سفر به «حیاط‌خلوت آمریکا»

در این چارچوب رئیس‌‌‌جمهور دیروز یکشنبه ۲۱ خرداد به منظور تداوم سیاست تقویت روابط با کشورهای همسو و ارتقای سطح همکاری‌‌‌های اقتصادی، سیاسی و علمی، به دعوت رسمی همتایان خود در راس یک هیات عالیرتبه، به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا سفر کرد. در سفر رئیسی به منطقه آمریکای لاتین که با همراهی هیاتی متشکل از وزرای امور خارجه، نفت و بهداشت صورت می‌گیرد، برای ارتقای سطح روابط و گسترش تعاملات، چند سند همکاری در حوزه‌‌‌های مختلف بین مقامات ایرانی و این ۳ کشور به امضا خواهد رسید. رئیس‌جمهور همچنین در این سفر نشست‌‌‌هایی با تجار و فعالان اقتصادی بومی و ایرانی خواهد داشت. در سال ۹۸ صادرات ایران به ونزوئلا ۲ میلیارد دلار بوده، این میزان در سال ۱۴۰۱ به ۶/ ۳ میلیارد دلار رسیده و هدف‌‌‌گذاری برای سال ۱۴۰۴، ۲۰ میلیارد دلار خواهد بود.

سفر رئیسی به کاراکاس در پاسخ به دعوت «نیکلاس مادورو» همتای ونزوئلایی او و یک سال بعد از سفر مادورو به تهران انجام می‌شود. مادورو ۲۰ خرداد سال گذشته سفری دو روزه به تهران داشت. پیش از آن سوم تیر ۱۴۰۰ نخستین تماس تلفنی روسای جمهور دو کشور برقرار شد و مادورو در این گفت‌‌‌وگوی تلفنی انتخاب رئیسی را به عنوان رئیس‌جمهور تبریک گفت و افزود: ونزوئلا را دوست و برادر خود در مبارزات برای ساختن جهانی عادلانه‌‌‌تر و دموکراتیک‌‌‌تر بدانید. رئیسی هم با بیان اینکه توانمندی‌‌‌های اقتصادی ایران و ظرفیت‌‌‌های متنوع ونزوئلا امکان جهش مناسبات اقتصادی دوجانبه را فراهم آورده‌‌‌، افزود: اراده سیاسی ایران و ونزوئلا اجازه نخواهد داد تا دشمنان دو ملت به‌ویژه آمریکایی‌‌‌ها مانع ارتقای مناسبات همه‌جانبه دو کشور شوند.

 فراز و فرود روابط

برقراری روابط سیاسی و دیپلماتیک بین ایران و ونزوئلا به ۱۳۴۶ برمی‌‌‌گردد که ونزوئلا سفارتش در تهران را تاسیس و نخستین سفیر این کشور در تهران مشغول به فعالیت شد و پنج سال بعد در ۱۳۵۱ سفارت ایران در کاراکاس افتتاح شد. تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی دو کشور به‌خصوص در اوپک همکاری‌‌‌های نزدیکی را رقم زدند و بعد از پیروزی انقلاب به مدت ۲۰ سال (۱۳۵۷ تا سال ۱۳۷۷) روابط عادی سیاسی بین دو کشور برقرار بود. از سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۸ میلادی) با روی کار آمدن هوگو چاوز به عنوان رئیس‌جمهور ونزوئلا فصل جدیدی از روابط دو کشور گشوده شد و بعد از آن تبادل هیات‌‌‌ها در سطوح مختلف به‌خصوص سطوح عالی بین دو کشور صورت گرفت.

اما گرایش فزاینده جمهوری اسلامی به سمت آمریکای لاتین به دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد (۲۰۱۳-۲۰۰۵) برمی گردد. احمدی‌نژاد که به اظهارات ضدغربی‌‌‌اش معروف است، بی‌‌‌امان به دنبال مشارکت با کشورهای چپ‌‌‌گرای آمریکای لاتین بود و مفهوم گسترش نفوذ ایران در «حیاط خلوت آمریکا» را برای کاهش نفوذ دشمن اصلی‌‌‌اش ترویج می‌‌‌کرد. در دولت روحانی و در ماه مه ۲۰۲۰ پنج نفتکش با حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه‌‌‌ شده به کاراکاس ارسال و فروشگاه مگاصیص (اتکا) در سال ۱۳۹۹ نیز در کاراکاس افتتاح شد.

تبادل‌‌‌های دیپلماتیک مقام‌‌‌های ونزوئلایی و ایرانی در یکسال گذشته به اندازه‌‌‌ای فشرده بوده است که پیش از سفر رئیسی به این منطقه، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و علی باقری معاون سیاسی وزارت امور خارجه نیز در سفرهایی جداگانه به آمریکای لاتین سفر کردند. امیرعبداللهیان در سفر به نیکاراگوئه و در دیدار با دنیس مونکادا وزیر امور خارجه این کشور تاکید کرد: در چارچوب دکترین سیاست خارجی ایران، نگاه به آمریکای لاتین، مورد توجه جدی ماست. فراتر از تقویت روابط دوجانبه میان ایران و پایتخت‌‌‌های این سه کشور آمریکای لاتین و کارائیب، سفر رئیسی به این منطقه که پس از بازدید مادورو از عربستان و عادی‌‌‌سازی روابط میان تهران- ریاض انجام می‌شود، پیام مهمی را مخابره می‌کند.

مجموعه‌‌‌ای از تحریم‌‌‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی و این سه کشور در سال‌های اخیر زمینه‌‌‌های مشترک بیشتری را ایجاد کرده است. ایران و ونزوئلا در ژوئیه گذشته، زمانی که رئیس‌جمهور نیکلاس مادورو از تهران بازدید و از ابراهیم رئیسی به دلیل مقاومتش در برابر «تحریم‌ها و فشارهای امپریالیستی» ستایش کرد، توافقنامه مشارکت ۲۰ ساله امضا کردند. در جریان آن سفر، دو کشور نفت خیز قراردادهای انرژی منعقد کردند که در آن ایران متعهد به توسعه پالایشگاه‌‌‌های نفت ونزوئلا شد. همدلی ایران با برنامه «ضد امپریالیستی» این سه کشور آمریکای لاتین باعث شده تا در کوبا، جدای از تجارت دوجانبه، دو کشور تحریم‌‌‌شده در حال برنامه‌‌‌ریزی برای بستن قراردادهای بزرگ در زمینه علوم پزشکی و مراقبت‌‌‌های بهداشتی باشند. چنین همکاری‌هایی در طول همه‌گیری ویروس کرونا افزایش یافت. انستیتو پاستور مرکز تحقیقاتی پیشرو ایرانی، برای تولید واکسن کووید-۱۹ که در ایران به نام پاستوکوک شناخته می‌شود، با موسسه فینلی کوبا وارد سرمایه‌گذاری مشترک شد.

در سال‌های اخیر ایران نیز به طور فزاینده‌ای روابط خود را با نیکاراگوئه گرم کرده است. تنها در ماه فوریه، رئیس‌‌‌جمهور دانیل اورتگا در دیدار با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در ماناگوا، از برنامه هسته‌‌‌ای صلح‌آمیز ایران دفاع کرد. در همین سفر، امیرعبداللهیان با دنیس مونکادا همتای نیکاراگوئه‌‌‌ای خود، تفاهم‌‌‌نامه‌‌‌ای امضا کرد، موضوعی که انتظار می‌رود هیات ایرانی در سفر پیش رو آن را دنبال کند. جمهوری اسلامی در جست‌وجوی متحدان جدید با هدف کاهش فشار دشمنان غربی است و به نظر نمی‌رسد که صرفا بر تجارت متمرکز باشد و سایر حوزه‌ها از جمله گسترش نفوذ ایدئولوژیک را نیز در بر می‌گیرد.