مشاور نخستوزیر قطر افشا کرد
پشت پرده دیپلماسی تبادل زندانیان
سه‌‌‌شنبه هفته گذشته یک هواپیمای دولتی آمریکا حامل گروهی از آمریکاییها، از جمله زندانیان قدیمی چون سیامک نمازی، مراد طاهباز و عماد شرقی، به عنوان بخشی از یک توافق‌نامه وارد آمریکا شدند که بر اساس آن تهران به چند میلیارد دلار وجوه مسدودشده دسترسی پیدا کرد. مشاور نخستوزیر قطر، روز چهارشنبه در جریان نشست جهانی المانیتور/ سمافور خاورمیانه در نیویورک گفت: آغاز [مذاکرات] بسیار دشوار بود. او گفت: بحث همیشه یک‌طرفه بود. کسب امتیاز بسیار سخت بود. الانصاری با اشاره به توافق هستهای ۲۰۱۵ موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک گفت: پس از خروج از برجام و تشدید تنش‌هایی که ایران انجام داد، اعتماد بسیار کمی باقی مانده بود. انصاری که همزمان سخنگوی وزارت خارجه قطر نیز هست افزود: دوحه پس از دیدارهای بی‌شمار با مقامات ایران و ایالات متحده پیام‌هایی را در مورد هر دو موضوع ارسال کرده است.
میانجی‌گران اصلی قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخستوزیر و محمد الخلیفی وزیر دولت در امور خارجه بودند. به مدت دو روز در ژوئن ۲۰۲۲، مقامات قطری برای دیدار با مقامات ایرانی و آمریکایی بین هتل‌‌‌های دوحه در رفت و آمد بودند، اما مذاکرات با هدف احیای مجدد توافق هستهای بدون پیشرفت به پایان رسید. الانصاری گفت: در یک مقطع بسیار واضح بود که اشتهای هر دو طرف برای توافق وجود دارد. این تقریبا کمتر از دو سال پیش است که ما ابتدا مذاکرات غیرمستقیم را در دوحه و سپس مذاکرات مستقیم را آغاز کردیم. مذاکرات زندانیان عمدتا از طریق اشخاص ثالث از جمله عمان، قطر و بریتانیا انجام شده است، زیرا ایران از گفت‌وگوی مستقیم با آمریکاییها خودداری می‌‌‌کرد. راب مالی، فرستاده ویژه وقت ایران نیز در نیویورک با امیر سعید ایروانی سفیر ایران در سازمان ملل متحد دیدار کرد.
مذاکرات در مورد مبادله بالقوه زندانیان با موانع متعددی در این راه مواجه شد. الانصاری ارسال پهپادهای مسلح ایران به روسیه را که در حملات علیه اوکراین مورد استفاده قرار می‌‌‌گرفت، «مساله اصلی طرف آمریکایی می‌دانست که مذاکرات را برای مدت طولانی متوقف کرد». الانصاری گفت: هرکسی که با این نوع مذاکرات سر و کار داشته باشد، می‌‌‌داند که در آخرین لحظه، همیشه این مشکلات پیش می‌‌‌آید و این یک استثنا نبود.
دیگر منابع آگاه گفتند که بازداشت دو زندانی آمریکایی دیگر در سال‌جاری توسط ایران که هویت آنها به درخواست خانواده‌‌‌هایشان محرمانه بوده است، توافق را متوقف کرد. شکست دیگر برای مذاکرات توسط گروه شبه‌نظامی رخ داد که یک پیمانکار آمریکایی را در شمال شرقی سوریه کشت و یک دور از حملات علیه نیروهای آمریکایی را در ماه مارس آغاز کرد.
عمان، یک میانجی باتجربه بین ایران و غرب که مشارکت آن در امضای توافق هستهای ۲۰۱۵ کلیدی بود، نقش بارزی در تسهیل گفتوگوهای موازی گسترده‌‌‌تر با هدف کاهش تنش بین دو طرف ایفا کرده است. این کشور خلیج‌‌‌فارس به عنوان محلی برای گفتوگوهای غیرمستقیم بین ایرانی‌‌‌ها و مقامات آمریکایی عمل کرد که آخرین نمونه آن در ماه مه بود که از طرف آمریکا برت مک‌گورک، هماهنگ‌‌‌کننده امور خاورمیانه کاخ سفید رهبری آن را بر عهده داشت. ماه بعد، سید بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان به المانیتور گفت که توافق برای آزادی آمریکاییها نزدیک است، اما جنبه‌های فنی باید بررسی شود. البوسعیدی روز چهارشنبه در جریان نشست مجمع عمومی سازمان ملل گفت که تبادل اخیر زندانیان «سیگنال‌های درستی را در هر دو جهت ارسال می‌کند که هر دو کشور جدی هستند». ما امیدواریم که در هفته‌‌‌ها [و] ماه‌‌‌های آینده شاهد انجام چنین اقدامات بیشتری باشیم. البوسعیدی در جریان اجلاس المانیتور/ سمافور گفت: ما به تعامل ادامه خواهیم داد. بر اساس توافق‌نامه زندانیان، دولت ایالات متحده به پنج ایرانی زندانی یا در انتظار محاکمه در ایالات متحده که المانیتور ابتدا هویت آنها را گزارش کرد، عفو اعطا کرد. به عنوان یکی دیگر از شروط مبادله زندانیان، ایران به ۶ میلیارد دلار درآمد نفتی خود که به دلیل تحریم‌های آمریکا در کره‌جنوبی مسدود شده بود، دسترسی پیدا کرد. طی ماه گذشته، این وجوه به حسابی محدود در قطر واریز شد، جایی که مقامات آمریکایی میگویند ایران می‌تواند تحت نظارت دقیق ایالات متحده از آنها برای غذا، دارو، تجهیزات پزشکی و محصولات کشاورزی استفاده کند.
باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک، در پاسخ به انتقاداتی مبنی بر اینکه ممکن است از این بودجه سوءاستفاده شود، روز چهارشنبه گفت که دولت «اعتماد زیادی» به ترتیبات مالی دارد. لیف در رویداد المانیتور/ سمافور گفت: «ما مجموعه‌‌‌ای از ترتیبات آهنین و بسیار محدودکننده را با موسسات مالی در قطر تنظیم کرده‌‌‌ایم که در آن پول برای اهداف بشردوستانه تخصیص داده می‌شود.» انصاری در پاسخ گفت که دوحه ضمانت‌‌‌هایی دارد تا اطمینان حاصل شود که منابع مالی منحرف نمی‌شود، و با وزارت خزانه‌‌‌داری آمریکا برای اطمینان از موفقیت کانال بشردوستانه کار می‌کند تا بتوان از آن به عنوان سکو یا محرکی برای پیشبرد مذاکرات استفاده کرد. شبه‌‌‌نظامیان ایران در سوریه و عراق حملات به نیروهای آمریکایی را متوقف کرده‌‌‌اند و این کشور سرعت انباشت اورانیوم بسیار غنی‌‌‌شده را نیز کاهش داده است. اما در تحولی نگران‌‌‌کننده، تهران اخیرا اعلام کرد که برخی از بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از نظارت بر برنامه هستهای خود منع می‌کند.
کارشناسان میگویند در حالی که از سرگیری مذاکرات هستهای امکان‌پذیر است، دولت بایدن تمایل چندانی برای امضای یک توافق پرهزینه سیاسی با ایران قبل از انتخابات ۲۰۲۴ ندارد. لیف در پاسخ به سوالی درباره آینده دیپلماسی هستهای گفت که هیچ خبری برای ارائه ندارد. او افزود: «تا آنجا که صحبت‌‌‌هایی درباره اینکه نوعی معامله در آینده وجود دارد، واقعا چنین نیست.»
