توافق آمریکا و عربستان در راه است
معاهده آمریکا بدون اسرائیل
کنار گذاشتن موقت اسرائیل از معامله بزرگ
بیزینس اینسایدر در گزارشی از مراحل اولیه شکلگیری توافق جدید عربستان و آمریکا برای بازسازی خاورمیانه خبر داد و نوشت که اسرائیل تا زمانی که در جنگ است نمی‌تواند به آن ملحق شود. گزارش‌‌‌ها حاکی از آن است که مذاکراتی در خصوص یک توافق امنیتی جدید بین عربستان و آمریکا در حال انجام است. به گزارش بیزینس اینسایدر، این توافق شبیه توافقی است که قبل از هفت اکتبر در حال شکلگیری بود اما این جنگ آن را از ریل خارج کرد. معامله‌‌‌ای که« طرح»B اسرائیل نامیده می‌شود، در حال حاضر به دلیل جنگ با غزه کنار گذاشته شده است.
گفته می‌شود که ایالات متحده و عربستان سعودی به یک توافق تاریخی نزدیک می‌‌‌شوند که می‌تواند اوضاع در خاورمیانه را با کنار زدن موضوع دردناک جنگ اسرائیل در غزه تغییر دهد. به گفته بلومبرگ، این توافق شامل ارائه تضمین‌‌‌های امنیتی به عربستان سعودی و به اشتراک‌گذاری فناوری‌های کلیدی در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، انرژی هستهای و محاسبات کوانتومی است. این توافق به ایالات متحده اجازه می‌دهد تا با نفوذ فزاینده چین در منطقه مقابله کند و برای سعودی‌‌‌ها سنگری در برابر ایران ایجاد خواهد کرد. بخش شگفت‌‌‌انگیز معامله این است که در حال حاضر، اسرائیل را مستثنی می‌کند. توافق جدید پیشنهادی، شباهت زیادی به قرارداد قبلی دارد که بر اساس آن عربستان سعودی با عادیسازی روابط با اسرائیل در ازای تضمین‌‌‌های امنیتی و فناوری موافقت می‌‌‌کرد. اما حملات 7 اکتبر حماس به اسرائیل و جنگ تلافی‌‌‌جویانه اسرائیل علیه غزه، این روند را از مسیر خود خارج کرد. برخی تحلیلگران بر این باورند که این دقیقا نقشه بود و حماس می‌‌‌خواست هر گونه شانس عادیسازی اسرائیل و اعراب را از بین ببرد.
عربستان سعودی پس از جنگ اسرائیل علیه غزه اعلام کرد که تنها در صورتی با عادیسازی روابط با اسرائیل موافقت خواهد کرد که این رژیم حملات خود را به غزه پایان دهد و با تشکیل کشور فلسطین موافقت کند. به نظر میرسد که این یک مانع بزرگ است. اسرائیل احتمالا درخواست عربستان برای تشکیل کشور فلسطینی را رد خواهد کرد و در رابطه با جنگ غزه نیز هیچ نشانهای از پایان یافتن آن مشاهده نمی‌شود.بنابراین، در حال حاضر، به گزارش گاردین، سعودی‌‌‌ها طرح B را پیشنهاد می‌کنند که حاوی بسیاری از مزایای توافق اولیه است اما اسرائیل از آن کنار گذاشته شده است. بر اساس این گزارش، اسرائیل برای پیوستن به این پیمان دعوت خواهد شد که ممکن است آن را رد کند اما به هر حال می‌تواند با آن موافقت کند. بلومبرگ گزارش داد که بر اساس این قرارداد، سعودی‌‌‌ها با کنار گذاشتن چین از فناوری کلیدی موافقت خواهند کرد.
سال گذشته، بیزینس اینسایدر از معاملات بین محمد بنسلمان، حاکم پادشاهی، و چین برای فناوری نظارت گزارش داد، زیرا پکن به دنبال جانشینی آمریکا به عنوان یک قدرت اقتصادی و سیاسی منطقه است. چین در سال 2023 با مذاکره بر سر توافقی برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران که رقبای دیرینه منطقهای هستند، از آمریکا پیشی گرفت. ایالات متحده در هفته‌‌‌های اخیر، در بحبوحه افزایش مخالفت‌‌‌های داخلی و بین‌المللی با جنگ، اسرائیل را برای مذاکره درباره آتشبس در غزه تحت فشار قرار داده است. به گفته مقامات بهداشتی غزه، درگیری‌‌‌ها جان ده‌‌‌ها‌هزار غیرنظامی را در آنجا گرفته است.ایالات متحده چشمانداز عادیسازی روابط با عربستان سعودی را به عنوان انگیزه‌‌‌ای برای اسرائیل در نظر گرفته است.اما برخی با نگاه بدبینانه می‌‌‌گویند که توافق آمریکا و عربستان که اسرائیل را مستثنی می‌کند، بعید است توسط کنگره تایید شود؛ کنگره‌ای که مدتهاست اسرائیل را مهم‌ترین متحد منطقهای خود می‌داند.
معضل توافق تاریخی
همچنین نشریه وکس نیز در گزارشی با عنوان «طرح طولانی برای پایان دادن به جنگ در غزه و برقراری صلح در خاورمیانه» به بررسی این توافق پرداخت و نوشت، آمریکا و عربستان سعودی می‌‌‌گویند که به یک کلان توافق تاریخی نزدیک شده‌‌‌اند؛ اما فقط یک مشکل وجود دارد. همان‌طور که یک ضرب‌المثل قدیمی که اغلب به رئیس‌‌‌جمهور دوایت آیزنهاور نسبت داده می‌شود، می‌‌‌گوید: «اگر مشکلی قابل حل نیست، آن را بزرگنمایی کنید.»
با توجه به اینکه دستیابی به توافق آتشبس برای توقف جنگ در غزه خیلی دشوار است، ممکن است به نظر اوج غرور باشد که حتی در حالی که دولت بایدن در تلاش برای محدود کردن جنگ است، به طور همزمان امیدوار است به توافقی بین اسرائیل و عربستان سعودی دست یابد که اساسا سیاست خاورمیانه را تغییر خواهد داد. اما مدافعان می‌‌‌گویند که چنین توافقی ممکن است. این تنها راه متقاعد کردن اسرائیل برای عقبنشینی از جنگ و تعهد مجدد به روند صلح گسترده‌‌‌تر با فلسطینی‌‌‌هاست.
بر اساس این توافق احتمالی که جزئیات اولیه آن گزارش شده است، عربستان سعودی با رسمیت شناختن و برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل موافقت خواهد کرد، به شرط آنکه اسرائیل گام‌‌‌های معناداری به سوی تشکیل کشور فلسطینی بردارد و ایالات متحده نیز تضمین‌‌‌های امنیتی را به عربستان سعودی اعطا خواهد کرد.مذاکره‌کنندگان تاکید کرده‌‌‌اند که ممکن است توافق قریبالوقوع باشد. یکی از دیپلماتهای ناشناس به هاآرتص گفت که دولت عربستان سعودی «تصمیم گرفته است تا به عنوان بخشی از پروسه نزدیکی با ایالات‌متحده به سمت توافقی با اسرائیل برود....» به گزارش نیویورک‌تایمز، سعودی‌‌‌ها در سفر اخیر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به پادشاهی، به صراحت اعلام کردند که مشتاق به انعقاد این توافق هستند. بلومبرگ گزارش داده است که «مقامات خوش‌بین هستند که می‌توانند ظرف چند هفته به توافق دست یابند.» سی ان ان گزارش داد که دیپلماتهای سعودی و آمریکایی در حال «نهایی کردن جزئیات» این توافق هستند.
این ممکن است کمی شبیه چیزی باشد که قبلا نیز دیده‌‌‌ایم. سپتامبر گذشته، بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در سخنرانی خود در سازمان ملل اعلام کرد که در آستانه یک «صلح تاریخی» با عربستان سعودی هستند و محمد بنسلمان، ولیعهد سعودی، به فاکس نیوز گفت: «هر روز ما به عادیسازی نزدیک‌‌‌تر می‌‌‌شویم.»اما مانعی که در آن زمان از وقوع این توافق جلوگیری کرد، مساله فلسطین بود: در حالی که نتانیاهو شدیدا خواهان این توافق بود، مشخص نبود که با توجه به ائتلاف راستگرای افراطی خود، او مایل یا از نظر سیاسی قادر به ارائه زمینه کافی در مورد موضوع راهحل دو کشوری برای جلب رضایت سعودی‌‌‌ها یا آمریکایی‌‌‌ها باشد. همه چیزهایی که از آن زمان تاکنون رخ داده است، یعنی آسیب‌‌‌های ناشی از حملات 7 اکتبر و بیش از 6ماه کشتار در غزه این سیاست را آسانتر نکرده است. پس چرا هنوز این همه وقت و انرژی دیپلماتیک به آن اختصاص داده می‌شود؟
ورود بایدن
توافق آبراهام یکی از معدود ابتکارات ترامپ بود که دولت بایدن با خوشحالی از آن استفاده کرد و بر آن استوار بود. اگرچه بایدن در کمپین انتخاباتی خود متعهد شده بود که ولیعهد را در قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌‌‌نگار سعودی به یک «فرد منفور» در جهان تبدیل کند، اما شاهزاده دست داشتن در قتل روزنامه‌‌‌نگار واشنگتن‌‌‌پست را رد کرده است. این در حالی است که آژانس‌‌‌های اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیده‌‌‌اند که او دستور این کار را داد. درواقع نگرانی در مورد قیمت انرژی در پی جنگ در اوکراین، ترس از امنیت منطقهای و تمایل به مقابله با نفوذ فزاینده چین در خاورمیانه در نهایت بر حقوق بشر اولویت پیدا کرد.
بایدن که دهه‌‌‌ها حتی قبل از ریاست جمهوری عمیقا درگیر سیاست خاورمیانه بود، برای از سرگیری روابط با پادشاهی سعودی تلاش‌‌‌هایی کرده که در سفر رئیس‌‌‌جمهور به ریاض در سال 2022 به «دست دادن» ننگین منجر شد. جایزه مورد انتظار برای دیپلماسی دولت در خاورمیانه، مانند آنچه که ترامپ انجام داد، یک توافق سه جانبه عادیسازی جاه‌‌‌طلبانه بوده است. به عنوان بخشی از این توافق، ایالات متحده به عربستان سعودی ضمانت‌‌‌های امنیتی با الگوبرداری از پیمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دفاعی که با کشورهای غیرعضو ناتو مانند ژاپن و کره‌جنوبی بسته است، می‌دهد. بر اساس آنچه که این هفته تام فریدمن، روزنامه نگار نیویورک‌تایمز گزارش داد، طرف‌‌‌های آمریکایی و سعودی 90درصد پیمان دفاعی متقابل را به پایان رسانده‌‌‌اند. طبق گزارش‌‌‌ها، این قرارداد همچنین شامل کمک ایالات متحده به عربستان سعودی برای ایجاد یک برنامه هستهای غیرنظامی است؛ چیزی که این کشور مدتهاست برای اقتصاد خود به دنبال آن بوده است.
اما منتقدان نگرانند که این برنامه هستهای غیرنظامی به سرعت به یک برنامه تسلیحاتی تبدیل شود. این قرارداد همچنین ممکن است شامل سرمایه‌گذاری‌‌‌های ایالات متحده در بخش فناوری عربستان سعودی و تعهد سعودی‌‌‌ها برای ادامه قیمت‌گذاری نفت خود به دلار آمریکا به جای ارز چین باشد. چنین معامله‌‌‌ای با ایالات متحده می‌تواند درخواست بزرگی برای هر کشوری باشد. ایالات متحده بعد از ژاپن در سال 1960 با هیچ کشور دیگر در خصوص چنین پیمانی به توافق نرسیده است. دولت بایدن ممکن است بر این باور باشد که این توافق بر اساس دلایل کاملا واقع‌‌‌گرایانه امنیت ملی ارزشمند است، اما احتمالا تنها راهی که می‌تواند آن را در کنگره به فروش رساند - به‌‌‌ویژه در میان اعضای حزب خود بایدن، که عموما منتقدان سعودی‌‌‌ها بوده‌‌‌اند- این است که این توافق با پیشرفت معنادار به سوی صلح اسرائیل و فلسطین مرتبط باشد. کریس مورفی (D-CT) به وکس گفت: «فکر می‌‌‌کنم تصویب موافقت‌نامه امنیتی آمریکا و عربستان در سنا دشوار خواهد بود. در حال حاضر شور و شوق زیادی برای عمیق‌‌‌تر کردن پویایی‌‌‌های امنیتی خاورمیانه وجود ندارد و هر توافقی باید مسیری روشن و قابل اجرا برای تشکیل یک کشور فلسطینی داشته باشد که در کوتاه‌‌‌مدت بعید به نظر میرسد. اما هیچ کس قرار نیست معامله‌‌‌ای را که وجود ندارد قضاوت کند، پس بیایید ذهن خود را باز نگه داریم.»
ترسیم این «مسیر روشن و عملی» دشوار است
موضع رسمی عربستان، که قدمت آن به توافق‌نامه سال 2002 معروف به ابتکار صلح عربی برمی‌‌‌گردد، این است که تنها پس از «تاسیس یک کشور مستقل فلسطینی» با اسرائیل روابط برقرار خواهد کرد. اسرائیل مجبور نیست در توافق مورد بحث تا این حد پیش برود و هیچ شانسی هم وجود ندارد اما باید به آنچه بلینکن «مسیر عملی» به سوی یک کشور فلسطینی نامیده است، متعهد شود. علی شهابی، مفسر و تحلیلگر سعودی نزدیک به دربار سلطنتی به وکس گفت: «دقیقا مشخص نیست که این مسیر در عمل چگونه خواهد بود، اما برای جلب رضایت سعودی‌‌‌ها، تعهد اسرائیل به از سرگیری مذاکرات دو کشور باید «بسیار جدی» باشد.»هنگامی که سه طرف در پاییز گذشته به توافق نزدیک بودند، این مانع اصلی بود. نتانیاهو به ممانعت از تشکیل کشور فلسطینی افتخار می‌کند و گاه از الحاق کامل کرانه باختری حمایت کرده است.
با این حال، هر چقدر که می‌تواند سخت‌‌‌گیرانه به نظر برسد، با وجود مواضع قاطعانه نتانیاهو در این زمینه، او همچنین در سال 2009 به طور خلاصه ایده تشکیل کشور فلسطین را، اصولا با شرایط و محدودیت‌های مهم، پذیرفت. اما این مساله را نمی‌توان در مورد شرکای راستگرای او در ائتلاف گفت. دیوید ماکوفسکی، کارشناس روابط اعراب و اسرائیل در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، سپتامبر گذشته، با اشاره به یک آسمان‌خراش معروف تل‌آویو به من گفت، به عنوان مثال شخصی مانند بتسالل اسموتریچ، وزیر دارایی، که خود شهرک‌نشین کرانه باختری است، «ترجیح می‌دهد از برج آزریلی بپرد تا با واگذاری زمین موافقت کند.» پذیرش این توافق می‌تواند به معنای از دست دادن ائتلاف نتانیاهو و سپس از دست دادن شغل خود باشد، که با توجه به مشکلات حقوقی فعلی او، می‌تواند او را به دادگاه یا حتی زندان بازگرداند.
چشمانداز جدید
همان‌طور که پاییز گذشته پیگیری چنین سیاستی دشوار بود، پس از حملات 7 اکتبر که حداقل تا حدی به دلیل این احساس حماس بود که آرمان فلسطین توسط سایر کشورهای عربی کنار گذاشته شده است، آسانتر نشد. اسموتریچ گفته است که به رسمیت شناختن کشور فلسطین در حال حاضر یک «جایزه» برای نیروهای نظامی فلسطینی خواهد بود. نتانیاهو نیز اظهاراتی مشابه داشته است. ایبیش گفت: «از سوی دیگر، خشم ناشی از جنگ در جهان عرب به این معناست که احتمالا امتیازاتی که از اسرائیلی‌‌‌ها می‌‌‌خواهند بیشتر خواهد شد. یعنی اسرائیل علاوه بر یافتن راهی برای تشکیل دو کشور، احتمالا باید نیروهای خود را نیز از غزه خارج کند.» با این حال، در حالی که مذاکرات در مورد عادیسازی برای مدتی پس از حملات متوقف شد، هر سه طرف نشان داده‌‌‌اند که همچنان به توافق علاقه‌‌‌مند هستند. در چند روز گذشته همواره اظهارات جدیدی از سوی دیپلمات‌‌‌ها مطرح شده است که می‌‌‌گویند ممکن است توافق قریبالوقوع باشد.
عربستان سعودی در اقدامی که ممکن است نشانهای از جدی بودن آن باشد، دستگیری شهروندانی را که به صورت آنلاین از اسرائیل و ایالات متحده انتقاد کرده‌‌‌اند، تشدید کرده است. شهابی پیش‌بینی می‌کند که هرگونه واکنش عمومی به عادیسازی قابل کنترل است، زیرا «مردم می‌‌‌دانند که عادیسازی عربستان تنها کارت بازی است که فلسطینی‌‌‌ها در مقابل اسرائیلی‌‌‌ها دارند.» گفت‌‌‌وگوها از آنجا فوریت پیدا می‌کند که دیپلماتهای آمریکایی و منطقهای به حماس و اسرائیل فشار می‌‌‌آورند تا به آتشبس دست یابند و از حمله بالقوه فاجعه‌‌‌بار اسرائیل به شهر رفح در جنوب غزه که تقریبا نیمی از جمعیت غزه در آن پناه گرفتهاند، جلوگیری کنند. نمی‌توان تصور کرد، که کابینه فعلی اسرائیل به اندازه پیش از 7 اکتبر با یک توافق موافقت کند. اما برای طرفداران عادی سازی، این یک ویژگی است، نه یک اشکال. نمرود نوویک، مشاور سابق سیاست خارجی نخستوزیر شیمون پرز که اکنون در انجمن سیاست اسرائیل حضور دارد، گفت: «من تعجب نمی‌کنم اگر [نتانیاهو] به این نتیجه برسد که این ائتلاف از سودمندی خود گذشته است.»
نوویک سناریویی را ارائه کرد که در آن نتانیاهو می‌تواند یک دولت ائتلافی جدید با شرکای اصلی‌‌‌تر تشکیل دهد تا «در ازای رفتن به سمت توافق منطقهای عربستان، از جمله تغییر جدی در سیاست در قبال تشکیلات خودگردان، دیوانه‌‌‌ها را جایگزین کند.» با این حال، او خاطرنشان کرد هیچ نشانهای وجود ندارد که چنین طرحی واقعا در حال کار باشد.نظرسنجی‌‌‌ها از افکار عمومی اسرائیل نشان می‌دهد که نسبت به راهحل دو کشور بدبین شده‌‌‌اند، اما نوویک، که در دولت حزب کارگر خدمت می‌‌‌کرد و از منتقدان دیرینه نخستوزیر است، می‌‌‌گوید: «به اعتقاد من، دولت می‌تواند آن را به افکار عمومی عرضه کند و با کمال تاسف هیچ کس نمی‌تواند چنین کاری را بهتر از نتانیاهو انجام دهد.»
گزینه بعید
همه چیز بسیار مرتب به نظر میرسد: جنگ به پایان میرسد، راهحل دو کشور به مسیر خود بازمی‌گردد و دو متحد کلیدی ایالات متحده به 75 سال رقابت تلخ پایان می‌دهند. اما تحقق آن مستلزم چند کار است تا به درستی پیش برود، و زمان زیادی هم برای صرف کردن وجود ندارد. باید در غزه آتشبس حاصل شود، موضوع گروگان‌‌‌های اسرائیلی حماس حل شود و توافقی در مورد تشکیل کشور فلسطین به دست آید که هم سعودی‌‌‌ها و هم منتقدان آنها در حزب دموکرات را راضی کند. تحقق این امر ممکن است به خوبی مستلزم تشکیل دولت جدید اسرائیل باشد.
در این میان، زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به سرعت در حال نزدیک شدن است که می‌تواند به همه اینها پایان دهد. برای یک مورد، تصور اینکه دموکرات‌‌‌ها در کنگره با توافق بازمانده از دوره ترامپ در کاخ سفید موافقت کنند، سخت است.
آرون دیوید میلر، مذاکره‌کننده کهنه کار صلح خاورمیانه که در حال حاضر با بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی کار می‌کند، به وکس گفت: «متاسفانه خورشید، ماه و ستارگان باید در کمترین زمان ممکن به هم نزدیک شوند تا این اتفاق بیفتد.» میلر گفت، «طبق تجربه من، مذاکرات اعراب و اسرائیل با دو سرعت کار می‌کند: کندتر و کندتر.»در نشانهای احتمالی از ناامیدی، گاردین این هفته گزارش داد که سعودی‌‌‌ها همچنین در حال پیشنهاد یک توافق‌نامه «طرح» B هستند که بر اساس آن توافق آمریکا و عربستان سعودی حتی بدون دخالت اسرائیل تکمیل می‌‌‌شوند. به نظر میرسد که این برای کنگره غیرممکن است. سناتور لیندسی گراهام، نماینده کارولینای جنوبی که عموما از حامیان قوی روابط ایالات متحده و عربستان سعودی است، در توییتر خود نوشت: «بدون عادیسازی روابط اسرائیل و عربستان و اطمینان از نیازهای امنیتی اسرائیل در مورد پرونده فلسطین، رای بسیار کمی برای دفاع متقابل بر پایه توافق بین ایالات متحده و عربستان سعودی وجود خواهد داشت.»
یکی دیگر از طرح‌‌‌های احتمالی بر اساس نوشته فریدمن، این است که این توافق می‌تواند به کنگره ارائه شود با این شرط که عربستان سعودی روابط خود را با اسرائیل عادی کند؛ آن هم در زمانی که اسرائیل کابینه‌‌‌ای آماده برای پذیرش مقررات عربستان سعودی و آمریکا داشته باشد. جان‌کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی روز پنج‌شنبه در تماسی با خبرنگاران، در مورد گزارش‌های اخیر مطبوعات اظهارنظر نکرد و تنها گفت که مذاکرات در حال انجام است و ما همچنان می‌‌‌خواهیم شاهد عادیسازی بین اسرائیل و عربستان باشیم و معتقدیم که این امر می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر توانایی ما برای نزدیک شدن به راهحل دو کشوری داشته باشد. ممکن است این بهترین پیشنهاد روی میز باشد تا اسرائیل را وادار به عقبنشینی از جنگ کند با این حال، در حال حاضر، روشن نیست که اسرائیل واقعا علاقه‌‌‌مند به عقبنشینی باشد.
پیشرفت ۹۰درصدی معاهده نظامی واشنگتن-ریاض
