نوشته کریس موریس

«ترکیه نو: انقلابی آرام در پشت دروازه‌های اروپا» نه راهنمایی جامع در مورد ترکیه مدرن است و نه روایتی کامل از تاریخ این کشور کهن. این کتاب در عوض می‌کوشد تا از نگاه کسی که به مدت پنج‌سال در مقام گزارشگر بی‌بی‌سی در این کشور فعالیت کرده است، به بررسی برخی جنبه‌های کلیدی جامعه‌ای بپردازد که سیر سریع تحولات آن اغلب موجب سردرگمی ناظران و تحلیل‌گران بین‌المللی می‌شود. درونمایه اصلی کتاب موریس، تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این کشور و تلاش ترکیه برای روبه‌رو شدن با چالش‌های فعلی و آتی آن است. موریس تلاش می‌کند تا با شریک کردن خوانندگان خود در تجربیات و اطلاعاتی که طی سال‌های اقامتش در ترکیه به دست آورده است، قضاوت در مورد میزان موفقیت ترکیه برای مقابله با این چالش‌ها را به مخاطبان خود واگذار کند. نویسنده در فصول ابتدایی کتاب با اشاره به دیدگاه‌های غلطی که نسبت به ترکیه در میان ناظران غربی وجود دارد، تلاش می‌کند با مروری سریع بر تاریخ این کشور از زمان امپراتوری عثمانی تا امروز و اشاره به کلیدی‌ترین مسائل جامعه ترکیه از قبیل رابطه اسلام و سکولاریسم، میراث آتاتورک، کردها، حقوق زنان و... تصویری واقع‌بینانه از شرقی‌ترین همسایه اتحادیه اروپا به دست دهد تا بالاخره بتواند به مساله‌ای که ذهن اغلب علاقه‌مندان مسائل ترکیه را به خود مشغول کرده، پاسخ دهد.

آیا ترکیه آمادگی پیوستن به اتحادیه اروپا را دارد؟ آیا این کشور می‌تواند هیچ‌گاه یک کشور «اروپایی» به معنای واقعی کلمه باشد؟ این‌ها سوالاتی دامنه‌دار هستند که حتی ترک‌های طرفدار ورود این کشور به اتحادیه اروپا نیز پاسخ روشنی برای‌شان ندارند. اما هنگامی که این سوالات از سوی ناظران اروپایی مطرح می‌شوند، با توجه به پیش‌فرض‌های غلط و ناآگاهی‌شان نسبت به تاریخ و تمدن این کشور، راه برای هرگونه بحث و جدل منطقی بسته می‌شود. واقعیت این است که در خارج از ترکیه تنها عده معدودی درک درستی از تاریخ و وضعیت فعلی این کشور دارند. هنگامی که تحولات اجتماعی و اقتصادی عمیقی را که ترکیه طی دو دهه گذشته از سر گذرانده است به این معادله اضافه کنیم، این سوءتفاهم‌ها پررنگ‌تر از گذشته می‌شود. اما واقعیت این است که ترکیه به رغم همه پتانسیل‌ها و توانایی‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بالقوه‌اش، در حال حاضر و بر اساس معیارهای اروپایی کشوری دموکراتیک محسوب نمی‌شود. ارتش ترکیه همیشه نقشی کلیدی در تحولات این کشور ایفا کرده است و دولت ترکیه نیز به جای این که خدمتگزار مردم این کشور باشد، رهبری جامعه را بر عهده گرفته است. به تمامی این مسائل، سابقه نه چندان درخشان حکومت ترکیه در مورد حقوق بشر را نیز باید اضافه کرد. اما دولت ترکیه در سال‌های اخیر به امید پیوستن به اتحادیه اروپا اصلاحات گسترده‌ای را در این کشور آغاز کرده است. هر چند سیر شتابان این تحولات مقاومت‌هایی را در برخی از بخش‌های بوروکراسی وسیع و دولتی این کشور به وجود آورده است؛ اما بی‌شک ترکیه امروز به نسبت گذشته دارای جامعه‌ای بازتر، آزادتر و پویاتر است. به این ترتیب، همان‌طور که موریس می‌نویسد، ترکیه در‌حال‌حاضر «انقلاب دومی» را از سر می‌گذراند و هر چند مشخص نیست که این انقلاب به کجا منتهی شود، به دامان اتحادیه اروپا یا خارج از آن، اما توجه به سیر تحولات آن برای اتحادیه اروپا و تمامی ناظران بین‌المللی امری ضروری است.

موریس بین سا‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱ گزارشگر بی‌بی‌سی در ترکیه بوده است و بعد از آن هم به بروکسل رفته است و تحولات اروپا و اتحادیه اروپا را برای این شبکه خبری گزارش کرده است. او در عین حال چندین سفر دیگر هم به ترکیه داشته است و ارتباط خود را با سیر تحولات این کشور حفظ کرده است. این موقعیت ویژه به موریس زاویه‌دید دوگانه‌ای می‌بخشد که او را به تحلیلگری ایده‌آل برای بررسی رابطه ترکیه و اتحادیه اروپا تبدیل می‌کند. مشاهدات عینی موریس نثر کتاب را از کسالت و خسته‌کنندگی آثار این‌چنینی نجات می‌دهد و در عین حال او با حرفه‌ای‌گری خبرنگاری کارکشته، اجازه نمی‌دهد علاقه‌ و احساساتش نسبت به ترکیه تحلیل‌هایش را تحت‌تاثیر قرار دهد. جمعیت ۷۲‌میلیون نفری ترکیه از سوی اتحادیه اروپا به غلط به مثابه تهدیدی علیه رفاه اقتصادی و ثبات بازار کار این اتحادیه فرض شده است. علاوه بر این با ترکیه همواره از سوی شماری از کشورهای اسلامی ‌هراس عضو اتحادیه اروپا به عنوان وصله‌ای ناجور به هویت مسیحی و یکدست این اتحادیه رفتار شده است. در این میان کتاب موریس می‌تواند به ارائه تصویری واقع‌بینانه از جامعه‌ای در حال گذار، به تلطیف برخی از این سوءتفاهمات کمک کند.

منبع: irdiplomacy.ir