آخرین فرصت طلایی برای احیای برجام چه زمانی است؟
مذاکرات هستهای درنیویورک
کنعانی همچنین گفت که در نشست آتی مجمع عمومی سازمان ملل مانند سال گذشته مذاکرات غیرمستقیمی با طرف آمریکایی برگزار خواهد شد.سخنگوی دستگاه دیپلماسی در نشست هفتگی خود در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آقای باقری روز پنج‌شنبه در یک گفت‌‌‌وگوی تلویزیونی اعلام کردند که قرار است با طرف‌‌‌های مذاکرات احیای برجام رایزنی‌‌‌هایی را در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل داشته باشند. آیا جزئیات این مذاکرات مشخص است؟ گفت: «همان‌طور که بارها گفته‌‌‌ایم ما به مسیر مذاکره و دیپلماسی برای رفع تحریم‌‌‌ها پایبند هستیم. ایران و جمهوری اسلامی ایران از فرصت‌‌‌های دیپلماتیک برای رفع تحریم‌‌‌های ظالمانه علیه خود استفاده می‌کند و از آنها غفلت نمی‌‌‌کند.»
به گزارش «ایسنا»، وی ادامه داد: «در سال گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با علاقه‌‌‌مندی طرف‌‌‌های مقابل و اهتمام ایران به ابراز علاقه‌‌‌مندی طرف‌‌‌های مقابل و همچنین اهتمام ایران برای بی‌اثر کردن تحریم‌‌‌ها، گفت‌‌‌وگوهایی مستقیم با شرکای برجامی و گفت‌‌‌وگوهایی غیرمستقیم با آمریکا برگزار شد و اجلاس آتی سازمان ملل فرصت مناسبی است که گفتوگوهای دیپلماتیک در ارتباط با این موضوع در چارچوب گفتوگوهای قبلی انجام شود.»این دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران همچنین در پاسخ به سوال دیگری با تاکید بر اینکه موضوع رفع تحریم‌‌‌ها و بی‌اثر کردن تحریم‌‌‌ها دو رویکردی است که به صورت موازی از سوی دولت سیزدهم طی دو سال اخیر پیگیری شده است، گفت: «ما به هر دو مسیر توجه ویژه‌‌‌ای داریم.»
کنعانی همچنین با بیان اینکه در ارتباط با اجرای توافق اخیر صورت گرفته بین ایران و آمریکا بازه زمانی چهار تا هفت هفته‌‌‌ای مشخص شده است، گفت: «در این ارتباط شاهد پیشرفت هستیم و اگر این موضوع در روند درستی اجرایی و عملیاتی شود، می‌تواند گام سازنده‌‌‌ای باشد که بتوانیم در مسیر بازگشت طرف آمریکایی به توافق برجام گام‌‌‌های بعدی را برداریم و مذاکرات در این زمینه ادامه پیدا کند.»
۴ تاریخ کلیدی
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با هدف احیای برجام از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که در هفته‌‌‌های آتی با چند تاریخ کلیدی در روابط تهران و واشنگتن و به تبع آن سرنوشت برجام مواجه هستیم. اخیرا المانیتور در گزارشی چهار تاریخ کلیدی را در روابط ایران و آمریکا برشمرد که عبارتند از ۱۱سپتامبر مصادف با ۲۰ شهریور که پرونده ایران در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در وین در دستور کار قرار خواهد گرفت. دوم، ۱۶سپتامبر یا ۲۵ شهریور که یک‌سالگی ناآرامی‌‌‌ها در ایران است. سوم، ۱۹سپتامبر برابر ۲۸ شهریور که ابراهیم رئیسی، رئیس‌‌‌‌‌‌‌‌‌جمهور ایران برای حضور در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک می‌رود و ۱۸اکتبر یا ۲۶ مهر که ضمن لغو تحریم‌‌‌های موشکی و پهپادی، روز انتقال برجام هم آغاز می‌شود؛ این روز ممکن است مهم‌ترین تاریخ در اینجا باشد.
اهمیت روز انتقال
طبق برجام، «روز انتقال» زمانی است که سازمان ملل قرار است محدودیت‌های تحقیق، توسعه و تولید موشک‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بالستیک ایران و واردات و صادرات فناوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مرتبط با موشک‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و پهپادها را لغو کند. ایران در ازای آن، قرار است «پروتکل الحاقی» را که به آژانس اجازه می‌دهد بازرسی و نظارت مداخله‌‌‌جویانه‌‌‌تری بر برنامه‌‌‌های هستهای آن داشته باشد، برای تصویب به پارلمان خود ارائه کند.همچنین در این روز برخی تحریم‌‌‌ها توسط اروپا و آمریکا تعلیق یا لغو خواهد شد. اما از میان تمام اقداماتی که برای ۱۸اکتبر در نظر گرفته شده است، حذف محدودیت‌های اروپایی بیشترین مزیت را برای تهران خواهد داشت. از جمله نهادهایی که نام آن از فهرست تحریم‌‌‌های اروپا لغو می‌شود، سازندگان کلیدی موشک، پهپاد و هواپیما هستند.
البته برخلاف تحریم‌‌‌های سازمان ملل این دسته از محدودیت‌ها به‌‌‌طور خودکار لغو نمی‌‌‌شوند و اجرای آن اولا به گزارش نتیجه‌‌‌گیری جامع‌‌‌تر مدیرکل بستگی دارد و ثانیا به عزم و اراده کشورها برای عمل به تعهداتشان بر اساس برجام و قطعنامه۲۲۳۱. با توجه به شواهد موجود و تلاش غرب در شورای امنیت برای ایجاد سابقه حقوقی برای ایران به بهانه نقض بند سوم ضمیمه B قطعنامه۲۲۳۱ و همچنین فقدان گزارش نتیجه‌‌‌گیری جامع‌‌‌تر مدیرکل آژانس، احتمالا اروپا و آمریکا از عمل به تکالیف خود خودداری خواهند کرد و حتی در زمینه تحریم‌‌‌های سازمان ملل به قانون‌گذاری و اعمال تحریم‌‌‌های ثانویه خواهند پرداخت. در این صورت برجام با چالش جدی مواجه می‌شود و از حیث فنی اجرای آن با مشکلات عدیده‌‌‌ای روبه‌رو می‌شود.
همچنین احتمالا طرفین با عبور از این تاریخ ۱۸ اکتبر، بر سر زمان‌بندی‌‌‌های برجامی نیز به مشکل برخواهند خورد. در عین حال عبور از تاریخ ۱۸اکتبر و روز انتقال به‌‌‌طور بالقوه به منشأ اختلافات سیاسی و پیچیده‌‌‌تر شدن مذاکرات تبدیل می‌شود.حال که کمتر از دو ماه تا تاریخ کلیدی ۱۸ اکتبر زمان باقی مانده است، گفتوگوهای نیویورک برای پیشبرد برجام از اهمیت بسزایی برخوردار شده و همان‌طور که اشاره شد اگر این گفت‌وگوها بی‌نتیجه باشد ممکن است برجام برای همیشه به پایان برسد.
مذاکرات نیویورک؛ عامل شتابزا
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران درخصوص اهمیت مذاکرات نیویورک به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «مذاکرات نیویورک در همه دوران‌‌‌های تاریخی عامل شتابزا برای ارتقای قابلیت دیپلماتیک ایران و حتی تحرک دیپلماتیک در فضای چندجانبه‌‌‌گرایی بوده است.»متقی توضیح داد: «در شرایط موجود ایران و آمریکا مذاکرات دوجانبه و چندجانبه خود را برای عبور از چالش‌‌‌های ناشی از عدم‌اجرای برجام سپری کرده‌‌‌اند و هر دو امیدوارند که زمینه برای حل و فصل مذاکرات و رسیدن به نتیجه میانی و نقطی زینی به وجود آید. نقطه زینی، وضعیت متعادل‌کننده مواضع بازیگرانی است که در شرایط تعارض و عدم‌تعادل قرار دارند.»وی افزود: «بنابراین تیم دیپلماسی ایران در سطح دوجانبه و چندجانبه ناچار خواهد بود تا مذاکرات دوحه و مسقط را به نتایج عملی و اجرایی برساند. گزارش بلومبرگ اگرچه با واکنش مقامات ایرانی روبه‌رو شد، اما واقعیت آن است که حوزه توافق می‌تواند عرصه غنی‌‌‌سازی و میزان ذخایر هستهای ایران را تعیین کند.»
استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: «شرط اولیه برای پیشرفت دیپلماسی هستهای و دیپلماسی امنیت منطقه‌‌‌ای آن است که آمریکایی‌‌‌ها به تعهدات مبهم خود در ارتباط با آزادسازی اموال بلوکه‌شده ایران متعهد باقی بمانند. همان‌گونه که ما می‌‌‌دانیم دیپلماسی آمریکایی مبتنی بر فرسایش و تاخیر بوده، به گونه‌‌‌ای که از تعهدات خود عبور کند.»به گفته متقی، اجرای تعهدات آمریکا، گام اولیه برای ارتقای سطح مذاکرات و بازگشت ایران به تعهدات برجامی خواهد بود. این کارشناس ادامه داد: «قبل از آنکه برجام و دیپلماسی برجامی در دستورکار قرار بگیرد، لازم است که کشورهایی مانند ایران و آمریکا به تعهدات برجامی خود توجه داشته باشند. توضیح آنکه سیاست آمریکا مبتنی بر انجام برخی از تعهدات جدید به موازات تداوم دیپلماسی اجبار است.»
متقی تاکید کرد: «بنابراین در سپتامبر و اکتبر، تلرانس و نوسان در حوزه کنش دیپلماتیک تهران و واشنگتن وجود خواهد داشت. مهم‌ترین مساله آن است که ایران بتواند در فضای دیپلماسی متقاعدسازی به نتایج قابل قبولی برای متعهدسازی آمریکا به انجام تعهدات نائل شود.»وی در نهایت گفت: «اگر تعهدات آمریکا در روند دیپلماسی دوحه و مسقط جنبه عملی و اجرایی پیدا کند، طبعا زمینه برای تداوم مذاکرات، تنش‌‌‌زدایی و حتی تداوم دیپلماسی معطوف به اعتمادسازی و اجماع‌‌‌سازی متقابل برای اعاده سازوکارهای برجامی فراهم خواهد شد.»
