عمل‌گرایی ایرانی در بریکس

در گامی که به نظر می‌رسد با هدف گسترش نفوذ این گروه در جهان، مواجهه با نفوذ آمریکا و کاهش فشار بر چین و روسیه انجام شده است، گروه بریکس تصمیم گرفت تا تعداد اعضای این گروه را توسعه دهد. این اقدام برای اولین بار در این گروه از سال ۲۰۱۰ صورت می‌گرفت.

بر همین اساس این گروه از ۶ کشور ایران، آرژانتین، مصر، اتیوپی، عربستان و امارات دعوت کرد تا به این مجموعه بپیوندند.

بنابراین ۶ کشور یاد شده از ابتدای سال بعد میلادی به این گروه ملحق خواهند شد و طبق گفته رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی این الحاقیه مرحله اول از فرآیند گسترش این گروه است و این گروه در تلاش است تا نظامی متوازن‌تر در دنیایی که در زمان فعلی توسط آمریکا و متحدان غربی‌اش هدایت می‌شود، ایجاد کند.

درخواست برای پیوستن به بریکس از سوی دولت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران به عنوان تصمیم راهبردی تلقی شد. به نظر می‌رسد که این دولت به جای اینکه به دنبال بهره‌برداری از این اتحاد برای منافع سیاسی داخلی باشد، نگاهی عمل‌گرایانه و واقع‌بینانه به پتانسیل اقتصادی بلوک بریکس دارد.

دولت رئیسی قصد ندارد در ازای روابط بهتر با غرب از عضویت در اتحادهای بین‌المللی و منطقه‌ای چشم‌پوشی کند. رئیسی پس از بازگشت از اجلاس اخیر بریکس در آفریقای جنوبی با بیان اینکه ایران از سیاست خارجی برای اهداف سیاسی داخلی استفاده نخواهد کرد، خاطرنشان کرد: ما به دنبال تامین منافع ملی هستیم... [از جمله] رفع تحریم‌ها و روابط با کشورهای همسایه.

علی باقری، معاون وزیر امور خارجه ایران گفت: ایران باید به دنبال منافع ملی در شرق و غرب باشد و تنها به یک نقطه از جهان تکیه نکند.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز گفت که عضویت ایران در بریکس، هدف این کشور برای حمایت از چندجانبه‌گرایی را تقویت می‌کند. با این حال، فراتر از لفاظی‌ها، ایران علنا از برنامه دلارزدایی بریکس با هدف توسعه روابط تجاری خود با قدرت‌های نوظهور جنوب جهانی و در عین حال دور شدن از سلطه آمریکا بر موسسات مالی جهان، حمایت کرده است.

رئیسی در این اجلاس گفت که ایران «توانایی‌‌‌های منحصربه‌‌‌فردی» دارد و «آماده مشارکت در هر سه حوزه عملکرد بریکس، یعنی سیاسی-امنیتی، اقتصادی- مالی و اجتماعی است». وی افزود: ایران با موقعیت منحصر به فرد ترانزیتی، منابع عظیم انرژی و توانمندی‌های علمی و مهندسی بالا، مشتاق همکاری با اعضای بریکس در پروژه‌های مشترک اقتصادی و سرمایه‌گذاری است. در حاشیه نشست بریکس، توافقی دوجانبه از سوی ایران برای توسعه پنج پالایشگاه در آفریقای جنوبی حاصل شد، در حالی که تهران نیز مذاکراتی را برای پیوستن به بانک توسعه جدید بریکس انجام داده است - اقدامی که می‌تواند به تامین مالی برای پروژه‌‌‌های حیاتی زیرساختی حیاتی کمک کند. مانند کریدور شمال-جنوب که هند را از طریق ایران به روسیه متصل می‌کند.

 سیاست‌های قهری

برای بیش از چهار دهه، ایالات متحده و کشورهای اروپایی به عنوان بخشی از سیاست‌های خود با هدف منزوی کردن ایران، تهران را از دسترسی به سیستم‌های مالی جهانی محروم کرده‌اند، در حالی که تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده، کشورهای غیرغربی را مجبور به پیروی از سیاست‌های قهری واشنگتن در قبال ایران کرده است.

تهران به وضوح می‌داند که حذف دائمی تحریم‌ها بسیار بعید است، بنابراین پیوستن به بریکس فرصت‌های جدیدی را برای تسهیل تجارت خارجی، بدون وابستگی به دلار و سیستم مالی غرب، فراهم می‌کند. در عین حال، دولت رئیسی می‌‌‌خواهد روابط مالی و اقتصادی خارجی با جنوب جهانی را متنوع کند و از اتکای بیش از حد به پکن و مسکو اجتناب کند.

با این حال اندیشکده‌‌‌های دولتی ایران استدلال می‌کنند که ایران باید نسبت به توانایی‌‌‌های بریکس واقع‌‌‌بین باشد و آن را یک نیروی ضدغربی تلقی نکند. بریکس هنوز از نظر سیاسی و استراتژیک بین اعضا هماهنگی ندارد و رقابت داخلی بین کشورهایی مانند چین و هند ابزاری کلیدی برای ایالات متحده برای محدود کردن اثربخشی این گروه است.

به نظر می‌رسد در حال حاضر دیدگاه غالب در بریکس پایبندی به نظم بین‌المللی موجود و اجتناب از تقابل پرهزینه با ساختارهای سنتی اقتصادی و سیاسی است. به عنوان مثال، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، در مواجهه با حکم بازداشت دادگاه بین‌المللی کیفری، از نشست اخیر بریکس در آفریقای جنوبی صرف نظر کرد.   

همچنین چین بزرگ‌ترین مشتری عربستان در زمینه واردات نفت است و این در حالی است که عربستان به روسیه برای حمایت از قیمت نفت از طریق گروه اوپک‌پلاس وابسته است. به‌طور کل چین مهم‌ترین عامل گسترش بریکس بوده اما پکن درخصوص این ایده حمایت روسیه و آفریقای جنوبی را هم با خود همراه داشت. این در حالی بود که هند بیم داشت بریکس به گروهی با هیمنه گفتمان چین بر آن تبدیل شود.

بانک توسعه نوین بریکس همچنین گفته است که در بحبوحه تحریم‌های غرب، پروژه‌های جدید در روسیه را در نظر نخواهد گرفت. علاوه بر این، روابط استراتژیک هند با ایالات متحده و مشارکت در ابتکارات ژئواکونومیک مانند I۲U۲ - مشارکت بین هند، اسرائیل، امارات متحده عربی و ایالات متحده - نشان می‌دهد که شرکای کلیدی غربی برای دهلی نو حیاتی هستند.

برخی از اعضای موسس بریکس مانند برزیل و هند و برخی از اعضای آتی مانند امارات و عربستان سعودی شرکای منطقه‌ای و متحدان ایالات متحده هستند. به‌رغم حرکت ریاض و ابوظبی به سمت تجارت دوجانبه غیر‌دلاری با چین و هند، آنها پیشنهاد نمی‌کنند که استانداردهای مالی و اقتصادی جهانی به رهبری ایالات متحده با بریکس جایگزین شود.

در همین حال، بریکس تنها پلتفرمی است که ایران و این کشورها را به هم متصل می‌کند - اما در غیاب توافق‌نامه‌‌‌های خاص یا استانداردهای تجاری، تهران نمی‌تواند انتظار داشته باشد که بریکس در آینده نزدیک اقتصاد داخلی، تجارت خارجی یا معاملات مالی خود را به‌‌‌طور اساسی تغییر دهد. ادامه مذاکرات برای حذف یا کاهش تحریم‌‌‌های غرب، همراه با گفت‌وگو میان اعضای بریکس برای ایجاد مکانیزم‌‌‌ها و قوانین شفاف برای تراکنش‌‌‌های مالی، پیش‌‌‌نیازهای ضروری ایران برای تبدیل بریکس به بستری شکوفا برای پیگیری اهدافش است.