الجزیره فرجام توافق بندر چابهار را بررسی کرد
احتمال بازی سخت واشنگتن با دهلی
سارباناندا سونووال، وزیر کشتیرانی هند، در حالی که دهلی نو تلاش می‌کند روابط با یک کشور مهم خاورمیانه را تقویت کند، گفت: «این [بندر] به عنوان یک شریان تجاری حیاتی، هند را به افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی متصل می‌کند.» اما این توافق باعث شده که آمریکا تهدیدی برای تحریم‌‌‌های پنهان داشته باشد؛ این در حالی است که هند در دهه‌‌‌های اخیر روابط اقتصادی و نظامی نزدیکی با آمریکا برقرار کرده است. ودانت پاتل، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا به خبرنگاران گفت: «هر نهاد، هر کسی که به معامله تجاری با ایران فکر می‌کند، باید از خطر بالقوه‌‌‌ای که در برابر خود می‌گشاید و خطر بالقوه تحریم‌‌‌ها آگاه باشد.» با این حال، مقامات هندی تنش‌‌‌ها را کم‌اهمیت جلوه داده‌‌‌اند و سوبرهمانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه روز چهارشنبه به خبرنگاران گفت که دهلی نو «مزایای» این توافق را به ایالات متحده اعلام خواهد کرد و از کشورها خواهد خواست که دیدگاه محدودی نسبت به آن نداشته باشند. در اینجا دلیل اهمیت معامله بندر، تهدید تحریم‌‌‌ها و آنچه باید انتظار داشته باشیم، آمده است.
معامله بندر چابهار درباره چیست؟
شرکت هندی (IPGL) و سازمان بنادر و دریانوردی ایران قرارداد بلندمدتی را امضا کردند که به دهلی نو اجازه می‌دهد طی مدت ۱۰ سال ترمینال در بندر چابهار را ارتقا داده و از آن بهره‌‌‌برداری کند. بندر چابهار که در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان و بر روی دریای عمان واقع شده، از دو بندر مجزای شهید کلانتری و شهید بهشتی تشکیل شده است. هند یک ترمینال در شهید بهشتی راه‌اندازی و طبق توافق روز دوشنبه، ۱۲۰ میلیون دلار برای تجهیز آن سرمایه‌گذاری خواهد کرد. ۲۵۰ میلیون دلار تسهیلات اعتباری اضافی برای پروژه‌‌‌های مرتبط در بندر، ارزش قرارداد را به ۳۷۰ میلیون دلار می‌‌‌رساند. دو کشور اولین بار در سال ۲۰۰۳ مذاکرات خود را در مورد این پروژه آغاز کردند اما رگبار تحریم‌‌‌های آمریکا علیه ایران مانع از وقوع هر گونه تحول واقعی شد. تهران و دهلی نو پس از کاهش تحریم‌‌‌های واشنگتن بر اساس توافق هسته‌‌‌ای ایران در سال ۲۰۱۵، دوباره گفت‌وگوها را احیا کردند.
این دو کشور همراه با افغانستان که به دنبال مسیرهای جایگزین برای دور زدن پاکستان بودند، در سفر نارندرا مودی، نخست‌‌‌وزیر هند به ایران در سال ۲۰۱۶، توافق‌نامه‌‌‌ای سه‌جانبه را برای توسعه بندر امضا کردند. در آن زمان، دهلی نو متعهد شد که ۵۰۰ میلیون دلار برای بازسازی یک مرکز حمل‌ونقل کانتینری به طول ۶۰۰ متر به عنوان بخشی از تلاش‌‌‌های خود جهت توسعه بندر اعماق دریا به عنوان یک هاب ترانزیتی سرمایه‌گذاری کند. چابهار در حدود ۱۴۰ کیلومتری (۸۷ مایلی) غرب بندر گوادر پاکستان قرار دارد که به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده چین (BRI) توسعه‌یافته است. در دسامبر ۲۰۱۷، اولین محموله گندم هندی به افغانستان از چابهار عبور کرد که جایگزینی برای مسیر زمینی عبور از پاکستان بود. در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌جمهور سابق آمریکا از توافق هسته‌‌‌ای خارج شد و تحریم‌‌‌های «فشار حداکثری» را مجددا علیه تهران اعمال کرد که عملیات در بندر چابهار را محدود کرد.
چرا چابهار قابل‌توجه است؟
هند با صنعت ۶۰۰ میلیارد دلاری پررونق خود، آرزوی تجارت نزدیک با همسایگان داخلی خود در غرب را دارد، اما روابط خصمانه با پاکستان به این معنی است که یک مسیر زمینی برای صادرات روند دشواری خواهد بود. هند از طریق بندر چابهار می‌تواند پاکستان را دور بزند و کالاها را ابتدا به ایران و سپس از طریق شبکه‌‌‌های ریلی یا جادهای به افغانستان و کشورهای محصور در خشکی و غنی از منابع مانند ازبکستان و قزاقستان حمل کند. یکی از مقامات هندی حتی از رسیدن به سرزمین‌‌‌های دور یعنی تا روسیه نیز سخن گفته است. کبیر تنجا، یکی از اعضای اندیشکده بنیاد تحقیقاتی Observer مستقر در دهلی نو، گفت: «برای هند، چابهار یکی از محورهای سیاست‌‌‌های همسایگی است؛ نوعی دروازه طلایی برای فرصت‌‌‌های سرمایه‌گذاری بیشتر در غرب
و آسیای مرکزی.» این بندر در حال حاضر بخش مهمی از پروژه کریدور تجاری بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) را تشکیل می‌دهد که هدف آن اتصال شهرهای بزرگ مانند مرکز مالی هند، بمبئی و باکو، پایتخت آذربایجان، از طریق ایران و به واسطه مجموعه‌‌‌ای از مسیرهای کشتی، جادهای و ریلی است. کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب INSTC که مسیر ارزان‌‌‌تر و سریع‌‌‌تری را برای تجارت با آسیای مرکزی به هند ارائه می‌کند، تحت‌تاثیر تحریم‌‌‌های آمریکا علیه روسیه و ایران قرار گرفته است. برخی تحلیلگران میگویند توافق چابهار علاوه بر این، سنگری در برابر معاملات رقیب چین با پاکستان است. به‌فاصله تنها چهار ساعت در شرق بندر چابهار، بندر گوادر پاکستان قرار دارد که تا حدی توسط چینی‌ها کنترل می‌شود که از سال ۲۰۱۵ حدود ۱.۶۲ میلیارد دلار برای ارتقای آن هزینه کرده‌‌‌اند. هند و چین روابط ناآرامی دارند و در سالهای اخیر یکسری درگیری‌‌‌های مرزی داشته‌اند.
ایالات متحده می‌تواند هند را به خاطر این توافق تحریم کند؟
ایالات متحده دو بار در گذشته - در سالهای ۱۹۷۴ و ۱۹۹۸ - پس از انجام آزمایش‌‌‌های هسته‌‌‌ای دهلی نو، تحریم‌‌‌های محدودی را علیه موسسه علمی هند اعمال کرده است. اما از زمان پایان جنگ سرد، هند و ایالات متحده روابط خود را به طور قابل‌توجهی تقویت کرده‌‌‌اند و امروزه یکدیگر را در زمره نزدیک‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین شرکای استراتژیک به حساب می‌‌‌آورند. اگرچه هند به‌طور رسمی هیچ تحریمی را علیه کشورها به رسمیت نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسد مگر اینکه توسط سازمان ملل متحد تایید شود، اما در بیشتر موارد با تحریم‌‌‌های آمریکا علیه ایران همراه بوده است. هند تا چند سال پیش ایران را در زمره تامینکنندگان اصلی نفت خود قرار داده بود. با این حال، از سال ۲۰۱۸، زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌جمهور وقت آمریکا از توافق هسته‌‌‌ای ایران خارج شد و تحریم‌‌‌های شدیدی را علیه تهران اعمال کرد، هند خرید نفت از ایران را متوقف کرد.
با این حال، در سال ۲۰۱۸، دهلی نو با موفقیت با واشنگتن لابی کرد تا معافیت‌‌‌های خاص در خصوص تحریم‌‌‌های مربوط به چابهار کسب کند؛ آنها وعده دادند که این مسیر ترانزیتی می‌تواند به افغانستان که یکی از منابع کلیدی امنیتی ایالات متحده در آن زمان بود، کمک کند. خط آهن در حال ساخت که بندر چابهار را به افغانستان وصل می‌کند نیز از تحریم‌‌‌ها مستثنی شده است.
اما دوستی هند با ایران در حال حاضر، زمانی که حمایت تهران از حماس در غزه باعث تحریم‌‌‌های بیشتر آمریکا شده، دهلی نو را در تنگنا قرار می‌دهد. برخی تحلیلگران خاطرنشان می‌کنند که افغانستان از زمانی که ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ از این کشور خارج شد، دیگر منفعت کلیدی برای ایالات متحده ندارد. با این حال، کارشناسان تحریم‌‌‌های گسترده علیه هند را پیش‌بینی نمی‌‌‌کنند. گلشن ساچدوا از دانشگاه جواهر لعل نهرو دهلی نو گفت: «تحریم اقتصاد هند در چنین موضوع جزئی بسیار بعید است.» وی به الجزیره گفت: «در بدترین حالت ممکن است تنها نهادهایی که در معامله بندر چابهار دخیل هستند تحت برخی تحریم‌‌‌ها قرار بگیرند.»
تحریم‌‌‌های آمریکا علیه هند چه معنایی دارد؟
هند یکی از سریع‌‌‌ترین رشدهای اقتصادی جهان را دارد. اما تحلیلگران میگویند که هرگونه تحریم ایالات متحده بر این کشور احتمالا مهار خواهد شد و بر تجارت جهانی تاثیر نخواهد گذاشت. تحریم‌‌‌های آمریکا علیه ایران پیش از این نیز به شدت به هند ضربه زده بود. معافیت‌‌‌های بندر چابهار در دوران ترامپ شامل ابتکارات زیرساختی نمی‌‌‌شد که به هند اجازه دهد تا با کشورهای آسیای مرکزی که بیشتر در داخل خشکی قرار دارند ارتباط برقرار کند. تصمیم هند برای اجتناب از خرید نفت ایران با هدف جلوگیری از خطر تحریم‌‌‌های آمریکا، این کشور را در برابر فشارهای قیمتی از سوی دیگر تامینکنندگان آسیب‌‌‌پذیرتر کرده است. اما اگر آمریکا تلاش کند بر سر چابهار سخت بازی کند، برخی تحلیلگران بر این باورند که هند سخت‌‌‌تر از گذشته عقب رانده خواهد شد. تانجا، تحلیلگر، گفت: «چابهار برای هند بسیار مهم است و دهلینو مایل است برای زنده نگه داشتن آن در درازمدت تلاش کند.»
سارنگ شیدور، مدیر برنامه جهانی جنوب در «ریسپانسیبل استیت کرفت» وابسته به اندیشکده کوئینسی، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن، گفت: «اگر هند به‌رغم تهدید واقعی تحریم‌‌‌های ایالات متحده همچنان پیش برود، این سیگنالی برای واشنگتن خواهد بود.» وی گفت: «کشورهای جنوب جهانی به‌رغم ترجیحات واشنگتن برای همسو کردن آنها با اهداف استراتژیک خود، به دنبال منافع خود خواهند بود.» واشنگتن باید سیاست‌‌‌هایی را که گزینه‌هایی را به کشورهای جنوب جهانی تحمیل می‌کند و می‌تواند آنها را از آن کشور دور کند و فرصت‌‌‌های ایالات متحده را در این فضای وسیع و عمدتا بدون همسویی محدود کند، مورد ارزیابی مجدد قرار دهد.»
