معاون وزیر آموزش و پرورش در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» مطرح کرد
مدیریت بحرانی‌ترین سال تحصیلی
عكس: صبا طاهریان
ماه مهر امسال با چالش کمبود ۲۰۰هزارمعلم آغاز شد؛ چطور این کمبود را جبران کردید؟
این کمبود ناظر است به اینکه شما مجبور نباشید از روش‌های دیگری به جز معلم‌های ثابت کلاس‌ها را تامین کنید. حالت ایده‌آل این است که شما برابر نیاز معلمی داشته باشید که ۲۴ساعت در هفته معلم است و سایر اوقاتش را صرف مطالعه، توانمندسازی، فعالیت‌های غیررسمی با دانش‌آموزان و در خلاصه کیفیت‌بخشی برای شغل معلمی‌اش صرف می‌شود. این کمبودی که ایجاد شده بود، اما به یک‌سال یا دو سال پیش برنمی‌گشت، بلکه حاصل شش هفت سال نبود برنامه‌ریزی صحیح بود. شاه‌بیت این کمبود معلم را باید در فاصله سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ جست‌و‌جو می‌کردیم که با کاهش جذب دانشجو در دانشگاه فرهنگیان ایجاد شده بود و به جای سالی ۲۵ تا ۳۰هزار دانشجومعلم در دانشگاه فرهنگیان و تربیت معلم، به حدود کمتر از ۳هزار نفر رسیده بود و همین مساله ناترازی قریب به ۸۰هزار نفری ایجاد کرده بود. از سوی دیگر جمعیت دانش‌آموزی در همین فاصله زمانی به ۳میلیون و۳۰۰هزارمعلم رسید.
چرا دانشگاه فرهنگیان این تعداد جذب دانشجو را کاهش داده بود؟
سیاست دولت قبل متاسفانه در این زمینه چه عامدانه، چه سهوی این اشتباه را کرده بود. مسوولیت داشتند این کار را بکنند و به نوعی ترک فعل کرده بودند. دانشگاه فرهنگیان برای همین تاسیس شده بود. در سند تحول هم ذکر شده بود که دانشجو معلم فقط از طریق دانشگاه فرهنگیان و تربیت معلم رجایی گرفته شود و ما هیچ راه دیگری برای جذب معلم نداشته باشیم. البته در بخشی از اساسنامه، تحت عنوان ماده۲۸ اضافه شده بود، اگر در موارد نادری در یک سال خاصی تعداد معلمان ناتراز بود، با آزمون استخدامی جبران شود؛ اما متاسفانه در دولت قبل این ناترازی ایجاد شد که می‌توان گفت کم‌توجهی صورت گرفته بود. خوش‌بینانه‌اش این است که ترک این فعل عمدی نبوده است. البته این جای بحث دارد. شاید یک مبنای فکری پشت این قضیه بوده است.
به‌نظر شما چه مبنای فکری باعث ترک این فعل شده است؟
خیلی پیچیده است که برمی‌گردد به تفاوت نگاه به مقام معلم و نظام تعلیم و تربیت کشور. به هر حال پاسخ به این سوال نیاز به کلی مقدمه دارد و نمی‌توان در این گفت‌وگو تشریح کرد.
آیا این کمبود با بازنشسته‌ها و دانشجو معلم پر شده است؟
ما از سران قوا مجوز گرفتیم که با دو نوع تغییر از معلمان بازنشسته استفاده کنیم. یک نوع تغییر این بود که قبلا معلم‌های بازنشسته ۸ تا ۱۲ساعت می‌توانستند تدریس کنند، این را ۲۴ ساعت کردیم. چراکه اگر شما نتوانید به معلم ۲۴ساعت تدریس بدهید، در مقطع ابتدایی نمی‌توانید از او استفاده کنید. شاید مقطع متوسطه بتوان استفاده کرد؛ اما آموزگاری ۲۴ساعته است. از سوی دیگر ما مجوز به‌کارگیری ۷۰هزار معلم بازنشسته را گرفتیم. پس این کمبود، با حدود ۳۵هزار نفر از معلم‌های بازنشسته تامین شد و حدود ۸۴هزار نفر به‌صورت اضافه تدریس معلمان شاغل و آزمون‌هایی که برای جذب در دبیری و آموزگاری برگزار کردیم. در آموزگاری در مرحله اول ۱۷هزار و ۴۰۰نفر جذب شد و در مرحله دوم ۹هزار و ۶۰۰نفر که می‌شود ۲۷هزار نفر. در آزمون دبیری هم ۱۵هزار نفر جذب کردیم. به‌صورت کلی حدود ۱۷۰هزار نفر تامین شدند و مابقی هم از کادر مدرسه یعنی کادر کیفیت‌بخشی (مثلا معلم پرورشی، معلم ورزش و معاون) استفاده کردیم و همچنین دانشجومعلم‌ها. بنابراین ما معتقد هستیم در مهر امسال یکی از بی‌نظیرترین و کم‌نظیرترین سامان‌دهی‌های نیروی انسانی صورت گرفت. این تامین کردن البته به این معنی نیست که ما کمبود معلم نداریم.
با اینکه شما از ۳۵ هزار بازنشسته استفاده کردید، اما بیشتر این افراد معترض به حق‌التدریس پایین و تاخیر در دریافتی‌شان هستند.
بله، اضافه‌تدریس و حق‌التدریس باید به موقع پرداخت شود تا انگیزه ایجاد شود. مبلغ حق‌التدریسی معلم‌ها تابعی از حکم کارگزینی است. فرمول دارد، بنابراین حقوق و حق‌التدریسی هر معلم با دیگری متفاوت است. فرمایش شما درست است، به همین خاطر ما در همین شهریور و قبل از پایان مهر، کل حق‌التدریس پارسال را با کمک برنامه و بودجه پرداخت کردیم. ما الان به واسطه سال گذشته به اسم حق‌التدریس بدهی نداریم. دانشگاه‌ها معمولا اضافه تدریس استادان را ترمی پرداخت می‌کنند. ما تلاش می‌کنیم از این پس دوماهانه پرداخت کنیم. حالا که پرداخت‌های مهر و آبان تمام شده است ما داریم همراه سازمان برنامه و بودجه تلاش می‌کنیم تامین اعتبار کنیم تا این انگیزه برای اضافه‌تدریس در آموزش و پرورش باقی بماند.
معاونان مدارس خیلی گلایه داشتند که علاوه بر مسوولیت معاونت، باید سر کلاس بروند و در نهایت ضربه نهایی را دانش‌آموزان می‌خورند.
صحبتی که می‌کنند، درست است. بالاخره معاون باید به معاونت برسد. امسال سال خاصی برای آموزش و پرورش بود. ما باید شرایط را به نوعی مدیریت بحران می‌کردیم و اجازه نمی‌دادیم بچه‌ها اذیت شوند. بحرانی که ریشه‌اش در سال۹۳ بود. معاونان درست می‌گویند؛ ولی ما از این عزیزان خواهش کردیم و از آنها تشکر می‌کنیم که در کنار وظیفه‌ای که داشتند، بخشی از تدریس را پذیرفتند، امیدواریم که با دادن حق‌التدریس جبران کنیم اگرچه گذشت و ایثار این افراد جبران‌شدنی نیست.
معلم‌ها همچنان با حقوقشان مشکل دارند و این عامل مهمی شده است که علاقه به این شغل کم شود.
پیش از رتبه‌بندی این صحبت درست بود؛ اما پس از رتبه‌بندی این مشکل حل شده است و ما کلی متقاضی از وزارتخانه‌های دیگر داریم که می‌خواهند به آموزش و پرورش منتقل شوند. اجرای رتبه‌بندی چند مزیت مهم داشته است. پرداخت معلم‌ها عادلانه‌تر شد. در عین حال معلم‌ها با انگیزه بیشتری تدریس می‌کنند؛ چراکه در رده‌های مختلف صلاحیت‌هایی بیشتری می‌توانند کسب بکنند؛ از معلم رتبه یک گرفته تا پنج که شامل آموزش‌یار معلم، مربی معلم و استادیار معلم، دانشیار معلم و استاد معلم می‌شود. پس از رتبه‌بندی شرایط معلمان بسیار تغییر کرده است.
چه آماری از تعداد متقاضیان وزارتخانه‌های دیگر برای آمدن به آموزش و پرورش دارید؟
آمار نگرفتیم؛ اما به‌صورت پیوسته افراد بسیاری از وزارتخانه‌های دیگر می‌خواهند منتقل شوند به آموزش و پرورش. البته ما سختگیری‌های خودمان را داریم. معتقدیم شغل معلمی ظریف است. معلمی علاقه می‌خواهد. توان خاصی می‌خواهد. عموما معلم‌ها از قشری هستند که دارای روحیه ایثارگری و عاشق بودن به مردم و وطن‌اند. عاشق بودن به مبانی فکری و فرهنگی کشور. معلمی از جنس مینیاتوری است. معلمی را کار بسیار تخصصی می‌دانیم و ارزیابی می‌کنیم. گزینش معلمی از سخت‌ترین گزینش‌هاست.
معلم با انسان کار دارد. افرادی باید باشند که از هر جهت دلسوز باشند، متعهد و صبور باشند. ما همواره تاکید کردیم که نیاز به معلم باید از دانشگاه فرهنگیان و تربیت معلم باشد تا معلمان با آرامش دوره دانشگاه را طی کنند، با آرامش توانایی‌های معلمی را کسب کنند، با آرامش معلمی کنند و با آرامش بازنشسته شوند. ما همیشه می‌گوییم معلم نباید دغدغه‌ای به جز حرفه معلمی داشته باشد. معلم نباید نگران پرداختی‌هایش باشد. الحمدلله در دولت سیزدهم توجه ویژه‌ای به این امر شده است. عنایت داشته باشید رتبه‌بندی در این دولت برقرار شده است. آرامش را ایجاد کردیم اگر چه با حالت ایده‌آل بسیار فاصله داریم.
برخی می‌گویند که بیشتر معلم‌ها از رشته‌های الهیات به مدارس آمده‌اند؟
ما برای رفع نیاز از نیروهای خرید خدمت استفاده نکردیم. این در دولت قبلی بوده است. واقعیت این است که ما به خرید خدمت‌ها اضافه نکردیم. خریدخدمت‌هایی که مهارت را کسب کرده‌اند و معلم‌های خوبی هستند نگه داشتیم؛ اما به تعدادشان اضافه نکردیم. خیلی هم تمایل داریم نیروی خرید خدمات را تعیین تکلیف بکنیم.
چقدر معلم‌ها امسال برای برگزاری کلاس‌های آنلاین آماده هستند؟
ما معتقدیم که آموزش در بستر کلاس محقق می‌شود و هرگونه آموزش در فضای آنلاین بین معلم و متعلم قطعا نقص خواهد داشت.کلاس آنلاین برای مواقعی است که از تعطیلی جلوگیری کنیم. آموزش مجازی در حالی خوب است که جای تعطیلی کلاس را بگیرد. این نگاه ما به آموزش مجازی است. آموزش مجازی خودش یک مهارت است. ما با «شاد» این آموزش مجازی را برای معلمان فراهم کردیم. اگر سری به «شاد» بزنید اشتراک تجربه معلمان به خوبی در آن صورت گرفته است. معلم‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند و ما تنها معلمی را تایید می‌کنیم که آموزش مجازی دهد، که از وزارت آموزش و پرورش مجوز داشته باشد.
با این حال دیده شده است که بارها والدین به‌صورت مجازی آموزش داده‌اند.
پدر و مادر تنها کسانی هستند که در تعلیم و تربیت قبل از معلم قرار دارند. در تعلیم و تربیت اصل خانواده است. والدین جایگاه خودشان را دارند. والدین اولین پایگاه تربیتی هستند و پایه اجتماع. بعد از والدین، ما مقام معلم را در نظر می‌گیریم که امن‌ترین پایگاه آموزش است. چه کسی معلم را نظارت می‌کند؟ وزارت آموزش و پرورش.
به‌هر حال والدین نمی‌توانند تدریس کنند و ویژگی‌های معلم را داشته باشند.
قاعده را در کل می‌گذارند، نه استثنا.
کدام استان‌ها در حال حاضر بیشترین کمبود معلم را دارند؟
استان خراسان، اصفهان، تهران و شهرستان‌های تهران و تا حدودی سیستان‌وبلوچستان و خوزستان.
با این حال گزارش‌های میدانی ما نشان می‌دهد همچنان سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان معلم ندارند.
مرجع آمار و اطلاعات که بگوید کجا معلم دارد یا ندارد، آموزش و پرورش است. ما معتقدیم که همه کلاس‌های ما معلم دارند. بیش از ۹۰۰هزار معلم سر کلاس‌ها هستند؛ اما ممکن است معلمی دچار حادثه شود، فوت بکند، دچار مریضی بشود و آن کلاس معلم نداشته باشد. معلم ناگهان مرخصی زایمان می‌رود یا خدای نکرده دچار بیماری سخت می‌شود. تعداد بی‌شماری معلم داریم که دچار بیماری سخت هستند؛ اینها از دایره آموزش خارج می‌شوند. از این موارد استثنا که بگذریم ما کلاس بی‌معلم نداریم. اگر چه ما سال بحرانی داشتیم و انتظار نداشته باشید، بی‌نقص باشیم.
چقدر اعتقادات یک معلم روی جذب و پذیرش آن نقش دارد؟
مهارت و شایستگی. ممکن است فردی مادر باسواد باشد؛ اما مادر خوبی نیست. معلم باید شایستگی‌های رفتاری و اعتقادی داشته باشد. باید در یک محیط آرام تدریس کند. معلمی که معتقد به دلسوز بودن و ایثار و فداکاری نباشد و خدای نکرده انحرافات اعتقادی داشته باشد و دانش‌آموزان را خوب تقویت نکند، از نظر اعتقادی ممکن است به‌شدت آسیب‌زننده باشد. اگر بخواهیم خلاصه کنیم باید بگوییم؛ هم علم داشته باشد، هم عقیده.
چه عقیده‌ای؟
عموم کشور ما مسلمان هستند؛ البته ما برای اقلیت‌های دینی هم مبتنی بر عقایدشان معلم تامین می‌کنیم. ما معلم را مبتنی بر شرایط مورد نیاز تامین می‌کنیم که دانش‌آموزان خردمند، عقل‌گرا، متفکر و خلاق آموزش دهند.
