محمدصادق جنان صفت

زخمی که در پیکره شبکه بانکی سر باز کرد، جراحت ژرف و عفونت انباشت شده در این نظام را نشان داد،‌پیامدهای گوناگونی داشته و دارد. یکی از این پیامدها، حساس شدن شهروندان و عطش آنها برای آگاهی از چگونگی و چرایی این رویداد شگفت‌انگیز است. شهروندان ایرانی که از سطح مسائل عبور کرده‌اند می‌پرسند دلایل اصلی وقوع فساد در سیستم بانکی چیست و کدام اندیشه و برنامه اقتصادی می‌تواند پادزهر فساد به طور ریشه‌ای باشد؟ به نظر می‌رسد در فضای داغ امروز که شهروندان با چشم‌های باز و گوش‌های تیز این موضوع را دنبال می‌کنند، یادآوری کلی درباره آنچه که دکتر محمدمهدی بهکیش در بسته پیشنهادی خود ارائه کرده است، مفید خواهد بود. این اقتصاددان ایرانی، جزئیات تازه‌ای از مباحث تئوریک پشتیبان بسته ارائه شده خود را در گفت‌وگو با روزنامه دنیای اقتصاد توضیح داده است که در صفحه‌های امروز روزنامه می‌خوانید. هسته مرکزی پشتیبان پیشنهادهای عرضه شده توسط دکتر بهکیش «فلسفه رقابت» در برابر «فلسفه انحصار» است. به این معنی که اگر جریان عمومی فعالیت‌های اقتصادی، صنعت، بانکی، اجتماعی و فرهنگی را با رقابت همراه سازیم، جامعه ایرانی را در بلندمدت منتفع کرده و راه فساد را به طور اصولی مسدود خواهیم کرد. برای روشن شدن بیشتر این مساله می‌توان به همین فساد رخ داده اشاره کرد؛ چرا شبکه بانکی ایران با آسیب‌های جدی مواجه شده است؟ چرا ارقام مطالبات معوقه بانکی روندی فزاینده را طی می‌کند و با کمال تاسف درصد بالایی از آن مشکوک‌الوصول شده است؟ واقعیت این است که بازار پول ایران به لحاظ اقتصادی «انحصار چندجانبه» است و به شدت تحت تاثیر اراده سیاسی نهاد دولت قرار دارد. چند بانک دولتی وچند بانک خصوصی (که از سرشانس و اقبال یا آشنایی‌های قدیمی) مجوز فعالیت گرفته‌اند، با دستور دولت و بانک مرکزی «نرخ سود» غیررقابتی را پذیرفته‌اند که زیر نرخ تورم است. همین فقدان رقابت در شبکه بانکی و گزینه‌های سرمایه‌گذاری دیگر باعث شده است تا آن گروه از شرکت‌‌های حقوقی و افراد حقیقی که به اعتبارات بانکی دسترسی دارند، نوعی سود باد آورده نصیب خود ‌کنند و این سرچشمه فساد است. راه‌حل ارائه شده در بسته پیشنهادی توسط دکتر بهکیش، حرکت تدریجی به سوی آزادسازی نرخ سود است. در صورتی که نرخ سود بانکی رقابتی شود، تقاضا برای استفاده از منابع بانکی منطق اقتصادی پیدا می‌کند و از هجوم برای دستیابی به این منبع ارزان‌قیمت کاسته می‌شود. در شرایطی که نرخ ارز در بازار ایران دوگانه شده است و نرخ ارز رسمی زیر قیمت بازار آزاد است نیز فساد وجود دارد که روزی سرانجام زخمی بر پیکره سیستم ارزی وارد خواهد کرد. رقابتی کردن فضای کسب وکار در بلندمدت زمینه‌ها و بسترهای فساد اقتصادی را به شدت تضعیف می‌کند و آن را به حداقل می‌رساند. شهروندان ایرانی نیز در چنین فضایی اطمینان خواهند داشت که افراد و شرکت‌ها نمی‌توانند با رانت‌خواهی و شرایط انحصاری، اعتماد آنها را مخدوش سازند.