موفقیت‌ها و چالش‌های خصوصی‌سازی در ایران

نشریه اقتصادی مید طی تحلیلی تفصیلی از روند اجرای طرح خصوصی‌‌سازی در ایران موفقیت این طرح را به ورود سرمایه‌گذارن خارجی منوط دانست.

به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از نشریه اقتصادی مید، وزارت خارجه آمریکا در ۲۵ اکتبر سه بانک بزرگ ایران را تحریم کرد. هدف آمریکا از این کار واداشتن ایران به توقف فعالیت‌های هسته‌ای خود اعلام شده است. اما شاید مهم‌ترین تاثیر این گونه اقدامات ایجاد مانع در راه بازکردن اقتصاد ایران باشد. طرح‌های خصوصی‌سازی ایران در حال حاضر با تاخیر مواجه شده است. در حال حاضر تنها سهام دو شرکت بزرگ دولتی به بورس رفته است که عبارتند از شرکت ملی صنایع مس ایران و شرکت فولاد مبارکه.

به دستور رهبر انقلاب در اوایل سال ۲۰۰۷ طرح جامع خصوصی‌سازی در ایران به راه‌انداخته شد. بر اساس برنامه‌های تهیه شده تا انتهای سال ایرانی ۱۳۸۶ باید ۲۴۰ شرکت دولتی به بخش خصوصی واگذار شوند. مهم‌ترین این شرکت‌ها شرکت ارتباطات سیار، ۹۲ شرکت نفتی و پتروشیمی و سه بانک ملت، صادرات و تجارت هستند.

هدف از اجرای طرح خصوصی‌سازی توسعه اقتصادی ایران، عدالت اجتماعی و ریشه کنی فقر عنوان شده است.

ایران همچون همسایگان خود از ۸۰‌سال پیش که شکل کنونی را به خود گرفت شاهد سلطه دولت بر اقتصاد بوده است. اما این کشور بر خلاف همسایگانش به دلیل بحران‌های سیاسی و بین‌المللی در طی چند دهه اخیر نتوانسته است اقتصادش را آزاد کند.

اگرچه بسیاری در غرب نگاهی منفی به ایران دارند اما این کشور در طی ۵۰‌سال گذشته اقتصاد موفقی را داشته است. از سال ۱۹۶۰ به این سو متوسط رشد اقتصادی ایران بالغ‌بر ۶/۴‌درصد بوده است. این کشور در میان کشورهای خاورمیانه‌ دارای بیشترین رشد اقتصادی پس از امارات و عمان در این مدت بوده است.

در عین حال روزهای موفقیت اقتصادی ایران سپری شده است. متوسط رشد اقتصادی ایران در سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۶ بالغ‌بر ۸/۹‌درصد بود. این رقم در سال‌های ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۸ به ۴/۲‌درصد کاهش پیدا کرد. از آن زمان تاکنون در نتیجه تجربه دو وضعیت پرآشوب یعنی تحولات انقلاب و جنگ تحمیلی رشد اقتصادی این کشور در حدود ۷/۴‌درصد بوده است.

بنابراین حق با رهبر ایران است که می‌گوید اقتصاد ایران باید بیش از این رشد داشته باشد. عملیات ارائه شرکت مس و فولاد مبارکه در بورس موفقیت‌آمیز بوده است. از زمان ارائه این دو شرکت در بورس سهام آنها با افزایش ارزش مواجه بوده است.

به‌رغم این موفقیت‌ها مشکلاتی نیز وجود داشته است. تنها ۲۰درصد از سهام این دو شرکت در بورس عرضه شد. در عین حال این ۲۰درصد نیز توسط کنسرسیومی از شرکت‌های دولتی یا تحت حمایت دولت خریداری شد که مسلما این امر با روح خصوصی‌سازی در تضاد است. شرکت‌های خارجی نیز امکان حضور در این عرصه را پیدا نکردند.

بزرگ‌ترین سهامدار این شرکت سازمان توسعه صنایع معدنی ایران است و با توجه به تشتت و پراکندگی سایر سهامداران، به نظر نمی‌رسد آنها بتوانند تغییر و تحول مهمی را در این شرکت پدید آورند.

یک کارشناس بورس می‌گوید کنسرسیومی که سهام این شرکت را در بورس خریداری کرده است تنها در صورت اتحاد اعضای آن می‌تواند حرفی برای گفتن داشته باشد. دیگر شرکت‌هایی که قرار است واگذار شوند نیز ممکن است با تجربه مشابه یا بدتری رو‌به‌رو شوند.

مخالفت شدیدی در ایران علیه خصوصی‌سازی شرکت‌های بزرگ وجود دارد. اما مهم‌تر از آن بی‌اعتمادی جامعه ایران به بخش خصوصی است. جامعه ایران نوعی مخالفت با مالکیت خارجی‌ها بر شرکت‌های مهم داخلی و حتی مالکیت بخش خصوصی بر این شرکت‌ها دارد. اقتصاد ایران از ۸۰سال گذشته تحت سلطه دولت قرار داشته است. مدیران ایران هیچ تجربه‌ای از کار در شرکت‌های خصوصی در این مدت نداشته‌اند و بهره‌وری پایین یکی از معضلاتی است که گریبان‌گیر شرکت‌های دولتی است. تعداد شعب بانک‌های دولتی ایران ۱۵‌برابر بیشتر از بزرگ‌ترین بانک خصوصی در این کشور است. مسلما اگر این بانک‌ها خصوصی شوند حجم عمده‌ای از این شعب در سراسر ایران بسته می‌شود. به هر ترتیب افراد بسیاری از وضعیت موجود منتفع هستند و در صورت اجرای طرح خصوصی‌سازی منافع خود را از دست می‌دهند.

با توجه به گره خوردن منافع بسیاری از افراد با شرکت‌های دولتی جای تعجب دارد که طرح‌ خصوصی‌سازی به اجرا گذاشته شده است. قرار است تا ۱۰سال آینده ۱۲۱‌میلیارد دلار از شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی واگذار شود.

برخی معتقدند چنانچه ایران می‌خواهد طرح خصوصی‌سازی را با موفقیت اجرا کند باید به سرمایه‌گذاران و مدیران خارجی اجازه ورود بدهد. بخش خصوصی ایران چندان مایل به سرمایه‌گذاری در بورس نیست. در دو مورد واگذاری قبلی شرکت‌های نیمه دولتی وارد عرصه شدند بنابراین خصوصی‌سازی واقعی اتفاق نیفتاد. به‌علاوه منابع مالی شرکت‌های نیمه دولتی آن‌قدر نیست که بتوانند در همه واگذاری‌ها شرکت کنند و ۱۲۱‌میلیارد دلار از سهام واگذار شده طی ۱۰سال آینده را خریداری کنند.

براساس گزارش سازمان خصوصی‌سازی ایران چند شرکت خارجی برای خرید سهام شرکت ارتباطات ایران ابراز علاقه کرده‌اند. ارزش این شرکت بالغ‌بر ۱۶‌میلیارد دلار برآورد شده است. شرکت ارتباطات کویت در ماه سپتامبر برای خرید سهام شرکت ارتباطات ایران ابراز علاقه کرد اما ارزش تعیین شده برای آن را بسیار بالا دانست. مدیر این شرکت گفت آیا ایرانی‌ها فکر می‌کنند شرکت مایکروسافت است که ۱۶‌میلیارد دلار ارزش آن را تعیین کرده‌اند. مسلما اگر ارزش بیش از حد برای شرکت‌های دولتی تعیین شود هیچ سرمایه‌گذار خارجی سهام آنها را خریداری نخواهد کرد. در عین حال دو شرکتی که قبلا واگذار شدند با ارزش بسیار کمتر از ارزش واقعی خود روانه بازار بورس شدند. در واگذاری مشکلی است که وجود دارد شرکت ارتباطات ایران قرار بود در ماه سپتامبر وارد بورس شود اما تاکنون تاریخ مشخصی برای این کار تعیین نشده است.

خصوصی‌سازی در بخش نفت نیز به تاخیر افتاده است. قرار است ۹۲ شرکت در این بخش به بخش خصوصی واگذار شوند. اما وزارت نفت فعلا خواهان توقف این عملیات است. به نظر می‌رسد شرکت پتروشیمی فناوران تنها شرکت از این دست باشد که در سال جاری ایرانی به بخش خصوصی واگذار خواهد شد.