غذای ارزان‌قیمت تمام شد

مترجم: رفیعه هراتی

از زمانی که اکثر مردم به خاطر می‌آورند، قیمت غذا ارزان‌تر ‌شده و کشاورزی افت داشته است. بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۲۰۰۵ قیمت غذا در بازارهای جهان از شرایط واقعی خود سه‌چهارم سقوط داشت. اکنون غذا آن‌قدر ارزان است که غرب در حال مبارزه با پرخوری است حتی به قیمت ریختن مقدار زیادی از غذاهای نیم‌خورده در سطل آشغال، به همین علت است که افزایش قیمت امسال بسیار غیرعادی بوده است. از بهار قیمت گندم دو برابر شده است و هر محصولی را که نام ببرید مثل ذرت، شیر، دانه‌های روغنی، نزدیک به بالاترین نقطه شرایط اسمی خود قرار دارد. اکنون شاخص قیمت غذای اکونومیست بالاتر از هر زمان دیگر از زمان ایجاد آن در سال ۱۸۴۵ است.

حتی در شرایط واقعی از سال ۲۰۰۵ قیمت‌ها تا ۷۵درصد افزایش یافته است. شکی نیست که کشاورزان با سرمایه‌گذاری و تولید بیشتر با قیمت بالاتر مواجه خواهند شد، اما به نظر می‌رسد غذای گران‌تر سال‌ها ادامه داشته باشد، زیرا «تورم محصولات کشاورزی» به دلیل تغییرات بلندمدت رژیم غذایی که با رشد ثروت در اقتصادهای نوظهور همراه بوده است، جای پای خود را محکم کرده است. مصرف‌کنندگان چینی که در سال ۱۹۸۵، ۲۰کیلوگرم گوشت می‌خورند، امسال ۵۰کیلوگرم گوشت مصرف کردند. این امر به نوبه خود تقاضا برای غلات را افزایش می‌دهد، ۸کیلوگرم غلات لازم است تا این مقدار گوشت تولید شود.

اما افزایش قیمت غذا نتیجه بی‌فکری آمریکا در تخصیص یارانه به اتانول است.

امسال سوخت‌های زیستی یک سوم محصول ذرت آمریکا را به خود اختصاص خواهد داد.

این امر بازارهای غذا را مستقیما تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ یعنی با ذرتی که باک یک خودروی اس‌یو‌وی را پر می‌کند، می‌توان غذای یک نفر را به مدت یک سال تامین کرد و همچنین به طور غیرمستقیم بازارها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، زیرا کشاورزان از دیگر محصولات کشاورزی به کاشت ذرت روی می‌آورند. ۳۰میلیون تن ذرت مازاد که امسال به اتانول تبدیل می‌شود برابر است با ۵۰درصد کاهش سهم غلات کل جهان.

غذای گران می‌تواند سود و زیان بسیار داشته باشد. می‌تواند با افزایش قیمت غذا که هم‌اکنون نیز گران‌ترین چیز در بودجه خانوار است، به مصرف‌کنندگان شهری به خصوص در کشورهای فقیر آسیب برساند. می‌تواند با افزایش دستمزد کارگران کشاورزی به نفع کشاورزان و جوامع کشاورزی باشد، در بسیاری از مناطق روستایی فقیر مهم‌ترین منبع شغل و رشد اقتصادی را تقویت خواهد کرد.

گرچه هزینه غذا با الگوهای اولیه عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، توازن بین سود و زیان تا حدی به دولت‌ها نیز وابسته است. اگر سیاستمداران اقدامی نکنند یا اقدام اشتباهی انجام دهند، جهان با مصیبت بیشتری به خصوص در میان افراد فقیر شهری روبه‌رو می‌شود. اگر سیاست درستی را در پیش بگیرند،‌ می‌توانند ثروت فقیرترین کشورها را افزایش دهند،‌ به روستائیان فقیر کمک کنند، بخش کشاورزی را از تخصیص یارانه و بی‌توجهی نجات دهند و صدمات وارده به زاغه‌نشین‌ها و کارگران فاقد زمین را به حداقل برسانند. تاکنون پیش‌گویی‌ها مایوس کننده به نظر می‌رسد.

دست‌کم این تجربه نیم قرن سیاست غذا است. تهدیدهای احتمالی مثل فقدان امنیت غذا، فقر مناطق روستایی، ‌سرپرستی محیط‌زیستی هر چه باشند، به نظر می‌رسد جهان در قبال آنها تنها یک راه‌حل دارد یعنی مداخله دولت. اکثر تخصیص یارانه‌ها و موانع تجاری باعث هزینه کلان شده‌اند. میلیاردها دلاری که صرف حمایت از کشاورزان در کشورهای ثروتمند شده است، منجر شده به مالیات‌های بالاتر،‌ مواد غذایی بدتر، تولید مازاد و قیمت‌های جهانی که زندگی کشاورزان در بازارهای نوظهور را بر هم زده است و برای چه؟ به‌رغم کمک‌ها بسیاری از کشاورزان غربی از فقر به ستوه آمده‌اند. افزایش بهره‌وری به معنی نیاز به کشاورزان کمتر است که منجر به حداقل بهره‌وری زمینی می‌شدند. حتی تخصیص یارانه کلان نمی‌تواند آن را معکوس کند.

سیاست با تورم محصولات کشاورزی به سطح جدیدی از تکرار خود رسیده است.

گرفتن یارانه نسبتا پررونق اتانول آنها تنها از نوع کثیف اتانول حمایت نمی‌کنند، آنها یارانه‌های قبلی غله را که با تشویق به تولید مازاد، قیمت‌ها را پایین آورد، جبران می‌کنند. مداخله افزایش یافته است. اکنون کشورهایی مثل روسیه و ونزوئلا برای کمک به مصرف‌کنندگان کنترل قیمت را اعمال کرده‌اند تا کمک آمریکا به تولیدکنندگان اتانول را جبران نمایند. در این میان، قیمت بالای غلات مردم را متقاعد می‌کند تا جنگل‌ها را برای کاشت ذرت بیشتر از بین ببرند.

غذای گران‌ فرصتی برای درهم شکستن این چرخه گیج‌کننده است. قیمت‌های بالاتر بازار امکان کاهش یارانه بدون وارد کردن آسیب به درآمدها را فراهم می‌کند. یک لایحه در مورد کشاورزی در حال حاضر در کنگره آمریکا در حال بررسی است.

اتحادیه اروپا قول داده است در مورد برنامه حمایت از بخش کشاورزی خود تجدیدنظری بنیادی کند. اصلاحات چند دهه پیش در حقیقت دست و پنجه نرم کردن با برنامه‌های کشاورزی کشورهای ثروتمند بود.

اکنون فرصت آن است که سیاستمداران نشان دهند زمانی که می‌گویند می‌خواهند شرایط بخش کشاورزی را اصلاح کنند، جدی هستند.

کاهش یارانه کشورهای ثروتمند و موانع تجاری به مالیات‌دهندگان کمک خواهد کرد. این امر می‌تواند مذاکرات متوقف‌شده تجارت جهانی دوحه را احیا کند، اقتصاد جهان را تقویت نماید و مهم‌تر از همه می‌تواند مستقیما به بسیاری از افراد فقیر جهان کمک کند. از لحاظ سیاست اقتصادی فکر کردن به نتیجه بیشتر دشوار است.

سه چهارم مردم فقیر جهان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. قیمت‌های جهانی پایین که به دلیل سیاست‌های کشاورزی طی چند دهه گذشته به وجود آمد، تاثیرات مخربی داشته است.

کاهش بلندمدت در سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و چیزهایی که آن را زنده نگه می‌دارد مثل آبیاری به وجود آمد. سهم هزینه دولتی که صرف بخش کشاورزی می‌شود در کشورهای در حال توسعه از سال ۱۹۸۰ به نصف کاهش یافته است. کشورهای فقیر که غذا صادر می‌کردند، اکنون واردکننده غذا هستند.

کاهش یارانه در غرب این امر را معکوس خواهد کرد. بانک جهانی تصور می‌کند اگر تجارت محصولات کشاورزی آزاد شود قیمت محصولاتی که مخصوص کشورهای فقیر است (مثل کتان) افزایش خواهد یافت و کشورهای در حال توسعه با افزایش صادرات سود خواهند برد و به دلیل آنکه کشاورزی دوسوم مشاغل را در کشورهای فقیر تشکیل می‌دهد، یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در مراحل اولیه رشد اقتصادی است. بنا به اعلام بانک جهانی افراد فقیر از افزایش بهره‌وری کشاورزی سه برابر بیشتر از آنچه در بخش صنعت یا خدمات به دست می‌آورند، درآمد خواهند داشت. در بلندمدت رونق کشاورزی و بازارهای آزاد عرضه قطعی غذا را به همراه

خواهد آورد.

طی چند سال پیش‌، تفکری به وجود آمد که کشورهای ثروتمند، ثروت جهان را به خود اختصاص می‌دهند. در کشورهای فقیر، گسترش نابرابری درآمد بین مناطق شهری و روستایی شکاف به وجود آورده است. درآمد شهرنشینان سریع‌تر از درآمد روستائیان افزایش می‌یابد. غذای گران اگر به خوبی اداره شود یک فرصت نادر برای کم کردن اختلاف درآمدها و بازداشتن کشاورزان ثروتمند از گرفتن یارانه و کمک به کشاورزان فقیر است. گرچه پاداش نهایی تنها برای آنها نیست، این کار جهان را ثروتمندتر و عادلانه‌تر خواهد کرد.