زمانی برای صلح در فلسطین

مترجمان: مصطفی جعفری، پریسا آقاکثیری

خرابی‌های ناشی از جنگ غزه اسفبار است. طبق تخمین‌هایی که مراجع فلسطینی ارائه می‌دهند، از هر هفت ساختمان واقع در مناطق پرجمعیت، یک ساختمان به طور کامل یا جزیی تخریب شده، ده‌ها هزار نفر بی‌خانمان شده‌اند و حدود دومیلیارد دلار خسارت به بار آمده است. طی این بمباران دوهفته‌ای، حدود ۱۳۰۰ نفر از جمعیت ۵/۱میلیون نفری غزه کشته و چندین هزار نفر زخمی شده‌اند. نسبت کشته‌ها به جمعیت کل کشور با نسبت بریتانیایی‌هایی که طی حملات ناگهانی آلمانی‌ها در جنگ جهانی دوم کشته شدند، قابل مقایسه است. نکته‌ای که باید در نظر گرفته شود این است که انعکاس‌های سیاسی منفی ناشی از جنگ مذکور احتمالا از خرابی‌های فیزیکی بسیار بیشتر خواهد بود.

حافظان صلح نمی‌دانند که باید از کجا شروع کنند. نه تنها بین اعراب و اسراییلی‌ها، فاصله‌ها تشدید شده، بلکه دشمنی بین گروه‌های مختلف فلسطینی و حامیان خارجی‌شان نیز عمیق‌تر شده است. گروه‌های سیاسی که تاکنون حتی از ارسال کمک‌های فوری به غزه ناتوان بودند، از ایجاد آتش‌بس شکننده، بازسازی غزه و کمک به برقراری صلح میان فلسطینی‌ها و اسراییل ناامید شده‌اند.

در جریان اجلاس سران عرب در کویت ملک عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه عربستان هشدار داد که شکاف بین گروه‌های فلسطینی «از حملات اسراییلی‌ها خطرناکتر است». فلسطینی‌ها که در طول این سال‌ها نزاع‌های خونین بین حزب سکولار فتح که مذاکرات صلح را پیگیری می‌کند و کرانه باختری را تحت کنترل دارد و حماس قهرمان مقاومت که در انتخابات قانونی، سال ۲۰۰۶ به پیروزی و یک‌سال بعد در غزه به قدرت رسید را شاهد بوده‌اند، عمیقا با این حرف ملک عبدالله موافقند، اما جنگ اخیر که از یک‌سو احساس نیاز به ایجاد توافق بین سران حماس و فتح پیش از آنکه شانس تشکیل یک حکومت واحد در فلسطین از بین رود را شدت بخشیده، از سوی دیگر بر اختلافات بین این دو گروه دامن زده است.

سخنگوی حماس، محمود عباس ابومازن رییس‌ حکومت خودگردان فلسطین و بالاترین مقام سیاسی حزب فتح را به همکاری با اسراییلی‌ها متهم کرده است. حماس اعتقاد دارد که از آن جا که دوره ریاست جمهوری محمود عباس پایان یافته، وی باید از قدرت کنار بکشد. حتی برخی معتقدند که او با دادن اطلاعات به اسراییل در به قتل رساندن بسیاری از سران حماس مقصر است.

پیش‌بینی تاثیر بلندمدت جنگ روی افکار عمومی فلسطین آسان نیست. نظرسنجی‌ها تا پیش از جنگ حاکی از آن بود که محبوبیت رادیکال‌ها حتی در غزه به طور مداوم سیر نزولی داشت. ممکن است محبوبیت حماس به خاطر جنگ غزه کاهش یافته باشد، اما این به معنی افزایش محبوبیت عباس نیست. تلاش‌های محمود عباس برای پیشبرد صلح بین اسراییل و فلسطینیان، هرچند به مذاق غربی‌ها خوش آمد، اما در عمل به نتیجه خاصی نرسید. ابوزمان زمانی که حماس را به خاطر تحریک اسراییل به حمله به نوار غزه، ملامت کرد خشم بسیاری از مردم را برانگیخت. او ناچار شد اعتراضاتی که در کرانه باختری صورت گرفتند را سرکوب کند. یکی از تحلیل‌گران مستقل فلسطینی می‌گوید: «محمود عباس را باید از نظر سیاسی، مرده به حساب آورد. فکر می‌کنم اعضای جوان‌تر حزب فتح که از زمان تسلط محمود عباس و طرفدارانش بر حزب، منزوی شده بودند، نه تنها تلاش خواهند کرد که جای آنها را در حزب به خود اختصاص دهند بلکه مذاکرات صلح با اسراییل را نیز از دستور کار حزب خارج خواهند کرد».

متزلزل شدن جایگاه سران حکومت خودگردان باعث شده که بسیاری از اعضای دو حزب از تشکیل دولت وحدت ملی یا از برگزاری انتخابات زودهنگام برای تعیین یک دولت قانونی حمایت کنند. این در حالی است که اعضای رادیکال حماس ادعا می‌کنند که پایداری حماس در جنگ غزه، خود به خود مشروعیت‌بخش است و اعضای قدیمی‌تر فتح نیز بر نقش غیرقابل انکار حزب در جنبش ملی فلسطینی‌ها تاکید دارند. به علاوه در حالی که حماس آزادی تعدادی از اعضایش که پلیس کرانه‌ باختری دستگیر کرده است را خواستار شده، فتح بر حفظ کنترل بر امور خارجی از جمله مذاکرات صلح اصرار می‌ورزد.

دولت‌های خارجی نیز نتوانسته‌اند جهت ایجاد مصالحه بین دو حزب گام موثری بردارند. دولت‌های غربی و متحدان عربشان (مثل مصر، عربستان سعودی و اردن) همچنان از فتح حمایت کرده و از حماس به خاطر تهدید اسراییل به نابودی، فاصله گرفته‌اند. موضع ایران، سوریه و قطر دقیقا عکس این است. اسراییل که از زمان به قدرت رسیدن حماس، نوار غزه را تحت محاصره قرار داده بود، اجازه ورود کمک‌های فوری را صادر کرده اما همچنان از ورود کالاهایی چون سیمان که به تصور اسراییل، می‌تواند برای ساخت پایگاه‌های موشکی به کار رود ممانعت به عمل می‌آورد. حاکمان مصر ، کنترل تنها گذرگاه مشترک مصر با نوار غزه را در دست گرفته و اعلام کرده‌اند که این گذرگاه تا زمانی که حکومت خودگردان یا نیروهای بین‌المللی قدرت را به دست گیرند، بسته خواهد ماند. به علاوه مصر متعهد شده که صدها تونل غیرقانونی که هدف بمب‌های اسراییلی قرار گرفته بود را همچنان بسته نگه دارد. کشورهای اروپایی و اعراب، از جمله عربستان سعودی که پادشاهش کمک یک‌میلیارد دلاری به غزه را وعده داده است، اعلام کرده‌اند که حاضرند کمک‌ها را به هر حزبی به جز حماس تحویل دهند.

حماس چشم به راه دریافت کمک از طرف حامیان خود (از جمله ایران) است. قطر نیز مبلغ ۲۵۰میلیون دلار کمک را وعده داده است. حزب‌الله لبنان نیز نقدا به مردم غزه کمک می‌کند. مقامات حماس خواستار باز شدن کامل و نامشروط تمام نقاط دسترسی به منطقه هستند و اعلام کرده‌اند که تنها حاضر به قبول قرارداد متارکه جنگ به طور موقت هستند. یکی از رهبران حماس به نام یوسف اشرفی می‌گوید: «فعلا پایانی برای این جنگ متصور نیست. ما برای غذا نمی‌جنگیم برای مسجدالاقصی می‌جنگیم».

*آیا حماس مصالحه می‌کند؟

در پی آتش‌بس ۱۸ ژانویه سران کشورهای منطقه با یکدیگر دیدار کردند. در حالی که قطر از اعضای حماس و حامیانش، از جمله محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهور ایران درخواست کرد که به حمایت از مقاومت ادامه دهند و خواهان پایان گرفتن تلاش برای ایجاد صلح با اسراییل شد، مصر و عربستان سعودی به پشتیبانی از محمود عباس پرداختند. در اجلاس دیگری که هر دو گروه حامیان و مخالفان حماس شرکت داشتند، توافقی صورت نگرفت و ملک عبدالله که تلاش می‌کرد تا موضعی میانه را اتخاذ کند، اعلام کرد که اقدام اعراب در به رسمیت شناختن اسراییل در ازای عقب‌نشینی نیروهای اسراییلی از غزه و کرانه باختری که در سال ۲۰۰۲ به امضای کشورهای عرب رسید، نمی‌تواند تا ابد روی میز بماند. باراک اوباما در اولین روز ریاست‌جمهوری خود با محمود عباس و ایهود اولمرت تلفنی صحبت کرد. انتخاب جورج میشل که یکی از والدینش لبنانی است و به عنوان فعال صلح در ایرلند فعالیت کرده است به عنوان نماینده ایالات متحده در خاورمیانه نیز مورد استقبال قرار گرفت.

البته همه متفق‌القولند که ایجاد صلح بین گروه‌های مختلف فلسطین و بین فلسطینی‌ها و اسراییل فرآیندی زمان‌بر و مشکل است.