زهرا واعظ

تقریبا بلافاصله پس از بیانات مقام معظم رهبری که به شکل روشنی به کاستی‌های موجود در بخش فرهنگ پرداختند و خطاب به هیات دولت گفتند: «فرهنگ را دست کم نگیرید، مساله فرهنگ خیلی مهم است و نسبت به این موضوع وقت صرف کنید و در بودجه برایش پول و فصل قابل توجهی اختصاص بدهید تا فرهنگ جایگاه واقعی خودش را داشته باشد» توجه گسترده به بودجه این بخش آغاز و به یکی از اساسی‌ترین مباحث فرهنگی کشور بدل شد. پس از این سخنان اکثریت نمایندگان مجلس نامه‌ای به رییس‌جمهوری نوشتند و درخواست کردند که دولت به این فرمایش رهبری، جامه عمل پوشانده و با شناسایی مصادیق مظلومیت بخش فرهنگ، حداقل ۱۰درصد از بودجه عمومی دولت به حوزه فرهنگ و هنر اختصاص پیدا کند. دولت نیز با تشکیل یک کارگروه ویژه، نیازسنجی، برنامه‌ریزی و مدیریت اجرایی فرهنگی را در دستگاه‌های دولتی آغاز کرد.

از سویی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار دو برابر شدن بودجه این وزارتخانه بود و تقاضای حداقل ۵۰۰میلیارد تومان برای این بخش داشت اما در نهایت دولت در لایحه بودجه سال ۸۷ رقم پیشنهادی بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد را ۴۳۸میلیارد تومان در نظر گرفت، با این تفاوت که این بار دولت احمدی‌نژاد که با کاستن از ردیف‌های بودجه ۶۰۰دستگاه اصلی بودجه‌گیر را به ۶۹دستگاه اصلی (۳۹دستگاه ملی و ۳۰استانداری) تقلیل داده بود با فشار نمایندگان مجلس برای اختصاص بودجه به دستگاه‌هایی که اساسنامه دارند، مواجه شد.

از سوی دیگر ضرورت توجه ویژه به بودجه بخش فرهنگ در حالی مطرح شد که بودجه بسیاری از نهادهای زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بودجه ۸۶ دستخوش کاهش ۲۰درصدی شده بود.

برخی از این دستگاه‌ها، شامل مجمع جهانی تقریب مذاهب، دفتر تبلیغات اسلامی، نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباط اسلامی و مرکز جهانی علوم اسلامی که با کاهش بودجه نسبت به سال ۸۵ مواجه شده بودند، از دستگاه‌هایی بودند که بودجه آنها «مظلوم» واقع شده بود. در همین حال محمود احمدی‌نژاد در زمان تقدیم لایحه بودجه ۸۷ به مجلس اظهار کرد: «حوزه مسوولیت‌ها خلط شده است.» بنا به گفته رییس‌جمهوری در بخش فرهنگ در بودجه امسال (۸۶) نزدیک به ۲هزار میلیارد تومان تحت عناوین گوناگون اختصاص یافته است، اما آنچه که دولت مدیریت می‌کند ۳۵۰میلیارد تومان است که در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار می‌گیرد و ۳۵۰میلیارد تومان هم در اختیار سازمان تربیت‌بدنی است. بقیه این بودجه دست نهادهای گوناگون و خارج از مدیریت دولت است، در حالی که فقط دولت «پاسخگو» است.

استقلال بودجه برخی از دستگاه‌های فرهنگی

اظهار نگرانی برخی از صاحبنظران و فعالان عرصه فرهنگ در خصوص دریافت بودجه سال ۸۷ نهادهای فرهنگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به جایی رسید که پایگاه خبری «الف» گزارش داد که یک مقام عالیرتبه دستور داده است تا ردیف چند دستگاه فرهنگی از ردیف وزارت فرهنگ و ارشاد جدا شده و به صورت مستقل ارائه شود.

این در حالی بود که پیش از این گفته می‌شد که براساس دیدگاه حاکم بر دولت، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری بودجه تمامی دستگاه‌های فرهنگی را همانند سابق زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار داده است تا این وزارتخانه با «تشخیص وزیر» به اختصاص بودجه به دستگاه‌های فرهنگی بپردازد و در واقع خواسته رییس‌جمهوری مبنی بر «خلط‌نشدن مسوولیت‌ها» برآورده شود.

اما شنیده‌ها حاکی است، در زمان بودجه‌نویسی در دولت طبق رایزنی‌های صورت گرفته و براساس تاکید مقامات برای رفع مظلومیت، چند دستگاه فرهنگی به صورت مستقل از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارای ردیف بودجه شدند.

این دستگاه‌ها که شامل «دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم با ۲/۳۰میلیارد تومان»، «مرکز جهانی علوم اسلامی با ۴/۳۰میلیارد تومان»، «مرکز خدمات حوزه علمیه قم با ۷/۴۶میلیارد تومان»، «شورای عالی حوزه علمیه قم با ۲۵میلیارد تومان»، «سازمان تبلیغات اسلامی با ۴/۱۹میلیارد تومان»، «حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی با ۱۱میلیارد تومان» و «نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها با ۵/۱۵میلیارد تومان» بودند که در لایحه بودجه سال ۸۷ از زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خارج شده و به زیرمجموعه معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی درآمدند تا دارای ردیف بودجه مستقل از آن وزارتخانه باشند. در واقع در بودجه سال ۸۷ ساماندهی بودجه‌بندی بخش‌های فرهنگی به این ترتیب صورت گرفت که بخش‌های فوق‌الذکر در معاونت برنامه‌ریزی ساماندهی شدند و سازمان میراث فرهنگی، سازمان تربیت‌بدنی و کمیته ملی المپیک و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هرکدام دارای یک ردیف مستقل شدند.

وظایف برخی دستگاه‌ها

یکی از وظایف مرکز خدمات حوزه علمیه قم و مرکز جهانی علوم اسلامی، خدمات رسانی و رسیدگی به امور شهریه طلاب داخل و خارج از کشور است. از سوی دیگر سازمان تبلیغات اسلامی وظیفه سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، هدایت، سازماندهی پشتیبانی و نظارت‌بر تبلیغات دینی - مردمی را بر عهده دارد. همچنین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها نیز وظیفه ایجاد و تقویت روحیه تحرک و مشارکت‌ فعال دانشجویان در عرصه فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و نیز تاکید بر حرکت‌های زیربنایی و عمیق فرهنگی در راستای شکوفایی اندیشه‌های دانشگاهیان را برعهده دارد.

فرهنگ در بودجه

در این میان نمایندگان دولت که همواره صحبت از نگاه ویژه به مقوله فرهنگ دارند، از توجه دولت در طول سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ به حوزه فرهنگ خصوصا «فرهنگ دینی» خبر داده‌اند. در واقع به‌زعم دولتمردان در بخش فرهنگ، سهم سرمایه‌گذاری دولت در فصل فرهنگ نسبت به سال ۱۳۸۴ به ۲برابر رسیده است در حالی که نسبت اعتبارات بخش فرهنگ به بودجه عمومی در سال ۱۳۸۴، ۷/۲درصد بوده است اکنون این نسبت به حدود ۳/۵درصد یعنی نزدیک به ۲برابر رسیده است. همچنین در سال ۱۳۸۷ اعتبارات بخش مساجد کشور به خصوص شهرهای کوچک و روستاها در حد ۶۰میلیارد تومان شده است ضمن آنکه برای تکمیل مصلا‌ها اعم از مصلای تهران و مصلاهای سراسر کشور ۷۰میلیارد تومان کمک در نظر گرفته شده است. در همین حال، میزان کمک دولت در سال ۱۳۸۷ برای تکمیل و توسعه حوزه‌های علمیه ۱۱۵میلیارد تومان است که این کمک باتوجه به کمک دولت به سایر بخش‌های حوزه‌های علمیه از مرز ۲۳۰میلیارد تومان در سال ۱۳۸۷ خواهد گذشت. از سوی دیگر اعتبارات هزینه‌ای و عمرانی سازمان صداوسیما به ۴۶۰میلیارد تومان رسیده است و در مجموع در بخش فرهنگ اعتبارات جاری حدود ۱۴درصد و اعتبارات عمرانی ۸۳درصد رشد یافته است.