ضرورت استخراج منظومه فکری اسلام درباره آزادی

عکس: leader.ir

مشکلات اقتصادی به علت درگیر شدن استکبار جهانی با جمهوری اسلامی به‌وجود آمده است

حدود ۱۵۰ تن از اندیشمندان، نخبگان، اساتید حوزه و دانشگاه، پژوهشگران و مولفان آثار علمی، همراه با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، سه‌شنبه شب در چهارمین نشست اندیشه‌های راهبردی جمهوری اسلامی، به بحث و بررسی درخصوص ابعاد مختلف موضوع «آزادی» پرداختند. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، در ابتدای این دیدار ۱۰ نفر از صاحب‌نظران و اندیشمندان دیدگاه‌های خود را درباره مقوله آزادی بیان کردند. سپس ۱۷ نفر از اساتید و پژوهشگران به مباحثه و نقد دیدگاه‌های مطرح شده پرداختند.

رهبر انقلاب اسلامی در ابتدای سخنان خود در این نشست، با اشاره به فضای عمومی کشور و مسائل و مشکلات اقتصادی که به علت درگیر شدن استکبار جهانی با جمهوری اسلامی به‌وجود آمده است تاکید کردند: طبعا هیچکس از دغدغه‌های موجود در زندگی عمومی مردم فارغ نیست، اما این نشست به دلیل اهمیت موضوع و براساس برنامه‌ریزی قبلی و به عنوان گامی در پیگیری مقولات بلندمدت، برگزار می‌شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیاز شدید کشور به تفکر و اندیشه ورزی در مقولات زیربنایی را از اهداف و علل اصلی برگزاری نشست‌های راهبردی خواندند و افزودند: ملت ایران که مثل رودخانه‌ای خروشان در حال پیشرفت است،‌ به فکر و اندیشه و فعال شدن اندیشه‌ها در مقولات مبنایی و اساسی، نیاز مبرمی دارد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اهمیت ارتباط مستقیم با نخبگان و زمینه‌سازی برای دستیابی به پاسخ سوالات مهم در مقولات بنیانی و حیات اجتماعی را از دیگر اهداف اصلی برگزاری نشست‌های اندیشه‌های راهبردی دانستند.

رهبر انقلاب، این نشست‌ها را زمینه‌سازی برای ایجاد جریان‌های عمیق و گسترده فکری خواندند و افزودند: لازم است کار اصلی بعد از این جلسات آغاز شود و پژوهشگران و اندیشمندان خوشفکر حوزه و دانشگاه به مثابه چشمه‌های جوشنده به اندیشه ورزی در باب مسائل مطرح شده بپردازند.

ایشان با اشاره به خلأهای فراوان و کمبودهای محسوس در شناخت و تبیین ابعاد مختلف مقوله آزادی در کشور افزودند: بحث آزادی در چند قرن اخیر در غرب نسبت به موضوعات دیگر، مورد توجه فراوان قرار گرفته که علت کلی آن، حوادث و ماجراهایی است که به برپایی نوعی طوفان فکری در این مقوله در غرب منجر شد.

ایشان، «رنسانس، انقلاب صنعتی، انقلاب کبیرفرانسه و انقلاب اکتبر شوروی» را حوادث و عواملی اساسی دانستند که در غرب موجب ایجاد امواج گسترده فکری در زمینه آزادی شد.

رهبر انقلاب افزودند: برخلاف غرب، ما تا پیش از نهضت مشروطیت موقعیتی که در باب آزادی، موج فکری ایجاد کند نداشتیم که این موقعیت نیز به علت یک نقیصه مهم یعنی تقلید روشنفکران از تفکرات غربی، به دستاورد خاصی در مقوله آزادی منجر نشد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در همین زمینه خاطرنشان کردند: هنگامی که دانش یا انگیزه‌ای را از دیگران می‌گیرید اگر با تفکر و اندیشه‌ورزی توام شود زایش فکری به‌وجود می‌آید، اما اگر فکر و اندیشه خاصی را از جایی گرفتید و از آن تقلید کردید طبعا دیگر زایشی وجود نخواهد داشت و براساس همین واقعیت، تقلید روشنفکران از تفکر غرب در باب آزادی،‌ باعث شد که پس از مشروطه هیچ فکر بدیع و منظومه فکری نو، به‌وجود نیاید.

رهبر انقلاب با اشاره به منابع فراوانی که درباره آزادی در منابع اسلام وجود دارد افزودند: با وجود این منابع، ‌امروز خلاءهای فراوانی در باب آزادی داریم که باید با تفکر و اندیشه ورزی و پاسخ دادن به همه مسائل و سوالات مطرح در مقوله آزادی، به سمت منظومه‌سازی حرکت کنیم.

ایشان تاکید کردند: تحقق این هدف، کار جدی و تسلط بر منابع اسلامی و منابع غربی را می‌طلبد.

رهبر انقلاب در تبیین موضوع مورد بحث این نشست، خاطرنشان کردند: منظور از آزادی، همین معنای متداول و رایج در محافل دانشگاهی و روشنفکری جهان یعنی آزادی‌های فردی و اجتماعی است نه آزادی معنوی و سیر و سلوک الی‌الله.

ایشان با نقد تفکری که آزادی را رهایی مطلق از هر چیزی می‌داند افزودند: نباید هنگام بحث درباره آزادی، ‌از محدودیت‌ها ترسید.

رهبر انقلاب با تاکید بر اینکه ما در مقوله آزادی به دنبال شناخت نظر اسلام هستیم، مهم‌ترین تفاوت میان دیدگاه اسلام و غرب درخصوص آزادی را، منشا و پایه بحث آزادی دانستند و افزودند: در اندیشه لیبرالیستی، ‌منشا آزادی، ‌تفکر انسان‌گرایی یا همان اومانیسم است در حالی‌که در اسلام مبنای آزادی، ‌توحید به معنای اعتقاد به خدا و کفر به طاغوت، است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تاکید کردند: ‌در دیدگاه اسلام، انسان از همه قیود به غیر از عبودیت خدا آزاد است.

ایشان کرامت انسانی را از دیگر مبانی اصلی آزادی در اسلام دانستند و با اشاره به طرح بحث آزادی در منابع اسلامی از چهار منظر: «حق در قرآن»، «حق در فقه و حقوق»، «تکلیف» و «نظام ارزشی» افزودند: «حق» در قرآن به معنای مجموعه نظام‌مند و هدفدار است که بر این اساس، عالم تکوین و عالم تشریع، هر دو حق هستند و آزادی انسان حق است و در مقابل باطل قرار می‌گیرد.

رهبر انقلاب اسلامی آزادی از منظر حق در «فقه و حقوق» را به معنای ایجاد توانایی مطالبه کردن دانستند و درخصوص آزادی از منظر «تکلیف» خاطرنشان کردند: از این منظر، انسان باید به دنبال آزادی خود و دیگران باشد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در جمع‌بندی سخنان خود در باب «مفهوم آزادی در اسلام» این سوال را مطرح کردند که با توجه به تفاوت‌های بنیادین و عمیق موجود میان مفهوم آزادی در اسلام و در غرب‏ آیا می‌توانیم در تحقیق و پژوهش درخصوص «آزادی» به دیدگاه‌ها و نظرات غربی مراجعه کنیم؟

ایشان قبل از پاسخ به این سوال، به چند نمونه از واقعیات آزادی در جامعه غربی اشاره کردند. «آزادی در حوزه اقتصادی» در صورت قرار گرفتن در مجموعه سرمایه داران اقتصادی و بهره‌مندی از امتیازات ویژه، «آزادی در صحنه سیاسی» در چارچوب انحصارگرایی دو حزبی و «آزادی در مسائل اخلاقی» با بروز مفاسدی همچون همجنس گرایی، از جمله نتایج آزادی در جامعه غربی بودند که رهبر انقلاب اسلامی به آنها اشاره کردند.

ایشان افزودند: این موضوعات نشان دهنده واقعیات بسیار بد، تلخ،‌زشت و در برخی مواقع، نفرت‌انگیز، در جامعه غربی است که نتیجه آنها هم تبعیض، زورگویی، جنگ افروزی و برخوردهای گزینشی با مقولات شریفی همچون حقوق بشر و مردم سالاری است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تاکید کردند: با وجود همه این واقعیات تاسف آور، مراجعه به نظرات متفکران غربی، برای پژوهش در مفهوم آزادی مفید است زیرا غربی‌ها در تدوین منظومه فکری در باب آزادی و تضارب آرا در این خصوص، سابقه زیادی دارند.

ایشان در پایان خاطرنشان کردند: پرهیز از نگاه تقلیدی، شرط اصلی مراجعه به نظرات متفکران غرب است زیرا تقلید در تضاد با آزادی است.

در این نشست قبل از سخنان رهبر انقلاب ۱۰ نفر از صاحب‌نظران به ارائه خلاصه مقالات خود پرداختند.

دکتر دهقانی فیروزآبادی استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی اولین سخنران بود که چکیده مقاله خود را با عنوان «آزادی اندیشه و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران» ارائه کرد. وی از افزایش حمایت ملی از تصمیمات حاکمیت در سیاست خارجی و ارتقای سطح اعتماد میان سیاست پیشگان و سیاست پژوهان به عنوان نتایج اندیشه‌ورزی آزاد در حوزه منافع ملی یاد کرد.

حجت‌الاسلام دکتر میراحمدی استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی سخنران بعدی این نشست بود که با موضوع «آزادی سیاسی در قرآن»، مهم‌ترین هدف آزادی از منظر قرآن کریم را تحقق توحید، ‌عدالت و برخورداری انسان از حق انتخاب، حق نقد و بیان و حق تشکیل اجتماعات دانست.

«مصادر دینی آزادی و عدالت» عنوان مقاله دکتر شجاعی زند استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس بود. سومین سخنران نشست اندیشه‌های راهبردی، برداشت تعارضی میان دین و آزادی را نادرست خواند و راه اصلاح این برداشت را بازگشت به ریشه‌های اصلی آزادی و عدالت در ادیان توحیدی دانست.

حجت‌الاسلام دکتر یوسفی به عنوان چهارمین سخنران، از زاویه اقتصادی و با موضوع «آزادی اقتصادی انسان محور براساس آموزه‌های اسلامی» به ارائه مقاله خود پرداخت.

این استاد اقتصاد اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با برشمردن آسیب‌هایی نظیر تمرکز ثروت و قدرت و آزادی در دست صاحبان سرمایه، دیدگاه اسلام درباره آزادی اقتصادی انسان را مبتنی بر مشارکت عمومی عادلانه در «توزیع، مصرف، مدیریت و سود» دانست.

پنجمین سخنران نشست اندیشه‌های راهبردی، دکتر برزگر استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی بود. این استاد دانشگاه در ارائه مقاله خود با عنوان «آزادی در الگوی سه گانه اسلام» به بررسی آزادی در سه سطح اعتقادی، اخلاقی و سیاسی پرداخت و اثرات متقابل هریک از این سطوح با یکدیگر را به منظور پاسخ به شبهات آزادی غربی تبیین کرد.

خانم محدثه معینی‌فر دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، سخنران بعدی بود که به بررسی اثرات نظریه لیبرالیسم در حوزه خانواده پرداخت. بحران‌های عمیق اجتماعی در غرب، فروپاشی خانواده، روابط آزاد و فساد جنسی، همجنس گرایی و تولدهای ناشناس از جمله پیامدهایی بود که در این مقاله به‌عنوان پیامدهای لیبرالیسم جنسی بررسی شد.

«جوانب هنجارهای تلقی اسلامی از آزادی» عنوان مقاله هفتمین سخنران نشست بود. حجت‌الاسلام دکتر واعظی استاد دانشگاه باقرالعلوم در این مقاله از منظر فلسفی به بحث آزادی پرداخت.

وی نقش آزادی در شبکه مناسبات اجتماعی را اساسی خواند و افزود: نمادسازی، فرهنگ‌سازی و شناخت پیش نیازها در عرصه‌های «سیاست، فرهنگ و اقتصاد»، جزو لوازم ایفای این نقش است.

هشتمین سخنران آقای دکتر عماد افروغ دانشیار رشته جامعه شناسی بود که مقاله‌ای با عنوان «مفهوم آزادی و مناقشات آن» ارائه کرد. در این مقاله با اشاره به مناقشاتی که درخصوص مفهوم آزادی از منظر «فلسفی»، «انتزاعی و انضمامی» و «انضمامی» وجود دارد، تعریف لیبرالیسم از مفهوم آزادی را مورد نقد قرار داد.

مقاله بعدی با عنوان «مراتب اندیشه آزادی در تکامل بیداری اسلامی و هویت ملی ایران» از طرف آقای دکتر موسی نجفی دانشیار رشته علوم سیاسی ارائه شد.

آقای نجفی در این مقاله با مروری بر دوره‌های مختلف آزادی در تاریخ سیاسی ایران به‌ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و رشد آزادی در کنار مفهوم دینی، تعریفی از آزادی در اندیشه غرب و آزادی در اندیشه تعالی ارائه کرد.

آقای دکتر مصطفی ملکوتیان استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران آخرین سخنران بود که در مقاله خود به «بررسی مقایسه‌ای مبانی اندیشه‌ای و کارکردهای مفهوم آزادی در انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی ایران» پرداخت.

در این مقاله با استفاده از اندیشه‌های شهید آیت‌اله محمد باقر صدر ضمن بررسی مفهوم آزادی در انقلاب فرانسه و انقلاب اسلامی، تعریف انسان و مفهوم آزادی در دو بینش ابزاری و بینش فطری مورد مقایسه قرار گرفت.

در ابتدای این نشست همچنین دکتر واعظ‌زاده دبیر نشست اندیشه‌های راهبردی گزارشی از ضرورت‌ها و مراحل تشکیل این نشست‌ها بیان کرد و بهره گیری از نظرات مطرح شده در نشست‌های اندیشه‌های راهبردی در تدوین الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت را مهم‌ترین دستاورد نشست‌های راهبردی عنوان کرد.

هدف از نشست اندیشه‌های راهبردی که سه جلسه قبلی آن با موضوع «الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت»، «عدالت» و «زن و خانواده» برگزار شده است، ایجاد فضایی علمی - تخصصی برای اندیشه ورزی و تضارب آرا در جهت ایجاد گفتمان علمی و کاربردی و تصمیم‌سازی درباره موضوعات «راهبردی و برنامه‌های بلندمدت» است.