رویداد ۸ تیر بازتاب‌های وسیعی در جهان داشت
انتخابات ایران از لنز رسانههای بین‌المللی
دانیال شایگان / دنیای‌اقتصاد
پیش‌بینی‌ها درست از آب درآمد
به گزارش المانیتور، انتخابات زودهنگام ایران در اواخر روز جمعه پایان یافت تا مشخص شود که کدام یک از چهار نامزد پس از شهادت ابراهیم رئیسی در سقوط هلی‌کوپتر، جانشین رئیس‌جمهور فقید ابراهیم رئیسی خواهند شد.مقامات انتخاباتی ایران گفتند که حدود ۵۸۰۰۰ شعبه رای در سراسر کشور ایجاد شده و ۶۱میلیون و ۴۵۲ هزار و ۳۲۱ نفر واجد شرایط رای دادن بودند. نامزدهای این دوره عبارت بودند از سعید جلیلی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس، مسعود پزشکیان نماینده مجلس و مصطفی پورمحمدی، وزیر اسبق دادگستری و کشور این چهار نامزد همگی مورد تایید شورای نگهبان بودند. پس از انصراف علیرضا زاکانی شهردار تهران و امیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی معاون رئیس‌جمهور در اوایل هفته جاری، جلیلی و قالیباف به عنوان نامزدهای اصولگرایان در این رقابت‌‌ها باقی ماندند. پزشکیان تنها اصلاح طلبی است که در این رقابت‌‌ها حضور داشت. به گفته محسن اسلامی، سخنگوی انتخابات، از ۲۴.۵ میلیون رای داده شده، مسعود پزشکیان، کاندیدای میانه رو و جراح قلب، ۱۰.۴ میلیون رای به دست آورده است، در حالی که رقیب محافظه‌‌کار او سعید جلیلی، ۹.۴ میلیون رای کسب کرده است.به گزارش المانیتور، جلیلی و پزشکیان در صدر برخی از نظرسنجی‌‌های اخیر قرار داشتند. در نظرسنجی ۲۲ ژوئن گروه تحلیل و سنجش نگرش‌‌ها در هلند، پزشکیان با ۳۷.۷درصد آرا و جلیلی با ۲۹.۴درصد در میان افرادی که قصد رای دادن دارند، در بالاترین رده قرار داشتند.
جوانان؛اکثریت واجدین شرایط
خبرگزاری آناتولی نیز نوشت، حدود ۶۴ میلیون رای دهنده در ایران واجد شرایط رای دادن در انتخابات هستند که اکثریت آنها را جوانان تشکیل می‌دهند. در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ بالغ بر ۵۹.۳ میلیون نفر واجد شرایط رای دادن بودند.
میزان مشارکت چقدر بود؟
همچنین بی‌‌بی‌‌سی در این خصوص با اشاره به مشارکت نزدیک به ۴۰درصدی مردم در انتخابات نوشت که این، کمترین میزان مشارکت در رقابت‌‌های ریاست جمهوری در ایران از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ است.
اقتصاد در کانون توجه نامزدهای انتخابات
دویچه وله هم به این انتخابات پرداخت و بر اساس گفته برخی تحلیلگران مدعی شد که مشارکت پایین نشان می‌دهد که اعتمادها کاهش یافته است.تنها ۶ نامزد از مجموع ۸۰ نفر اولیه برای انتخابات توسط نهاد نظارتی کشور تایید شدند و دو نفر از آنها متعاقبا از شرکت در انتخابات انصراف دادند.همه نامزدها متعهد شدند که اقتصاد بیمار را که به واسطه سوءمدیریت و تحریم‌‌های شدید غرب به‌خصوص ایالات متحده آمریکا تضعیف شده، احیا کنند.
اصلاحطلبان نتوانستند
گاردین دیگر رسانه غربی بود که به تحلیل نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران پرداخت.این روزنامه بریتانیایی با اشاره به اینکه ابراهیم رئیسی، در سال ۲۰۲۱، ۱۸ میلیون رای به دست آورد، نوشت که آرای وی، تنها ۶ میلیون کمتر از کل آرای ثبت شده در سال ۲۰۲۴ است. مقایسه‌‌های دقیق نشان می‌دهد که مشارکت مردم نسبت به سال ۲۰۲۱ تقریبا در همه استان‌ها به جز تهران و قم کاهش یافته است.
عباس آخوندی از اصلاحطلبان هشدار داد: «حدود ۶۰درصد رای دهندگان در انتخابات شرکت نکردند. پیام آنها روشن بود. آنها به تبعیض موجود اعتراض دارند و نمی‌‌پذیرند که شهروندان درجه دو هستند.»آخوندی معتقد است، بخش بزرگی از جامعه ایران جایی برای خود در نهادهای سیاسی نمی‌‌بینند. دولت باید بداند که اگر این رویه ادامه پیدا کند، این قشر از جامعه بزرگ‌تر خواهند شد زیرا حتی برخی از کسانی که رای داده‌‌اند با این گروه موافق هستند. به گزارش گاردین، اگر بر اساس ترکیب جمعیت گاه بزرگی که در میتینگ‌های پزشکیان شرکت کردند، قضاوت شود، به نظر می‌رسد اصلاحطلبان نتوانسته‌‌اند نسل جوانی را که خواهان آزادی فرهنگی بیشتر هستند، متقاعد کنند که حرکت آنها یا مسیر صندوق‌های رای، تغییر واقعی را ارائه می‌دهد. برخی نسل Z ایران را غیرسیاسی‌‌شده توصیف می‌کنند و برخی دیگر به سادگی می‌‌دانند که سیاستمداران منتخب در ایران کنترلی بر اهرم‌‌های قدرت ندارند.
محبوبیت فزاینده پزشکیان
سی‌‌ان‌‌ان نیز انتخابات ایران را پوشش داد و نوشت که ایرانیان تحت شبح درگیری با اسرائیل، اقتصاد در حال مبارزه برای بقا و انتقادهای اجتماعی، روز جمعه برای انتخابات ریاست جمهوری زودهنگام به پای صندوق‌های رای رفتند. این رایگیری در بحبوحه وخامت روابط با غرب بر سر برنامه هستهای ایران و افزایش خطر درگیری با اسرائیل برگزار شد. به گزارش سی‌‌ان‌‌ان درست دو ماه پیش، ایران و اسرائیل برای اولین بار با گسترش درگیری غزه به تبادل آتش پرداختند و اسرائیل اکنون در حال آماده شدن برای جبهه دوم احتمالی با حزب الله، نماینده اصلی منطقه‌ای ایران، در لبنان است. برخی از نظرسنجی‌‌ها محبوبیت فزاینده‌‌ای را برای پزشکیان نشان می‌‌داد.انتخاب رای‌‌دهندگان بین محافظه‌‌کاران یا کاندیدای اصلاح طلب، مسیر متفاوتی را برای ایران رقم خواهد زد.
تریتا پارسی، تحلیلگر مسائل ایران در واشنگتن گفت: «آنچه در این انتخابات در مقایسه با انتخابات قبلی (در سال ۲۰۲۱) شاهد بودیم، این است که در چند روز گذشته انرژی زیادی برای انتخابات وجود داشته است.»سینا طوسی، تحلیلگر ایران و کارشناس ارشد مرکز سیاست بین‌الملل در واشنگتن گفت: «با وجود برخی حرکت‌‌ها، مشارکت کم رای‌‌دهندگان یک احتمال مشخص باقی می‌‌ماند که ناشی از برخی نارضایتی‌‌ها و مشکلات اقتصادی است.»او گفت: «بسیاری از ایرانیان نسبت به روند انتخابات احساس تردید می‌کنند و در توانایی آن برای ایجاد تغییرات معنادار تردید دارند.»
نگرانی‌های اقتصادی رای دهندگان
به گزارش سی‌‌ان‌‌ان، نگرانی‌های اقتصادی در درجه اول ذهن بسیاری از رای دهندگان را به خود مشغول کرده است.در ماه ژوئن، تورم در ایران به ۳۶.۱درصد رسید که به کیف پول مردم در سراسر کشور فشار می‌‌آورد. این تورم مداوم به دنبال خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هستهای ۲۰۱۵ و اعمال مجدد تحریم‌‌ها علیه ایران است.قالیباف در حملات خود به توافق هستهای ۲۰۱۵ و مسیرهای نزدیک شدن به غرب مصمم بوده و عامل بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور را غرب میداند.یکی از رای‌‌دهندگان که در گردهمایی قالیباف شرکت کرده بود به سی ان ان گفت: «وقتی مردم به دنبال نامزدهایی مانند قالیباف میروند، من را نگران می‌کند.» او با تمایل به رای دادن به پزشکیان، تنها کاندیدای اصلاح طلب، گفت که به گردهمایی قالیباف آمده بود تا صحبت‌‌های او را بشنود قبل از اینکه تصمیم بگیرد به چه کسی رای بدهد.وی با بیان اینکه ایرانیان به چیزهای ساده، اقتصاد خوب، روابط خوب با سایر کشورها نیاز دارند، گفت: «به پزشکیان برای انجام آنها اعتماد دارم.»
روزنه کوچک امید
با فرا رسیدن شب در ورزشگاه حیدرنیا، هواداران پزشکیان برای شنیدن صحبت‌‌های او جمع شدند و بسیاری بر بهبود روابط بین‌المللی ایران تمرکز کردند.مریم ۲۳ ساله به سی ان ان گفت: «تغییری که ما در سیاست نیاز داریم، در سیاست خارجی است، زیرا منجر به بهبود وضعیت اقتصادی مردم خواهد شد.» او اضافه کرد که رای دادن به یک محافظه‌‌کار، تکرار وضع موجود است.محمد، ۴۷ ساله، یک روزنامه نگار در این تجمع به سی ان ان گفت: «ما فقط یک روزنه امید کوچک داریم که آن پزشکیان است. ما نمی‌توانیم قانون اساسی را تغییر دهیم.. باید قدم به قدم جلو برویم تا به دموکراسی که مردم به دنبال آن هستند، برسیم.» پارسی، کارشناس مسائل ایران، اظهار کرد که اشتیاق برای رای دادن ممکن است ناشی از انتخابات زودهنگام باشد.
روابط با غرب
سی ان ان معتقد است جهت‌‌گیری سیاست خارجی ایران عمدتا توسط رهبر ایران هدایت می‌شود و نقش رئیس‌جمهور عمدتا داخلی است. با این حال، رئیس‌جمهور آینده و وزیر امور خارجه او نقش تعیین‌کننده‌ای در روابط کاری با جامعه بین‌المللی خواهند داشت.متحد کلیدی پزشکیان، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه سابق است. اگر ظریف که تحصیلکرده آمریکاست و ناظر گرم‌‌ترین دوره اخیر روابط با واشنگتن بود، به یک مقام رسمی بازگردد، ممکن است مجرایی برای کاهش تنش‌‌ها با غرب فراهم کند.حتی اگر منتظر نباشیم که تهران به این زودی‌‌ها به سمت غرب حرکت کند، چشم‌انداز احتمالی ریاست جمهوری بدون سازش دونالد ترامپ و تنشهای خونین در خاورمیانه، هرگونه بهبود در روابط را حیاتی می‌کند.
تنها میانه روی دور دوم
خبرگزاری رویترز نیز با پوشش لحظه‌ای انتخابات روز شنبه ۲۹ ژوئن در گزارشی می‌نویسد: یک قانون‌گذار میانه رو در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در ۵ ژوئیه پس از اینکه وزارت کشور ایران روز شنبه اعلام کرد که هیچ نامزدی در دور اول رایگیری آرای کافی را به دست نیاورده، با نامزد اصولگرایان روبه‌رو خواهد شد.
سیاست خارجی در ایران در نهایت در اختیار رهبر معظم انقلاب است، بنابراین هیچ تغییری در سیاست‌های عمده در برنامه هستهای ایران یا سیاست‌های خاورمیانه‌ای این کشور اتفاق نخواهد افتاد. اما رئیس‌جمهور می‌تواند بر لحن سیاست ایران تاثیر بگذارد. تشکیلات روحانی امیدوار بود که مشارکت بالا محقق شود، با این حال، بر اساس شمارش وزارت کشور که روز شنبه منتشر شد، مشارکت در رایگیری روز جمعه به پایین‌ترین حد تاریخی یعنی حدود ۴۰درصد رسید.این انتخابات در حالی برگزار می‌شود که تنشهای منطقه‌ای به دلیل جنگ بین اسرائیل و متحدان ایرانی حماس در غزه و حزب الله لبنان و همچنین افزایش فشار غرب بر ایران به دلیل برنامه هستهای این کشور افزایش یافته است. دیدگاه‌‌های ضدغربی جلیلی، مذاکرهکننده سابق سازش‌‌ناپذیر هستهای ایران، در تضاد با دیدگاه پزشکیان است. تحلیلگران میگویند پیروزی جلیلی امکان چرخش رادیکال‌تر در سیاست خارجی و داخلی جمهوری اسلامی را نشان می‌دهد. اما پیروزی پزشکیان، قانون‌گذار ملایم، ممکن است به کاهش تنش با غرب، بهبود شانس اصلاحات اقتصادی، آزادسازی اجتماعی و کثرت‌گرایی سیاسی کمک کند.
دوئل سخت
شبکه الجزیره نیز رویداد ۸ تیر را محور تحلیل خود قرار داده و می‌نویسد: پزشکیان اصلاح طلب در دور اول انتخابات ریاست جمهوری با ۴۲.۵درصد آرا پیروز شد و پس از آن جلیلی اصولگرا با ۳۸.۶درصد آرا قرار گرفت. هر دو نامزد اکنون به دور دوم میروند زیرا هیچ‌کدام نتوانستند ۵۰درصد به علاوه یک رای لازم برای پیروزی قطعی را کسب کنند. این دومین بار از زمان انقلاب ۱۹۷۹ است که انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم می‌رود. سه کاندیدای محافظه‌‌کار دیگر از جلیلی حمایت کرده‌‌اند، اما بزرگ‌ترین رقیب پزشکیان ممکن است میزان مشارکت پایین باشد. حمیدرضا غلامزاده، کارشناس سیاست خارجی ایران به الجزیره گفت: میزان مشارکت کم سابقه رای دهندگان را ناشی از شکست اردوگاه اصلاحطلبان در فعال کردن بخشی از رای دهندگان میداند که معمولا به آن رای می‌دهند و مشارکت را افزایش می‌دهند. به‌رغم حمایت اصلاحطلبان سنگین وزن مانند محمد خاتمی و حسن روحانی، پزشکیان «نتوانست آن بخشی از جامعه را که معمولا وقتی بیش از ۵۰درصد مشارکت داریم و به اصلاحطلبان رای می‌دهند بیدار کند.» غلامزاده افزود: «و من این را این‌گونه تفسیر می‌کنم که مردم میگویند تغییر می‌خواهند.»
وضعیت اقتصادی یکی از موضوعات کلیدی در ذهن رای دهندگان است که عنصری مهم بر میزان مشارکت است. نامزدها قول دادند که به چالش‌های مالی رسیدگی کنند، اما بسیاری در ایران میگویند که قبلا این وعده‌ها را شنیده‌اند. محمدرضا فرزانگان، استاد اقتصاد خاورمیانه در دانشگاه فیلیپس-دانشگاه ماربورگ آلمان می‌‌گوید: تحریم‌‌ها و فساد از جمله عوامل موثر در تورم در ایران هستند. احتمال برگزاری دور دوم انتخابات اواخر روز پنج‌شنبه پس از اینکه نه جلیلی و نه قالیباف به نفع دیگری از رقابت خارج نشدند، محتمل‌تر شد. به گفته کارشناسان، این امر شانس کسب بیش از ۵۰درصد آرا توسط اردوگاه اصولگرایان را در دور اول کاهش داد.این دو از رقبای سیاسی قدیمی هستند که هر دو با تشکیلات سیاسی پیوند نزدیکی دارند. پویایی مشابهی در جریان انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۳ رخ داد، زمانی که اصولگرایان از کنارهگیری از رقابت خودداری کردند و راه را برای پیروزی حسن روحانی هموار کردند.
رقابت در خط پایان
آسوشیتدپرس دیگر رسانه غربی است که به تحلیل انتخابات روز جمعه پرداخته و می‌نویسد: ایران دور دوم انتخابات ریاست جمهوری را ۱۵ تیر برگزار خواهد کرد که یک اصلاح طلب کمتر شناخته شده را در مقابل یک مذاکرهکننده سابق هستهای قرار خواهد داد.با توجه به اینکه جلیلی اکنون در مواجهه با جراح قلب تنهاست، کمپین پزشکیان باید بتواند رای دهندگان را به دور دوم انتخابات پنجم ژوئیه بکشاند، انتخاباتی که ۶۰درصد در آن شرکت نکردند، چرا که مواجهه ایران با مشکلات اقتصادی سخت شده است.جلیلی که زمانی توسط بیل برنز، رئیس سیا به عنوان «به‌‌طور حیرت‌‌انگیزی مبهم در مذاکرات» توصیف شد، احتمالا اگر سه اصولگرا رای روز جمعه را بین خود تقسیم نمی‌‌کردند، کاملا پیروز میشد. جلیلی پس از از دست دادن یک پای خود در جنگ دهه ۱۹۸۰ ایران و عراق به «شهید زنده» معروف است و در میان دیپلمات‌‌های غربی به دلیل سخنرانی‌‌های جنجالی و موضع‌‌گیری‌‌های تند شهرت دارد.تصور میشد که قالیباف، فرمانده سابق سپاه و رئیس سابق پلیس ایران پایگاه قدرت گسترده‌تری داشته باشد. او به سرعت از جلیلی حمایت کرد و از پزشکیان به خاطر هم‌پیمانی با رئیس‌جمهور حسن روحانی و وزیر خارجه سابقش، محمدجواد ظریف انتقاد کرد.
حال این سوال پیش می‌‌آید که آیا پزشکیان می‌تواند رای‌‌دهندگان را به مبارزات انتخاباتی خود بکشاند؟ او در روز انتخابات، پس از رایگیری که با هدف افزایش مشارکت مردمی در مبارزات انتخاباتی‌‌اش انجام میشد، نظرات خود را ارائه کرد.گروه مشاوره ژئوپلیتیک اوراسیا در تحلیلی قبل از رایگیری روز جمعه اعلام کرد: «پزشکیان به طور کلی نامزدی ضعیف بوده است. اگر او واجد شرایط برای دور دوم شود، موقعیت او تضعیف خواهد شد زیرا بلوک محافظه‌‌کار پشت یک نامزد واحد متحد می‌شود.»
دور دوم انتخابات در حالی برگزار می‌شود که تنشهای گسترده تری، خاورمیانه را به دلیل جنگ اسرائیل و حماس در نوار غزه فرا گرفته است.در آوریل، ایران اولین حمله مستقیم خود را به اسرائیل انجام داد. گروه‌‌های شبه‌‌نظامی که تهران در منطقه مورد حمایت قرار می‌دهد - مانند حزب‌‌الله لبنان و حوثی‌های یمن - درگیر جنگ هستند و حملات خود را تشدید کرده‌‌اند. در همین حال، جمهوری اسلامی به غنی‌‌سازی اورانیوم در سطوح نزدیک به درجه تسلیحات ادامه می‌دهد و ذخایری به اندازه کافی برای ساخت چند سلاح هستهای - در صورت تمایل - حفظ کرده است.
میزان مشارکت کانون توجه بود
شبکه العربیه نیز در گزارشی از کارزار انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم می‌نویسد: بر اساس اعلام ستاد انتخابات وزارت کشور ایران، مسعود پزشکیان نامزد اصلاح‌‌طلب و سعید جلیلی نامزد اصولگرا به بیشترین آرا در انتخابات زودهنگام چهاردهمین دوره ریاست جمهوری دست یافتند اما به دلیل پایین بودن میزان مشارکت، انتخابات به مرحله دوم کشیده شد. فعالان رسانه‌‌ای میگویند میزان مشارکت در برخی از حوزه‌‌های جنوب تهران بسیار کم بوده است، در اغلب شهرهای متوسط و کوچک نیز گزارش‌‌های کاربران رسانههای اجتماعی حاکی از استقبال کم مردم در انتخابات بوده است.بنا بر اعلام وزارت کشور، بیش از ۶۱ میلیون نفر در داخل کشور واجد شرایط رای دادن بوده‌‌اند، تعداد ایرانیان واجد شرایط در خارج از کشور نیز بیش از ۳.۵ میلیون نفر برآورد شده است. مجموع صندوق‌های رای در داخل کشور ۵۸هزار و ۶۴۰ و در خارج ۳۴۴ صندوق اعلام شده بود.
محمد باقر قالیباف، رئیس‌‌مجلس که اغلب گروه‌‌های اصولگرا از جمله شورای ائتلاف نیروهای انقلابی از او حمایت کرده‌‌اند، سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که جبهه پایداری حامی اصلی او است. مصطفی پورمحمدی، مسوول امنیتی سابق و مسعود پزشکیان نماینده تبریز که مورد حمایت اصلاحطلبان و میانه‌‌روهاست، در این انتخابات به مصاف هم رفتند. تا ساعات پایانی پنج‌شنبه شب مذاکرات بین ستادهای جلیلی و قالیباف برای ائتلاف در جریان بود اما پس از آن نزدیکان به جلیلی در رسانههای اجتماعی اعلام کردند اجماع حاصل نشده است. حامیان قالیباف خواستار کنارهگیری جلیلی به نفع قالیباف بودند اما اعضای جبهه پایداری معتقد بودند که طرفداران جلیلی بیشتر هستند. موضوعی که خود را در نتایج دور اول مشخص کرد.
