«بیت‌کوین» یک انقلاب است یا یک حباب؟

جاشوا ای. کیتینگ

مترجم: سعید شجاعی

منبع: فارین پالیسی

با اینکه زمان زیادی از معرفی بیت‌کوین (Bitcoin) به عنوان واحد پولی آنلاین نمی‌گذرد، بحث‌های زیادی حول آن شکل گرفته و نظرات در این رابطه بسیار متفاوت بوده است. تعابیری متناقض، از «آینده پول» تا «ترفند پونزی[نوعی سرمایه‌گذاری فریب‌کارانه که در آن پرداخت وام‌های گرفته شده از سرمایه‌داران، با قرض کردن از عده‌ای دیگر صورت می‌گیرد] در لفاف تکنولوژی»، «روش آنلاین پولشویی» یا ابزاری در دست «خلافکارهای اینترنتی».

نظر عمومی نسبت به بیت‌کوین تا به حال چندان مساعد نبوده و از سوی نهادهای مجری قانون، هکرها و مجرمان سایبر مورد حمله بوده است. ارزش این واحد پولی هم با چند مورد نوسان شدید مواجه بوده است. آنهایی که اوایل از حامیان آن بودند اعتماد خود را از دست داده‌اند و قانون‌گذاران آمریکا هم کم‌کم دارند به طرح سوال‌های جدی راجع به آن می‌پردازند، اما منسوخ کردن بیت‌کوین احتمالا سخت‌تر از آن است که منتقدانش تصور می‌کنند و چه این آزمایش موفق باشد و چه نباشد، پیدایش این واحد پولی نشانه ظهور شکل جدیدی از مبادلات پولی غیرمتمرکز است.

این طور که به نظر می‌رسد خاستگاه بیت‌کوین قدری اسرارآمیز است. ایده اولیه ایجاد این واحد پولی اولین بار در سال ۲۰۰۹ در یک مقاله شرح داده شد. نویسنده مقاله یک برنامه‌نویس ژاپنی به نام ساتوشی ناکاموتو است که گویا هیچ کس تا به حال موفق به ملاقات یا تماس با او نشده است. تقریبا با اطمینان می‌توان گفت که این اسم یک اسم مستعار است و خیلی‌ها معتقدند که «ناکاموتو» فقط یک نفر نیست.

بیت کوین اولین نمونه تلاش برای ایجاد یک واحد پولی دیجیتال نیست. قبلا هم تلاش‌های دیگری در این زمینه صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان واحد پولی منسوخ شده eCash، واحد پولی مورد استفاده در برنامه سکندلایف با نام Linden dollars و اخیرا هم

Facebook Credits که کاربران فیس‌بوک از آن برای خریدن کالا و خدمات در محیط فیس‌بوک استفاده می‌کنند نام برد.

چیزی که بیت‌کوین را از همه اینها متمایز می‌کند ساختار همتا- به-همتای[Peer-to-peer اصطلاحی مربوط به حوزه آی‌تی. نوعی شبکه کامپیوتری که در آن هر کامپیوتر به عنوان یک سرور عمل می‌کند] آن است. به این ترتیب هیچ موسسه یا متولی مرکزی در کار نیست که ورشکست شود یا توسط پلیس تعطیل گردد. بیت‌کوین را می‌توان از طریق صرافی‌های آنلاین با انتقال پول از حساب بانکی خریداری کرد و همچنین سایت‌هایی نیز هستند که برای شروع، مقدار کمی از این پول را به رایگان در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند.

«همه واحدهای پولی دیجیتال قبلی نیازمند یک متولی مرکزی مورد اعتماد بودند. این باعث به وجود آمدن یک نقطه شکست واحد [ Single point of failure - جزئی از سیستم که در صورت وارد آمدن آسیب به آن، کل سیستم مختل شده یا از کار می‌افتد] می‌شد.» این را گوین اندرسون می‌گوید، یک برنامه‌نویس که کارش ایجاد وب‌سایت و نوشتن برنامه‌هایی است که به دست آوردن بیت‌کوین را برای کاربران تسهیل کنند. او در ادامه می‌گوید: «تقریبا همه واحدهای پولی دیجیتال قبلی غیرقابل اعتماد از آب درآمدند، چون شکست خوردند.» مثلا eCash ورشکست شده و استفاده از Linden dollars هم کماکان محدود به جامعه کوچک کاربران سکندلایف است.

میزان پول در جریان و همچنین مبادلات انجام شده از طریق آن توسط یک سرور توزیع‌شده که از توان پردازش استفاده‌کنندگان بیت‌کوین بهره می‌برد، ردیابی می‌شود. نرخ انتشار پول جدید، یا آن گونه که در مورد این واحد پولی گفته می‌شود، استخراج آن به واسطه قدرت پردازش کاربرانی که از آن استفاده می‌کنند مشخص می‌شود. همانند کالاهایی مثل طلا یا نقره، مقدار کل بیت‌کوین موجود در دنیا محدود بوده و استخراج آن وقتی که عرضه کل به ۲۱ میلیون واحد برسد متوقف خواهد شد. در حال حاضر مقدار عرضه بیت‌کوین ۶/۶ میلیون واحد است. ارزش بیت‌کوین در سال میلادی جاری با رشد سریعی مواجه بوده و در اوایل ماه ژوئن به حدود ۳۲ دلار در هر واحد

رسیده است.

اقتصاددانان در مورد بقا و دوام بیت کوین چندان خوشبین نیستند و رشد سریع اخیرا اتفاق افتاده را نیز به حساب هیجان غیرعقلایی کاربران جدیدی گذاشته‌اند که به سراغ بیت‌کوین آمده‌اند. بری آیچنگرین، اقتصاددان در دانشگاه کالیفرنیا-برکلی، در مقاله‌اش در واشنگتن پست می‌نویسد: «وقتی بتوانیم یک واحد پولی الکترونیک خصوصی داشته باشیم، معنی‌اش این است که می‌توانیم واحدهای پولی متعددی از این نوع را داشته باشیم و به این ترتیب هیچ تضمینی وجود ندارد که دیگران همان واحد پولی را که شما استفاده می‌کنید، بپذیرند.»

تایلور کوئن از دانشگاه جورج میسون نیز رشد سریع بیت‌کوین را به عنوان «نشانه‌ای از وابستگی بیت‌کوین به انتظارات و به این ترتیب نشانه‌ای از طبیعت حبابی آن» می‌داند.

اما بیت‌کوین برای مدافعانش کم از یک پدیده انقلابی نیست: بیت‌کوین همان تاثیری را بر اقتصاد جهانی خواهد داشت که اشتراک فایل به روش همتا-به-همتا بر دنیای موسیقی و فیلم و ویکی‌لیکس در مورد اطلاعات محرمانه حکومت‌ها داشت.

طبق گفته ریک فالکوینگ، بنیانگذار حزب دزدی اینترنتی [ این عبارت ترجمه‌ای است برای ترکیب pirate party. هدف تشکیل این گونه احزاب اصلاح قوانین رایج مرتبط با کپی‌رایت و همچنین حمایت و تقویت حقوق مرتبط با حریم خصوصی چه در محیط اینترنت و چه در خارج از آن است.]در سوئد، «این مفهومی مشابه [نرم‌افزار] متن باز است. چون هیچ‌کس مالک آن نیست می‌توان به آن اطمینان کرد.» اینها گفته‌های کسی است که در جهت تسهیل قوانین مالکیت معنوی و پایان دادن به ممنوعیت‌های مرتبط با اشتراک داده در اینترنت تلاش می‌کند.

فالکوینگ به معنای واقعی این اعتماد را در عمل ثابت کرده است. او در اواخر ماه مه تمام پس‌انداز خود را به بیت‌کوین تبدیل کرد. البته زمان‌بندی او به نظر واقعا بی‌نقص می‌رسید چون ظرف کمتر از دو هفته ارزش پس‌اندازش چهار برابر شد.

او می‌افزاید: «من بیت‌کوین را واحد پولی آینده می‌دانم، هم برای محیط اینترنت و هم در مبادلات بین‌المللی. البته برای رسیدن به جایی که بتواند یورو و دلار آمریکا را به چالش بکشد قطعا موانعی هم بر سر راهش وجود دارد که باید بر آنها فائق آید.»

فالکوینگ تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین حامیان بیت‌کوین شده است و البته همان‌گونه که خود نیز اذعان دارد، این کارش در راستای منافعش نیز هست، اما در عین حال او نخستین کسی نیز هست که بر چالش‌های پیش روی بیت‌کوین تاکید دارد. از نظر او چالش اصلی در این میان «نیاز به افزایش حجم مبادلات با استفاده از بیت‌کوین» است. فالکوینگ هنوز باید چند کرون (واحد پول سوئد) گوشه جیبش داشته باشد تا بتواند خریدهای روزانه‌اش را انجام دهد. او معتقد است تا وقتی به بیت‌کوین به عنوان یک اسباب بازی برای خوره‌های اینترنت، یا بدتر از همه ابزاری برای مجرمین نگریسته می‌شود، استفاده گسترده از این واحد پولی محقق نخواهد شد.

این مورد دوم بعد از آن مطرح شد که در اوایل ماه ژوئن یک مقاله به امکان خرید آنلاین مواد مخدر از قبیل اکستازی، کوکائین و ال‌اس‌دی با استفاده از بیت‌کوین اشاره کرد.

جالب اینجا است که این مقاله که احتمالا گسترده‌ترین مورد طرح نام بیت‌کوین در رسانه‌ها بوده، باعث رشد قابل توجه ارزش بیت‌کوین از ۹/۹ دلار به ۱۴ دلار گردید. دلیل این امر هجوم کاربران (شاید بهتر باشد بگوییم مصرف‌کنندگان!) جدید برای ثبت‌نام و خرید بیت‌کوین بود، اما همه توجهات نیز مثبت نبود. دو سناتور آمریکایی، چارلز شومر و جو مانچین، طی یک نامه به وزارت دادگستری در ششم ژوئن تعطیلی سایت منتشر‌کننده مقاله و انجام تحقیقات رسمی در مورد بیت‌کوین را خواستار شده بودند.

شومر در این میان موضع روشنی را اتخاذ کرده بود. طبق گفته‌های او به خبرنگاران، «این یک ابزار آنلاین پولشویی است که هم منبع پول و هم هویت خریدار و فروشنده را پنهان می‌کند.»

البته به نظر می‌رسد اکثر استفاده‌کنندگان از بیت‌کوین که بسیاری‌شان آنارشیست‌های فضای سایبر به حساب آورده می‌شوند، چندان اهمیتی به موضع منفی این سناتور مدافع مقررات مالی نمی‌دهند.

به نظر اندرسون «همه واحدهای پولی می‌توانند از سوی مجرمین مورد استفاده قرار بگیرند و بیت‌کوین از این نظر تفاوتی با بقیه ندارد»، «اما اگر استفاده از بیت‌کوین رواج پیدا کند، جرائمی مثل دزدی هویت بسیار مشکل‌تر خواهد شد، چون تراکنش‌ها توسط سرور منتشر قابل ردیابی هستند، اما در عین حال جرائم دیگر مثل فرار از مقررات حاکم بر جریان بین‌المللی سرمایه ساده‌تر خواهد بود.»

در هر صورت حامیان بیت‌کوین معتقدند ساختار غیرمتمرکز این واحد پولی باعث می‌شود تعقیب آن برای دولت‌ها و مراجع قانونی تقریبا غیرممکن باشد.

یک واقعه ترسناک که استفاده‌کنندگان از بیت‌کوین در دهم ژوئن تجربه کردند، سقوط بیش از ۳۱ درصدی ارزش بیت‌کوین در عرض یک روز در Mt.Gox، بزرگ‌ترین صرافی مبادله بیت‌کوین بود که به هفته‌ها رشد سریع ارزش آن پایان داد. فالکوینگ که به نظر چندان نگران نمی‌رسید، این افت ناگهانی را «تنها بخشی از الگوی کلی رشد بیت‌کوین» دانست.

یک نقطه آسیب‌پذیر دیگر در این سیستم در سیزدهم ژوئن برملا شد، وقتی یک کاربر ادعا کرد که حسابش هک شده و معادل هزاران دلار بیت‌کوین را از دست داده است. این گزارش تایید نشده است، اما اندرسون طی مصاحبه‌ای با مجله آنلاین Arts Technica چنین واقعه‌ای را از نظر فنی ممکن دانست.

بار دیگر در نوزدهم ژوئن، ارزش بیت‌کوین در Mt.Gox ظرف چند دقیقه از ۱۷ دلار به تنها چند سنت سقوط کرد. این اتفاق به یک حساب هک شده نسبت داده شد و پس از آن صرافی از حالت آنلاین خارج گردید. در حال حاضر در صرافی‌های دیگر ارزش بیت‌کوین در حدود ۱۵ دلار است و Mt.Gox قول داده است که پس از اینکه مجددا آنلاین شد به شرایط قبل از هک شدن برگردد، اما به هر حال این حمله ضربه سخت دیگری بر اعتبار متزلزل این واحد پولی بود.

یک روز پس از این واقعه، بنیاد جبهه الکترونیک (EFF)، یک سازمان فعال در زمینه حقوق دیجیتال، اعلام کرد که بر خلاف ماه‌های گذشته، از این پس کمک‌های مالی به صورت بیت‌کوین را نخواهد پذیرفت. آنها در یک اطلاعیه اظهار کردند: «ما درک کاملی از مسائل قانونی پیچیده در ارتباط با ایجاد یک واحد پولی جدید نداریم» و همچنین «قبول کمک‌های مالی به صورت بیت‌کوین از سوی مردم به عنوان تایید بیت‌کوین از سوی ما تعبیر می‌شد.» چند موسسه دیگر نیز که پیش از این از بیت‌کوین حمایت می‌کردند، مانند ویکی‌لیکس و بنیاد نرم‌افزار رایگان (FSF) کم‌کم در حال تخلیه حساب‌های بیت‌کوین خود هستند.

با اینکه برخی حامیان بیت‌کوین این تصمیم EFF را نپسندیده‌ و همچنان به دفاع از این واحد پولی می‌پردازند، روشن است که وقایع اخیر به نوعی حاکی از به واقعیت پیوستن نگرانی بزرگ فالکوینگ است؛ یعنی ناتوانی بیت‌کوین در جلب نظر مثبت جامعه‌ای فراتر از حامیان فعلی‌اش که مشتی خوره کامپیوتر و لیبرتارین‌های رادیکال هستند. هر چند هنوز نتیجه بگیریم که این واحد پولی سقوط کرده، اما ابهامات قانونی، نوسانات شدید و عدم‌اطمینان نسبت به بیت‌کوین در روزهای اخیر قطعا باعث پراکندن کسانی خواهد شد که احتمالا تصمیم به روی آوردن به این واحد پولی را داشته‌اند.

اندرسون در این باره می‌گوید: «به نظر من سال‌های زیادی طول خواهد کشید تا بیت‌کوین واقعا تبدیل به یک واحد پولی رایج شود. حتی ممکن است هیچ وقت این اتفاق نیفتد.» او می‌افزاید: «مردم به ایده‌ها و تکنولوژی‌های جدید با شک و تردید می‌نگرند و حق هم دارند.» به گفته وی، گام بعدی درتوسعه این واحد پولی این است که یک شرکت معظم شروع به تبلیغ آن کند یا «کشوری که پول ملی‌اش با شکست مواجه شده است از آن به عنوان واحد پولی جایگزین استفاده نماید،» اما از سویی نیز معتقد است چنین اتفاقی به این زودی‌ها نخواهد افتاد.

اما حتی اگر بیت‌کوین با شکست مواجه شود، باز هم اشتباه است اگر بخواهیم کل قضیه را صرفا یک اتفاق به حساب بیاوریم. همان‌طور که نپستر مقدمه‌ای شد برای شکل‌گیری بیت‌تورنت و مدیافایر، بیت‌کوین هم نشان‌دهنده مدلی است از اینکه چگونه یک سیستم واحد پولی الکترونیک همتا-به-همتا خارج از چارچوب مجوز و حمایت دولتی می‌تواند کار کند. شاید این واحد پولی آنچنان که مدافعانش آرزو داشتند موفق نشود، اما حتما افراد نوآور دیگری هستند که با فرمول فعلی کلنجار رفته و ایمنی و قابلیت استفاده آن را بهبود ببخشند.

البته در مورد قدرت بیت‌کوین از نظر تاثیر سوء برای بانک‌ها و دولت‌ها قدری مبالغه شده است، اما به هر حال به نفع آنها است که ظهور بیت‌کوین را به عنوان یک هشدار برای خود تلقی کنند: شاید زمان یکه‌تازی این نهادها دارد به پایان می‌رسد.