زندگی فدای کار

مترجم: شادی آذری

«هاراگیری» نوع ژاپنی منحصربه‌فرد خودکشی است. معادل آن در دنیای شرکت‌ها «کاروشی» نام دارد که «مرگ از فرط پرکاری» معنا می‌دهد. از زمانی که در دهه ۸۰میلادی این عبارت به صورت قانونی و رسمی به عنوان یکی از دلایل مرگ‌و‌میر در ژاپن شناخته شد، تعداد متقاضیان کارهای دولتی افزایش یافت. تعداد پرونده‌های قضایی ناشی از امتناع دولت برای پذیرش درخواست‌های اشتغال هم چند برابر شد.

در سال ۱۹۸۸ تنها حدود ۴درصد از درخواست‌های اشتغال با موفقیت روبه‌رو شدند. تا سال ۲۰۰۵ این سهم به ۴۰درصد افزایش یافت. اگر محرز شود که مرگی کاروشی بوده است، اعضای خانواده بازمانده می‌توانند سالانه جریمه‌ای حدود ۲۰۰۰۰دلار از دولت بگیرند، گاهی هم این امکان وجود خواهد داشت که خسارتی یک میلیون دلاری از شرکت مربوطه اخذ شود. در عوض اگر نوع یک مرگ کاروشی تشخیص داده نشود، خانواده بازمانده تقریبا هیچ مبلغی دریافت نخواهد کرد.

به تازگی یک دادگاه محلی شرکت‌ها را برای تغییر روش تحت‌فشار گذارده است.

روز سی‌ام ماه نوامبر دادگاه بخش ناگویای ژاپن ادعای هیروکو اوچینو را مبنی‌بر اینکه مرگ همسرش کنیچی، از کارکنان نسل سوم شرکت تویوتا، در سال ۲۰۰۲ و در سن ۳۰سالگی از نوع کاروشی است، پذیرفت.

کنیچی در ساعت ۴ صبح هنگامی که بر سر کار بوده است، فوت کرده بود. او طی شش ماه پیش از مرگش، هر ماه ۸۰ساعت اضافه‌کاری داشته است. آقای اوچینو در همان هفته‌ای که جان سپرد به همسرش گفته بود: «شادترین لحظه زندگی‌ام زمانی است که می‌توانم بخوابم.» او با مرگش، دو فرزند یک ساله و سه ساله خود را یتیم کرد.

اوچینو که مدیر کنترل کیفیت بود، مدام در حال آموزش کارگران بود، در جلسات متعدد شرکت می‌کرد و حتی وقتی در خط تولید نبود، گزارش می‌نوشت. شرکت تویوتا تقریبا همه آن اضافه‌کاری‌ها را داوطلبانه و مجانی محاسبه می‌کرد. دفتر نظارت بر استانداردهای کار این شرکت هم که بخشی از وزارت کار کشور ژاپن است هم همین روش را در پیش گرفته بود. اما حکم دادگاه مبنی‌بر این است که این ساعت‌های کاری طولانی بخشی مجزا از شغل او بوده است. روز چهاردهم دسامبر، دولت ژاپن تصمیم گرفت با حکم این دادگاه محلی مخالفت نکند.

حکم این دادگاه از این جهت حائز اهمیت است که می‌تواند موجب افزایش فشار بر شرکت‌هایی شود که «زمان اضافه مجانی» از کارکنانشان کار می‌کشند (کاری که کارمند موظف به انجام آن است اما پولی بابتش دریافت نمی‌کند) و آنها را ملزم به پرداخت پول برای آن کند. این موضوع می‌تواند امواج شوک‌زا در سرتاسر دنیای شرکت‌های ژاپن به وجود آورد؛ یعنی در همان جایی که ساعت‌های بسیار طولانی کار امری طبیعی شده است. آمار و ارقام رسمی حاکی از آن است که ژاپنی‌ها سالانه ۱۷۸۰ ساعت کار می‌کنند؛ یعنی کمتر از آمریکایی‌ها (۱۸۰۰ ساعت در سال) و بیشتر از آلمانی‌ها (۱۴۴۰ ساعت در سال).

اما این آمار گمراه‌کننده است، چون دولت ژاپن «زمان اضافه مجانی» را محاسبه نمی‌کند. سایر منابع خبری نشان می‌دهد که از هر سه مرد شاغل ۳۰ تا ۴۰ ساله در ژاپن یک نفر بیش از ۶۰ ساعت در هفته کار می‌کند و نیمی از آنها بابت اضافه کاریشان هیچ پولی دریافت نمی‌کنند.

کارگران کارخانجات از اولین ساعات روز به سرکار می‌آیند و تا آخرین ساعات تا دیرهنگام آنجا می‌مانند، بدون آنکه اضافه حقوقی دریافت کنند. شهریه دوره‌های آموزشی که در تعطیلات آخر هفته به آنها ارائه می‌شود، پرداخت نمی‌شود.

طی ۲۰ سال رکود اقتصادی اخیر، بسیاری از شرکت‌ها کارکنان نیمه وقت را به جای کارکنان

تمام وقت جایگزین کردند. کارکنان عادی که از استخدام عمری خود بهره می‌برند، در عوض استفاده از این مزیت، خود را موظف به کار در ساعات اضافی می‌دانند تا مبادا شغل آنها هم به شغلی موقت تبدیل شود. عوامل فرهنگی نیز بر این جریان تاثیر می‌گذارد. کار سخت به عنوان معجزه اقتصادی پس از جنگ در ژاپن مورد احترام است. ارزش فداکردن خود منافع گروه را نسبت به منافع فردی در اولویت قرار می‌دهد. شرکت تویوتا که بر سر عنوان بزرگترین خودروساز جهان با جنرال موتورز در چالش است، اغلب به خاطر بهره‌وری و انعطاف‌پذیری نیروی کارش مورد ستایش قرار می‌گیرد.

اما خانم اوچینو نظری متفاوت دارد. او می‌گوید: «علت این است که بسیاری از افراد آنقدر اضافه‌کاری مجانی برای این شرکت انجام می‌دهند که تویوتا می‌تواند سود هنگفتی را به خود اختصاص دهد. من امیدوارم برخی از این سودها صرف کمک به کارکنان و خانواده‌های آنها شود. این اقدام خواهد توانست تویوتا را به یک رهبر جهانی واقعی تبدیل کند». قرار است این شرکت در آینده از وقوع کاروشی جلوگیری کند.