پاسخ ایران به اسرائیل نزدیک است
پیش‌بینی چند سناریو برای آینده منطقه
ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران بعد از ترور فؤاد شکر، شخصیت برجسته حزبالله در بیروت، شوک زیادی را در سراسر خاورمیانه ایجاد کرده و این گمانه مطرح است که با پاسخ ایران به این ترور، احتمالا یک جنگ همه‌جانبه منطقه‌‌‌ای درخواهد گرفت. الجزیره در گزارشی در این خصوص نوشت، در حالی که رژیم اسرائیل ترور فواد شکر را برعهده گرفته، باور عمومی همچنین بر این است که اسرائیل مسوول ترور هنیه است. پس از ماه‌‌‌ها حملات ویرانگر به غزه که طی آن نزدیک به 40هزار فلسطینی جان خود را از دست داده‌‌‌اند و تشدید تنش‌‌‌های قبلی علیه ایران و متحد نزدیکش حزبالله در لبنان، این نتیجه حاصل شد که تشدید تنش، ریسک بیشتری را برای لبنان به همراه دارد. اکنون تقریبا یک هفته از ترور هنیه و شکر می‌‌‌گذرد، اما هنوز هیچ حمله بزرگی به اسرائیل صورت نگرفته است و دیپلمات‌‌‌ها برای جلوگیری از تشدید تنش در منطقه فعال هستند. ایرانی‌‌‌ها تاکید کرده‌‌‌اند که پاسخ خواهند داد و ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز دوشنبه گفت ثبات منطقه‌‌‌ای تنها از طریق مجازات متجاوز و ایجاد بازدارندگی در برابر ماجراجویی‌‌‌های رژیم صهیونیستی حاصل می‌شود.
اکنون سوال این است که این پاسخ به چه شکل خواهد بود؟ آیا این یک تلاش سنجیده محاسبه‌شده برای اجتناب از یک جنگ منطقه‌‌‌ای خواهد بود؟ یعنی شبیه آخرین باری که ایران احساس کرد باید به حمله اسرائیل در آوریل پاسخ دهد. یا اینکه رهبران ایران بر این باورند که حملات اخیر مستلزم پاسخ قوی‌‌‌تر است، حتی اگر خطر درگیری گسترده‌‌‌تری داشته باشد؟
منطقه در نقطه جوش
ترور اسماعیل هنیه، تنش‌‌‌ها را از اکتبر گذشته که جنگ اسرائیل و حماس آغاز شد تا به امروز به بالاترین حد خود رسانده است؛ اسرائیل با راه‌اندازی یک جنگ ویرانگر علیه غزه به حملات 7 اکتبر حماس پاسخ داد. کمتر از 24 ساعت قبل از ترور هنیه، اسرائیل فواد شکر، یکی از فرماندهان ارشد حزبالله لبنان و حداقل پنج غیرنظامی را در حومه جنوبی بیروت هدف قرار داد. اسرائیل مدعی شد که فواد شکر مسوول حمله اخیر به بلندی‌‌‌های جولان تحت اشغال اسرائیل است. حزبالله مسوولیت این حمله را رد کرده است. بر اساس گزارش گروه نظارتیACLED، اسرائیل از 7 اکتبر حداقل 39 فرمانده یا اعضای ارشد «محور مقاومت» را ترور کرده است.
آمنه محور، کارشناس منطقه خاورمیانه ACLED در گزارشی نوشت: «بعید است که حذف فرماندهان و رهبران ارشد محور مقاومت عاملی تعیین‌کننده برای پایان دادن به درگیری‌‌‌های کنونی در امتداد مرزهای جنوبی و شمالی اسرائیل یا تهدیدی وجودی برای دشمنان اسرائیل باشد. با توافق آتش‌‌‌بسی که می‌تواند آزادی گروگان‌‌‌های اسرائیلی را تضمین کند و اکنون از آن دور شده‌‌‌ایم، ترورهای کنونی، منطقه را به آستانه جنگی نزدیک‌‌‌تر کرده است که می‌تواند پیامدهای ویرانگری برای خاورمیانه و فراتر از آن داشته باشد.» اگرچه اسرائیل به طور رسمی در مورد ترور هنیه اظهارنظری نکرده، اما یک روز پس از این اتفاق، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در یک سخنرانی احتمال واکنش ایران را تایید کرد. نتانیاهو شامگاه چهارشنبه در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «ما برای هر سناریویی آماده هستیم و متحد و مصمم در برابر هر تهدیدی خواهیم ایستاد. ما از هر عرصه‌ای که به ما تجاوز شود، بهای بسیار سنگینی خواهیم گرفت.» نتانیاهو با اشاره به حمله به حومه بیروت مدعی شد: «ما این صورت‌‌‌حساب را با محسن [نام مستعار شکر] تسویه کردیم و با هرکسی که به ما صدمه بزند، آن را تسویه می‌‌‌کنیم.»
فرصتی برای ایران
به گفته تحلیلگران، پاسخ آتی ایران قریب‌الوقوع است، اما احتمالا سنجیده خواهد بود. در حالی که ترور هنیه در خاک ایران و در پایتخت این کشور توهین بزرگی به دولت ایران بود، کارشناسان گفتند که این امر تمایل ایران را برای اجتناب از جنگ منطقه‌‌‌ای گسترده‌‌‌تر با اسرائیل و حامی اصلی آن، ایالات متحده تغییر نمی‌‌‌دهد. رضا اکبری، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه گزارش جنگ و صلح، به الجزیره گفت: «من معتقد نیستم که تشدید تنش در ذهن تصمیم‌گیرندگان ایرانی باشد. با این اوصاف، البته سیاستگذاران ایرانی متحد نیستند.»
وی افزود: «مسعود پزشکیان، رئیس‌‌‌جمهور جدید کشور که عموما به عنوان یک میانه‌‌‌رو یا اصلاح‌‌‌طلب توصیف می‌شود، تنها چند هفته است که روی کار آمده است. زمانی که ایران در آوریل به اسرائیل حمله کرد، ابراهیم رئیسی، سلف پزشکیان هنوز در سانحه سقوط هلیکوپتر جان خود را از دست نداده بود. پزشکیان، وزرا و واسطه‌‌‌هایی را منصوب کرده است که تجربه مذاکره در صحنه بین‌المللی را دارند، از جمله برخی از آنها درگیر امضای برجام بودند؛ توافقی که برنامه هسته‌‌‌ای ایران را در ازای لغو تحریم‌‌‌ها محدود کرد اما آمریکا در سال 2018 به‌‌‌طور یک‌جانبه از آن خارج شد.» اکبری ادامه داد: «بازی‌‌‌ای که ایرانی‌‌‌ها به دنبال آن هستند این است که چگونه تلافی کنند و این سیگنال را بدهند که اقدامات تهاجمی مانند ترور در خاک ایران بدون ایجاد یک چرخه تشدید نمی‌تواند انجام شود. پاسخ به این پرسش دشوار است.»
الجزیره در این گزارش آورده است، باوجودی‌که در ایران از انتقام سخن گفته می‌شود، اما ادامه تعامل دیپلماتیک آنها با واسطه‌‌‌ها، به برخی از تحلیلگران اطمینان داده است که هنوز تمایل کمی برای یک جنگ گسترده‌‌‌تر وجود دارد. همچنان‌که تهران چندی پیش میزبان وزیر امور خارجه اردن بود. اوری گلدبرگ، تحلیلگر سیاسی مستقر در تل‌آویو، به الجزیره گفت: «من احساس می‌‌‌کنم که ایران با همه در خاورمیانه به جز اسرائیل رایزنی می‌کند و با چند کشور خارج از منطقه نیز در ارتباط است. هرچه شواهد بیشتری از هماهنگی داشته باشیم و زمان بیشتری بگذرد، احتمال کنترل و مهار واکنش ایران بیشتر خواهد شد.» وی افزود: «ایران، کشوری که از نظر ایالات متحده به عنوان یک کشور تنها شناخته می‌شود، این فرصت را دارد تا خود را به عنوان یک بازیگر منطقی در کنار بازیگران بین‌المللی نشان دهد، بهویژه در زمانی که نتانیاهو روابط خود را با شرکای بین‌المللی‌اش مخدوش کرده است.»
نتانیاهو خواهان جنگ با ایران است
گلدبرگ گفت: اسرائیل نتوانسته است به طور کلی ثبت کند که چگونه جایگاه بین‌المللی آنها در 10 ماه گذشته کاهش یافته است. این هنوز هم پشتیبانی می‌شود [اما] بیشتر به یک مسوولیت در برابر ایالات متحده تبدیل می‌شود. ایالات متحده در طول جنگ اسرائیل علیه غزه، از این رژیم حمایت مادی و نظامی کرده است، اما همچنین از متحد اصلی خود در منطقه خواسته است که اقدامات عجولانه‌ای را انجام ندهد که باعث افزایش تنش با ایران و متحدانش می‌شود. اما اسرائیل با ترور اسماعیل هنیه، مردی که برای آتشبس در غزه با او مذاکره می‌‌‌کردند، به این خواسته واشنگتن پاسخ داد. در داخل، نتانیاهو ماه‌‌‌هاست که در زمان اضافه فعالیت می‌کند. در ماه مه، یک نظرسنجی نشان داد که تنها 32درصد از اسرائیلیها اقدامات او را تایید می‌کنند، در حالی که او همچنین در سه پرونده تشکیل‌‌‌شده در سال 2019 به کلاهبرداری، رشوه و نقض اعتماد متهم شده است، اما محاکمه به دلیل جنگ متوقف شده است. دادستان دیوان کیفری بین‌المللی به دنبال صدور حکم بازداشت برای نتانیاهو به اتهام جنایات جنگی است.
آتشبس در غزه منجر به کاهش تنش بین اسرائیل و دشمنان منطقه‌‌‌ای آن می‌شود. اکنون قدرت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای منتظرند تا ببینند ترور هنیه چه تاثیری بر این مذاکرات خواهد داشت. تحلیلگران از ماه‌‌‌ها پیش گفته‌‌‌اند که پایان دادن به درگیری‌‌‌ها احتمالا به زندگی حرفه‌‌‌ای نتانیاهو پایان می‌دهد، زیرا می‌تواند باعث برگزاری انتخابات زودهنگام شود. نتانیاهو همچنین سال‌ها از تهدید ایران صحبت کرده و آمریکا را برای مقابله با آن تحت فشار قرار داده است. او اکنون ممکن است شانس خود را امتحان کند. گلدبرگ گفت: «اجماع عمومی در اسرائیل این است که نتانیاهو خواهان جنگ با ایران است و او برای آن تلاش کرده است. اما آیا تمایلی برای یک جنگ گسترده در میان اسرائیلیها وجود دارد؟ نه. اسرائیلیها خسته هستند، اما این‌طور نیست که هیچ دیدگاه یا طرح جایگزین دیگری از سوی مخالفان پیشنهاد نشده باشد.»
حزبالله و محور مقاومت
فراتر از ایران، اسرائیل همچنان باید پاسخ متحدان ایران را، بهویژه برای ترور شکر، در نظر بگیرد. سید‌حسن نصرالله، رهبر حزبالله روز پنج‌شنبه گفت که اسرائیل از خطوط قرمز عبور کرده است و پاسخ آن «حتمی» است. پس سوال این است که آیا پاسخ ایران شامل هماهنگی با متحدان «محور مقاومت» خود، بهویژه حزبالله و حوثی‌‌‌های یمن خواهد بود یا هر گروه به تنهایی عمل خواهد کرد. عماد سلامی، استاد علوم سیاسی در دانشگاه آمریکایی لبنان، گفت که حزبالله و ایران احتمالا در تماس نزدیک در مورد نوع پاسخ خود خواهند بود، اگرچه هر حمله‌ای استراتژیک خواهد بود و سعی می‌کنند از ریختن بنزین بر آتش تنش‌‌‌ها جلوگیری شود. او گفت: «در حالی که انتظار می‌رود حزبالله با ایران هماهنگی داشته باشد، استراتژی فراگیر احتمالا بر یک درگیری طولانی‌‌‌مدت و کنترل‌‌‌شده متمرکز خواهد بود که منافع راهبردی متعددی را برای ایران تامین می‌کند، بدون اینکه به یک جنگ منطقه‌‌‌ای تمام‌عیار تبدیل شود.»
به گفته تحلیلگران، در حال حاضر، اگر ایران در پاسخ به توازن مناسبی دست یابد، از یک جنگ همه‌جانبه در منطقه جلوگیری خواهد شد. سلامی گفت: «درعوض، با درگیر شدن ایران با اسرائیل عمدتا از طریق متحدان منطقه‌‌‌ای خود در «محور مقاومت»، تنش‌‌‌های کم‌‌‌شدت ادامه خواهد یافت.» وی ادامه داد: «هدف از این هماهنگی نشان دادن یک جبهه گسترده علیه اسرائیل است. با این حال، محاسبات استراتژیک ایران نشان می‌دهد که در پاسخ باید از شعله‌ور شدن منطقه در یک جنگ همه‌جانبه جلوگیری کرد. ایران ترجیح می‌دهد از تبدیل درگیری غزه و اسرائیل به جنگ مستقیم ایران و اسرائیل اجتناب کند.»
