دکتر سیداحمد میرمطهری*

طی روز‌های گذشته گام‌های نخست برای واگذاری سهام شرکت مخابرات به بخش خصوصی برداشته شد. به این واگذاری باید از دو زاویه نگاه کرد. نخست، از منظر جذابیت‌های سهام مخابرات و دوم، از منظر ویژگی‌های این واگذاری در بورس. شرکت مخابرات در عرصه‌ فن‌آوری ارتباطات فعالیت دارد که صنعتی بسیار پویا، در حال‌ توسعه و سودآور است. از همین‌رو، در همه کشورهایی که سابقه واگذاری سهام مخابرات وجود دارد، مردم به ‌خوبی از عرضه این سهام استقبال کرده‌اند.

شرکت مخابرات و شرکت‌های از این دست دائما محصولات تازه‌ای که حاصل پیوند فن‌آوری اطلاعات و شیوه‌های ارتباطات و مخابرات است، عرضه می‌کنند که بازار سودآوری دربردارد. البته، درمورد شرکت مخابرات ایران، شاید به درستی نتوان ارزیابی کرد که این شرکت در ارائه محصولات جدید، خدمات تازه و قابلیت‌ها و تکینک‌های پیشرفته‌تر، در چه وضعیتی قرار دارد. معمولا تکنولوژی، حاصل بازار رقابتی است؛ یعنی همه شرکت‌های موجود در بازار رقابتی به منظور حفظ سهم خود در بازار به طراحی و عرضه محصولات تازه در بازار دست می‌زنند، اما با توجه به ساختار شبه‌انحصاری بازاری که شرکت مخابرات در آن فعالیت دارد، نمی‌دانیم تا چه اندازه این رویه در بازار مخابرات ایران وجود دارد.

تردیدی نیست که در سال‌های گذشته، این شرکت با تفکر دولتی اداره شده و نوع عرضه این شرکت نشان داد که تفکر دولتی همچنان براین شرکت غالب است. برای نمونه، یکی از مهم‌ترین مسائل و الزامات عرضه سهام شرکتی در بورس، ارائه صورت‌های مالی شفاف است و متاسفانه این قاعده از سوی مدیران شرکت مخابرات کمتر رعایت شد. این درحالی است که با پذیرش شرکت مخابرات در بورس، این شرکت باید به‌قواعد افشای شفاف اطلاعات تن دهد. شاید تا روز پذیرش در بورس، برای مدیران شرکت مخابرات اهمیتی نداشت که صورت‌های مالی این شرکت را در زمان مقتضی منتشر کنند و در مجامع مختلف، پاسخگوی سهامداران باشند اما این رویه از زمان پذیرش باید به فراموشی سپرده می‌شد. اما دیدیم در این زمینه، امور به‌درستی شکل نگرفت.

شاید گفته شود که تراز تلفیقی شرکت هنوز آماده نشده است، اما به طور کل، پیش از هرگونه عرضه سهام، باید اطلاعات کافی به بازار منعکس شود.

در زمینه عرضه‌های دولتی، باید به دو محور اصلی توجه کنیم. نخست، باید اطلاعات درست به صورت عادلانه، در اختیار همه فعالان بازار قرار گیرد. دوم، شفافیت لازم در بازار ایجاد شود تا زمینه کشف قیمت صحیح آن صورت گیرد. در این زمینه باید پرسید اگر این مقدمات فراهم نبود، چرا درعرضه سهام این شرکت تعجیل شد؟ و اگر آماده بود، باید توضیح داده شود که چرا اطلاعات به بازار منعکس نشد؟

شاید دلیل آن که ترکیب خریداران شرکت مخابرات، بیشتر حقوقی است تا حقیقی نیز ناشی از آن باشد که خریداران حقیقی به سبب ناآگاهی از وضعیت مالی این شرکت، ریسک نکرده‌اند.

صرف‌نظر از این کلیات، واگذاری سهام این شرکت، جزئیاتی هم دارد که بسیار با اهمیت به نظر می‌رسد. به طور مثال شرکت اعلام کرده است که درسال ۱۳۸۵، درحد ۲۵ درصد، حاشیه سود داشته است. حاشیه سود این شرکت، برای سال ۱۳۸۶براساس صورت‌های تلفیقی حسابرسی نشده، ۲۳ درصد سود اعلام کرده است. جدیدترین پیش‌بینی سود شرکت برای سال مالی جاری ۱۷۲ ریال است. به عبارت دیگر، حاشیه سود آتی این شرکت ۱۳ درصد اعلام شده است که در مقایسه با سود سال گذشته، شاهد افت شدید آن هستیم. با توجه به الزام‌هایی که بورس برای پذیرش شرکت‌ها درنظر می‌گیرد، مشخص نیست که چه اتفاقی در شرکت مخابرات رخ داده است که حاشیه سود آن تا این اندازه افت کرده است. اما تلقی برخی فعالان بازار سرمایه آن است که شرکت مخابرات قصد دارد این مابه‌التفاوت را در تعدیل‌های آتی پیش‌بینی سود خود جبران کند.

نکته دیگر این است که پیش‌بینی سود این شرکت در سامانه معاملات بورس درج نشده و کسانی که قصد دارند به اطلاعات مالی این شرکت دست پیدا کنند، نمی‌توانند اثری از پیش‌بینی سود این شرکت بیابند. بورس دراین زمینه توضیحی ارائه نکرده و کسی نمی‌داند چرا چنین بدعتی در بازار شکل گرفته است.

گفتنی است در قانون بودجه و قانون مربوط به درآمد شرکت‌های دولتی، شرکت‌های مخابراتی استانی باید ۴۰ درصد درآمد خود را به خزانه واریز کنند. بنابراین نکته‌ای که در این میان مغفول مانده، این است که تکلیف خریداران سهام شرکت مخابرات در روزهای اخیر در این زمینه چه خواهد شد. آیا پس از واگذاری سهام، نیز این قانون همچنان جاری است یا خیر.

از منظر مدیریت بازار سرمایه، نکته مهم این است که شرکت مخابرات با توجه به اندازه بسیار بزرگی که دارد، تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر بازار می‌گذارد. سرمایه این شرکت با توجه قیمت اسمی‌ سهام، چیزی حدود ۴ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است که پس از عرضه در بازار، با توجه به قیمت حدود ۱۵۰ تومانی آن، ارزش سهام آن به ۶ هزارو ۷۵۰ میلیارد تومان ‌رسید. بنابراین، با فرض نوسانات عادی بازار سهام، به‌جرات می‌توان از شرکتی گفت که حدود ۷ هزارمیلیارد تومان ارزش دارد.

با توجه به ارزش جاری بازار سهام، چیزی حدود ۱۰درصد ارزش بازار به همین شرکت مخابرات تعلق خواهد گرفت. قابل پیش‌بینی است که با عرضه‌های آتی سهام و افزایش سهام شناور این شرکت، دامنه مشکلات گسترده‌تر خواهد شد. بنابراین این سهم نیاز به مراقبت‌های زیادی دارد تا در اثر نوسان در قیمت آن، بازار متلاطم نشود. تردیدی نیست که سهام‌دار عمده شرکت مخابرات باید برای بازارگردانی این سهم، برنامه‌ریزی کند.

در مجموع، تصمیم دولت برای عرضه سهام شرکت مخابرات تصمیمی ‌بزرگ است. موفقیت این تصمیم سیاسی بزرگ، منوط به تامین شرایط مناسب است.

اگر به سازمان خصوصی‌سازی برای عرضه سهام شرکت مخابرات فشار وارد شده است، باید از آن سو، شرایط بازار هم فراهم می‌شد. از سوی دیگر، این انتقاد به بورس وارد است که چرا تن به این شتاب‌زدگی ‌داده است به‌ویژه آن که سهام شرکت مخابرات، درشرایطی عرضه شد که اطلاعات مالی آن به بازار منعکس نشده بود. از این رو، این انتقاد واقعا قابل‌طرح است که چرا شرکت بورس بدون دریافت اطلاعات مالی مخابرات یا دست‌کم بدون انتشار عمومی آن، اجازه عرضه سهام آن را صادر کرده‌ است.

البته، ارزیابی قطعی کامیابی‌ها و ناکامی‌های عرضه سهام مخابرات نیاز به زمان بیشتری دارد، اما شاید بتوان گفت که عرضه سهام مخابرات، با اندکی شتاب‌زدگی همراه بوده است.

* رییس سابق سازمان خصوصی‌سازی و دبیرکل اسبق بورس