عسل‌های تقلبی در بازار
مریم خباز
۴۸۰گرم، اصلا وزن زیادی نیست، ۲۰گرم هم از نیم کیلو، کمتر است.

این سهم هر ایرانی از عسل است چیزی بیش از یک نیم کیلو اختلاف با مردم دنیا. تازه این رقم معنی‌‌اش این نیست که همه ایرانی‌‌ها در سال 480گرم عسل می‌خورند، بلکه وقتی عده‌ای آنقدر می‌خورند و عده‌ای دیگر قطره‌ای هم عسل عایدشان نمی‌شود، این رقم به دست می‌آید. می‌گویند عسل شفابخش است و
(به دستور اسلام) نباید از سبد مصرف خانواده حذف شود، ولی حضور این ماده غذایی در زندگی اکثر ایرانی‌ها رنگ باخته است. البته این مساله فقط ربطی به گران بودن عسل ندارد، چرا که اگر از برخی مناطق شهری بگذریم دیگر مثل گذشته شیشه‌های عسل پشت ویترین اکثر مغازه‌ها جلوه‌گری نمی‌کند، فقط پارسال ما دو هزار تن عسل یعنی چیزی معادل شش‌میلیون دلار به خارج صادر کرده‌ایم؛ چرا که دولتمردان برخلاف مردم اعتقاد دارند که رفتن محصولات به آن طرف مرزها سودش بیشتر از ماندنش در داخل است. البته خیلی افراد هم در این بازار به نفع خود سود برده‌اند و در غیاب عسل طبیعی، نوع تقلبی‌اش را به خورد مردم می‌دهند. شاید هم یکی از دلایل تمایل کم مردم به مصرف عسل همین تقلبی بودنش باشد. اما افراد متقلب همیشه و همه‌جا هستند، ولی در ایران خیلی‌چیزها بازار را آشفته می‌کند. هشتم بهمن‌ماه بود که مدیرعامل اتحادیه سراسری زنبورداران کشور از آلودگی ۸۰درصد از کندوها سخن به میان آورد. سرحدی، در آن روز پرده از آلودگی‌هایی برداشت که از سال ۶۴گریبان کندوهای عسل و کنه‌های واروا را گرفته که هنوز ریشه‌کن نشده است. به گفته او هر سال با مبارزه و کنه‌زدایی، این بیماری‌ کمرنگ می‌شد که اسفند ماه سال گذشته دو میلیارد و ۱۰۰میلیون تومان برای داروی زنبور عسل در نظر گرفته شد، اما پس از توزیع ۲۷درصد، از ادامه توزیع جلوگیری و قیمت آن چهار برابر شد درحالی که زنبورداران قدرت خرید دارو برای درمان ندارند و زنبورستان‌های کشور به علت درمان نشدن در حال نابودی است. البته این خبر فاجعه‌آمیز می‌تواند از چند جهت مورد توجه باشد. هم‌اکنون کشور ما آفت‌‌کش‌ها و سموم غیرمجاز دامی را به صورت گسترده از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و لبنان وارد می‌کند. در این میان مسوولان نیز یارانه دارو را به صورت یکباره و صد‌درصدی حذف کرده‌اند که با ترکیب این دو موضوع با هم می‌توان مطمئن شد که زنبورداران هیچ راهی جز روی آوردن به داروهایی غیرمجاز نخواهند داشت.
حال افزایش قیمت دارو از 400تومان به 1600تومان را هم به این مساله اضافه کنید تا مطمئن شوید اقدام زنبور‌‌داران نه به خاطر بی‌مرام بودن، بلکه به معنی جدال سرسختانه میان بودن و رفتن است.
از سوی دیگر، نابودی کندوها یعنی کاهش چشمگیر تولید عسل و این یعنی کاهش ارزآوری این محصول، محصولی که بسیاری از کارشناسان درآمد حاصل از فروش آن را با خاویار برابر می‌دانند، اما در این میان یک احتمال هم وجود دارد و آن سرازیر شدن عسل‌های بیمار و کم‌کیفیت به بازار داخلی است، یعنی مثل بسیاری محصولات که فقط بعد از خراب شدن به صورت گسترده نصیب مردم می‌شوند (ورود پسته‌های حاوی باکتری در چند سال قبل و پرتقال‌های یخ‌زده در زمستان امسال) عسل‌های نامرغوب نیز از نقطه صفر مرزی راه کج کرده و به حلق مردم ایران فرو رود.
تقلب بیداد می‌کند
با این همه عسل طرفداران زیادی دارد، شاید کمتر کسی را بتوان پیدا کرد که بعد از تعارف، از خوردن عسل ابا کند. ولی همین محبوب بودن، بعضی آدم‌های سودجو و متقلب را برای بیشتر پول به جیب زدن به فکر تولید عسل تقلبی انداخته است. این افراد گاهی از شیره قند یا شیره ذرت و... عسل تقلبی درست می‌کنند. البته بعضی وقت‌ها آب شکر هم می‌توان به زنبور خوراند.
عسل اصل کدام است
به طور کلی عسل اصل را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد. اگر گل‌های غالب یک منطقه گل خاصی باشد به عسل تولیدی آن منطقه «تک‌گل» می‌گویند. براساس همین تعریف، به عسل شهرهای کرمانشاه، خوانسار و همدان که بیشترین فراوانی گل‌«گون» را دارند عسل‌گون می‌گویند. به عسل تولیدی مناطق لار، طالقان، طارم و زنجان هم که بیشترین فراوانی گل آویشن را دارند، عسل آویشن می‌گویند. در این میان عسل اصفهان و سمیرم هم عسل مریم گلی نامیده می‌شود. البته ممکن است عسل بعضی مناطق مثل دماوند، اردبیل و تبریز از گل‌های متنوعی تولید شود که عسل معمولی طبیعی نام دارد. بر این اساس، رنگ عسل به گل‌هایی که زنبور از شهدشان استفاده می‌کند، بستگی دارد. مثلا ممکن است شما در بازار عسل‌هایی از زرد بسیار کمرنگ تا قهوه‌ای بسیار پررنگ ببینید که عسل زرشک که مخصوص منطقه خراسان جنوبی است به رنگ قرمز جگری است و عسل گل‌های نارنج و پرتقال قرمزرنگ است. عسل‌گون هم زرد و عسل آویشن و چهل گیاه قهوه‌ای و عسل اقاقیا نیز بی‌رنگ است.
قیمت‌ها
قیمت محسوس‌ترین چیزی است که تقریبا همه مردم در خرید کالای موردنیاز خود به آن توجه می‌کنند، اما قیمت بالا و پایین نشانه خوبی یا بدی کالا نیست. در این میان از آنجا که نحوه قیمت‌گذاری به صورت درصدی محاسبه شده و بسیاری به این نحوه قیمت‌گذاری معترضند، بعضی خریداران عسل شیوه‌های ابتکاری را برای تعیین قیمت اجرا می‌کنند. مثلا به زعم آنها دوری یا نزدیکی زنبورستان به جاده‌های اصلی و فرعی بر قیمت خرید و فروش عسل تاثیر مستقیم دارد. بدین‌معنا که هرچه زنبورستان از جاده‌های اصلی و فرعی دورتر باشد، طبیعت بکرتر بوده و جواب آ‌زمایشگاهی نیز بهتر می‌شود. پس هرچه یک عسل از مناطق دورتر و بکرتر تهیه شده باشد قیمتش هم بیشتر می‌شود. همچنین عسل‌ها بسته به نوع منطقه و پوشش گیاهی و همچنین میزان تنوع گونه‌های شهدزا می‌توانند از نظر خواص، رنگ و کیفیت بسیار متنوع باشند. هر کدام از این عسل‌ها در آزمایشگاه‌های مخصوص بررسی شده و نتایج بررسی‌ها در قالب برگه آنالیز به اطلاع افراد می‌رسد. هرچه نتایج آزمایش کیفیت بالاتر عسل را تایید کند، قیمت آن نیز بالاتر می‌رود.
عسل طبیعی را چگونه بشناسیم؟
آسان‌ترین روشن تشخیص عسل طبیعی خرید از فروشگاه‌ها و اشخاص معتبر است. البته برخی افراد میزان رطوبت عسل را به وسیله برگرداندن شیشه عسل و سرعت بالا و پایین رفتن حباب داخل شیشه و برخی به وسیله میزان کش‌آمدن عسل اندازه‌گیری می‌کنند، اما این روش‌ها دقیق و مطمئن نیست. تمام عسل‌ها حاوی مخمرهای خوراکی بی‌ضرر برای انسان هستند. باید توجه کرد که عسل در زمستان به دلیل سرمای زیر ۱۱درجه تخمیر نمی‌شود. البته نگهداری عسل در دمای ۳۸درجه سانتی‌گراد نیز می‌‌تواند از تخمیر آن جلوگیری کند؛ ولی در درازمدت به کیفیت عسل صدمه می‌زند؛ زیرا حرارت بالا کیفیت عسل را از بین می‌برد.
عسل طبیعی علاوه بر شیرینی خاص دارای مزه و طعم ویژه‌ای هم هست؛ به طوری که عسل‌های مصنوعی فاقد این نوع مزه هستند. پس می‌توان با مصرف زیاد و توجه دقیق به درجه خلوص عسل حتی نوع عسل را از نظر گیاه مورد مصرف زنبور هم تعیین کرد؛ زیرا هر گیاه مزه خاصی به عسل می‌دهد. باید توجه داشت که عسل مصنوعی بیشتر مزه شیرینی شکر می‌دهد تا مزه خالص عسل. در همین حال اگر عسل را داخل لیوان محتوی آب بریزید چنانچه به صورت عمودی وارد لیوان پر از آب شده و در ته آن جمع شود، عسل مطلوب است؛ ولی اگر هنگام ریختن در آب حل شود، خلوص آن کم است. البته هر یک از این روش‌ها به تنهایی نمی‌تواند خالص بودن عسل را ثابت کند؛ ولی عسلی که شکرک می‌زند حتما خالص است.
سایر محصولات زنبور عسل
اصولا زنبورعسل دو نوع محصول تولید می‌کند: نوعی که خارج کندو و نوعی که داخل کندو تولید می شود. محصولات تولیدی زنبور عسل در خارج کندو شامل عسل، عسلک، بره موم و گرده گل است و محصولات تولیدی داخل کندو هم شامل موم، زهر و ژله رویال می‌شود.
زنبورها شیره‌های شیرین روی برگ بعضی درختان را که به وسیله شپشک‌ها تولید می‌شود می‌مکند و همان مراحل تولید عسل را روی آن انجام می‌دهند. به این شهد غلیظ شده عسلک می‌گویند که خواص آن از عسل کمتر است. بره موم هم مخلوطی از جمع چندین درخت مثل نارون، تبریزی، شاه‌بلوط و... است که به پای زنبور می‌چسبد.
بره موم اثر میکروب‌کشی دارد که در ساخت کندو به کار زنبورها می‌آید.
ژله رویال نیز ماده‌ای است که از غده مغزی زنبورهای کارگر ترشح می‌شود و به کار تغذیه زنبورهای نوزاد می‌آید. نوع خاصی از این ژله که ژله شاهانه نام دارد، غذای مخصوص ملکه است. این ژله از انواع قندها و چربی‌ها تشکیل شده که خاصیت دارویی زیادی دارد و هر کیلوگرم آن حدود یک‌میلیون و ۲۰۰هزار تومان به فروش می‌رسد.