در جست‌و‌جوی خط فقر

افسانه احمدی دوقزلو

تازه‌ترین اظهارات عبدالرضا مصری وزیر رفاه درباره خط فقر به بروز مناقشه جدیدی میان مخالفان و موافقان تبدیل شده است. از یکسو منتقدان وزیر رفاه درخواست انتشار خط فقر اقتصادی در کشور را دارند و از سوی دیگر وزیر رفاه از پاسخ مثبت به این خواسته اجتناب کرده و در جدیدترین اظهارات با مورد انتقاد قرار دادن کسانی که وی را به عدم‌اطلاع خط فقر متهم می‌کنند،‌ اظهار کرد: دولت نهم با تلاشی بی‌وقفه، بی‌هیچ ادعا و هیاهویی خط فقر را کاهش داده است. عبدالرضا مصری این بیانات را با زیر سوال بردن دولت‌های پیشین مطرح کرده و می‌گوید: افرادی که ۴سال خط فقر را اعلام می‌کردند، حتی یک ریال هم آن را کاهش ندادند، در حالی که این دولت با تلاش‌های همه‌جانبه اقدام به کاهش این مساله کرده است.

وی در این باره گفته است: با اجرای نقدی سازی یارانه‌ها به طور قطع شاهد کاهش مجدد خط فقر در کشور خواهیم بود، چراکه با افزایش ۵۰درصدی قدرت خرید دهک‌های پایین درآمدی تا ۵۰درصد، قدرت خرید دهک‌های متوسط حفظ شده و پس‌انداز دهک‌های بالای درآمدی کاهش می‌یابد که این روند تاثیر بسزایی در کاهش خط فقر خواهد داشت. بیان این اظهارات از سوی وزیر رفاه بازتاب‌های زیادی داشته است. به خصوص این که بسیاری معتقدند فاصله طبقاتی در جامعه طی دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد افزایش یافته است.

البته مساله اعلام میزان خط فقر در کشور طبق آیین‌نامه تصویبی هیات وزیران، وزارت رفاه موظف است اردیبهشت هر سال میزان آن را تعیین کند، پیش از این نیز کشمکش‌هایی را به دنبال داشته است، زیرا وزیر رفاه و تامین اجتماعی از آن زمان تا‌کنون، همواره با تکیه بر این که اعلام خط فقر هیچ مشکلی را در کشور حل نمی‌کند، با غیرضروری دانستن اعلام آن، از اعلام آن امتناع ورزیده است.

این صحبت وزیر که پیش از این در این باره گفته است «به من بگویید که اعلام خط فقر چه مشکلی را حل می‌کند؟» این مساله را در ذهن مطرح می‌کند که آیا مردم و رسانه‌ها نیازی به دانستن خط فقر ندارند و خط فقر باید تنها به اطلاع مسوولان مربوطه برسد؟

ظاهرا وزیر رفاه چنین اعتقادی دارد، مصری بار دیگر پیش از این در صحبت‌هایش گفته بود: براساس تعاریف بین‌المللی افراد دارای درآمد یک دلار زیر خط فقر مطلق هستند و با توجه به این که مستمری افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی در سال‌های گذشته افزایش داشته است، هیچ فردی با درآمد کمتر از یک دلار نبوده و کسی در کشور زیر خط فقر نیست.

طبق گزارش با وجود این که اعلام میزان خط فقر در جامعه عاملی برای شناسایی افراد نیازمند و درجه‌بندی رفاه اقتصادی افراد است، اما همچنان وزارت رفاه و تامین اجتماعی با تکیه بر سیاست‌های خود این میزان را اعلام نمی‌کند در حالی که مشخص نبودن این خط موجب می‌شود که آمارهای مختلفی از جمعیت نیازمند کشور اعلام شود و به همین دلیل متخصصان و کارشناسان این امر، تعیین خط فقر را برای شناسایی و درجه‌بندی افراد جامعه ضروری می‌دانند.

همچنین می‌توان گفت که تعیین خط فقر برای حل مشکلات و کمک به رفع نیازهای اقشار بی‌بضاعت جامعه نیز لازم است، به طوری که مسوولان می‌توانند با تعیین آن در مناطق شهری و روستایی برنامه‌ریزی درستی در این باره ارائه دهند.

برخی معتقدند وزارت رفاه به دلیل نگرانی از محاسبه افراد نیازمند و شناسایی آنها به وظیفه قانونی خود عمل نمی‌کند، در صورتی که تعیین خط فقر وظیفه این وزارتخانه است که در حال حاضر از نظر آن وزارتخانه اعلام آن هیچ دردی را دوا نمی‌کند و باید به جای آن به مسائل مهم‌تری پرداخت.

پیش از این آمارهای متفاوتی در زمینه تعداد افراد زیر خط فقر در کشور اعلام شده که بر این اساس معاون اقتصادی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری اعلام کرد: طبق شاخص اقتصادی اعلام شده، در حدود ۲۰درصد جمعیت کشور زیر خط فقر هستند که این شاخص برای جامعه اسلامی که اخوت حرف اول را می‌زند خوب نیست، بر اساس اعلام این معاونت، ۱۴ تا ۱۵میلیون نفر از مردم ایران زیر خط فقر هستند؛ این در حالی است که پیش از این وزارت رفاه گفته بود نزدیک به هشت میلیون نفر از ایرانی‌ها در زیر خط فقر زندگی می‌کنند. صندوق بین‌المللی پول نیز در گزارش اخیر خود آماری در مورد درصد افراد زیر خط فقر ارائه داده است. در مرحله اول برای تعیین این آمار تعریفی برای فقر مطلق در نظر گرفته شده است که با تعاریف قبلی یعنی کسب یک دلار در هر روز متفاوت است. طبق گزارش این صندوق، کسب درآمد کمتر از یک دلار (کمتر از یک‌هزار تومان) در هر روز با توجه به شرایط کنونی اقتصاد جهانی تعریف نادرستی است، زیرا با کسب این درآمد حتی نیمی از نیازهای حیاتی یک فرد نیز تامین نمی‌شود و در فاصله زمانی کوتاهی فرد در آستانه مرگ قرار می‌گیرد. ضمن اینکه معیار خط فقر در کشورهای مختلف با یکدیگر فرق دارد. بر طبق مطالعات انجام شده خط فقر حداقل درآمدی است که با داشتن آن، نیازهای اولیه زندگی تامین می‌شود. با توجه به این تعریف، حداقل درآمدی که برای تامین نیازهای اولیه در کشورهای مختلف موردنیاز است، با یکدیگر تفاوت دارد و شرایط حاکم بر اقتصاد آن کشور می‌تواند تعیین‌کننده حداقل درآمد لازم برای ادامه بقا باشد. طبق اعلام این صندوق، برای محاسبه خط فقر ابتدا هزینه‌ای که هر فرد برای تامین نیازهای اولیه زندگی خود از جمله خوراک، پوشاک و مسکن نیاز دارد را محاسبه کرده و این مبلغ را به روزهای یک ماه یعنی عدد ۳۰ تقسیم می‌کنیم تا حداقل درآمد مورد نیاز برای زندگی‌ محاسبه شده و این مبلغ به عنوان خط فقر معرفی می‌شود.

طبق این گزارش، هر چه تورم در کشوری بیشتر باشد، مبلغ لازم برای تامین حداقل نیاز‌ها بیشتر است و خط فقر عدد بزرگ‌تری خواهد شد که افرادی که درآمدشان کمتر از این مبلغ باشد در فقر مطلق زندگی می‌کنند و با انواع بیماری‌ها و مشکلات اقتصادی و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند.

به گزارش صندوق بین‌‌المللی پول بیشترین فقیران جهان در قاره آفریقا ساکن هستند و قاره آسیا در رده بعدی قرار دارد و بر اساس محاسبات این صندوق ۴۰ درصد مردم ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

به هر روی فقر یکی از مشکلاتی است که دامنگیر همه جوامع بشری است که علاوه بر مشکلاتی که در اقتصاد ایجاد می‌کند، تبعاتی اجتماعی را نیز به دنبال دارد که حتی می‌تواند در سطح وسیع‌تر امنیت یک جامعه را نیز تهدید کند.

با این وجود اعلام میزان خط فقر در کشور امری ضروری و عدم شفافیت آن مسائلی را برای تمامی ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی به وجود خواهد آورد و آنها را مجبور به تصمیم‌گیری براساس متغیرهای نادرستی خواهد کرد که مشکلات تبعی آن قابل‌ چشم‌پوشی نیست.

با این وجود سخنان وزیر رفاه در این باره که گفته است دولت نهم توانسته میزان خط فقر را کاهش دهد، این مساله را در ذهن مردم مطرح می‌کند که میزان این خط فقر چقدر بوده که با وجود تورم‌های اخیر در بازارهای جهانی و ایران دولت نهم توانسته به هدف نزدیک شود و بی‌هیاهو آن را کاهش دهد؟