دفاع از ثمربخشی هدفمندسازی

دنیای اقتصاد- سرانجام یک مقام دولتی خط فقر را اعلام کرد. به گفته جمشید پژویان، رییس شورای رقابت خانوارهای شهری که در سال ۸۹ کمتر از ۹۴۶ هزارتومان در ماه درآمد داشته‌اند، زیر خط فقر محسوب می‌شوند. همچنین خانوارهای روستایی با درآمد ماهانه کمتر از ۵۸۰ هزار تومان در این سال زیر خط فقر به حساب می‌آیند. پژویان در عین حال گفت که یارانه نقدی پرداخت شده در اجرای قانون هدفمندی، اثر مثبتی در توزیع درآمد و افزایش رفاه فقرا داشته است. برای اولین بار یک مقام دولتی اعلام کرد

خط فقر در سال ۸۹؛ ۹۴۶ هزار تومان

دنیای اقتصاد - زهرا واعظ: رییس شورای رقابت، خط فقر خانوارهای شهری و روستایی کشور در سال ۸۹ را اعلام کرد. به گفته جمشید پژویان، خانوارهای شهری که در سال ۸۹ کمتر از ۹۴۶ هزار تومان در ماه درآمد داشته‌اند، زیر خط فقر محسوب می‌شوند و همچنین خانوارهای روستایی با درآمد ماهانه کمتر از ۵۸۰ هزار تومان در این سال زیر خط فقر به حساب می‌آیند.

این اولین باری است که در دولت‌های نهم و دهم یک مقام دولتی درباره خط فقر به اظهار نظر پرداخته و در این باره آمار و ارقام نیز ارائه کرده است. از زمان روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد، همواره مقامات مسوول از اعلام نظر درباره میزان خط فقر طفره رفته و حتی آن را امری «بی فایده و سرکاری» عنوان کرده‌اند.

آخرین بار عبدالرضا شیخ‌الاسلامی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت دهم در سال ۸۹ در پاسخ به این پرسش که فاصله خط فقر با حداقل دستمزد کارگران چقدر است، گفت: «‌نمی‌دانم خط فقر چقدر است، اگر میزان خط فقر را از حداقل دستمزد کم کنیم، فاصله آن به‌دست خواهد آمد.»

پیش از آن هم، زمانی که عادل آذر در مسند ریاست مرکز آمار ایران قرار گرفت، تاکید کرد که هم‌اکنون خط فقر در این مرکز با روش‌های علمی منطبق بر استانداردهای جهانی محاسبه می‌شود و هر لحظه که قانون اراده کند، این عدد آماده اعلام شدن است. وی همچنین گفت که‌ البته دیدگاهی وجود دارد که معتقد است برخی شاخص‌ها باید «بومی‌سازی و ایرانیزه» شود. این موضوع می‌تواند در مورد خط فقر نیز با توجه به شرایط بومی کشور انجام شود، اما تا زمانی که این اقدام عملی نشده استانداردهای بین‌المللی ملاک عمل خواهد بود.

خط فقر چیست؟

بنابر تعریف، «خط فقر مطلق» عدم‌تامین حداقل نیازهای تغذیه‌ای، بهداشتی، آموزشی، مسکن و حمل‌و‌نقل یک خانواده است (حداقل غذای مورد نیاز یک خانوار ایرانی دو هزار کالری در روز است) و این رقم مبنای محاسبه خط فقر در نظر گرفته شده است. دولت‌ها برای سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی‌های موثر برای کاهش فقر و روشن شدن فضای کلی جامعه از نظر فقیر و غنی و اینکه کارشناسان بتوانند به درستی وضعیت نابرابری در جامعه را تحلیل کنند، خط فقر را طبق میزان درآمد شهروندان تعیین و اعلام می‌کنند. تعیین خط فقر به دولت‌ها کمک می‌کند تا بتوانند جامعه را به درستی از نظر فقر رصد کنند و گزارش عملکرد قابل فهم و موثری نیز درخصوص فقرزدایی ارائه دهند.

طی سالیان اخیر دولت همواره بر کاهش نابرابری، توزیع درآمد و رفاه تاکید داشته و حتی اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها را در راستای همین سیاست دانسته است. با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها مقامات دولتی اذعان کرده‌اند که با دریافت یارانه نقدی دیگر کسی در ایران زیر خط فقر قرار نخواهد داشت.

با این همه یکی از نکاتی که همواره باعث شده فقر در کشور بیشتر توزیع شود، تشدید فاصله درآمد و هزینه به دلیل تورم است. براساس قانون دولت موظف است به میزان تورم سالانه حقوق کارکنان را افزایش دهد، اما طی سال‌های اخیر هیچ گاه این اتفاق روی نداده و همواره حقوق کارکنان دولتی و غیردولتی کمتر از نرخ تورم رشد کرده است. این مساله شکاف درآمد - هزینه را در میان اقشار حقوق بگیر و کم‌درآمد جامعه افزایش داده است. شاید به همین دلیل هم میزان دقیق خط فقر به دلیل ایجاد حساسیت و نگرانی در جامعه اعلام نمی شود.

گزارش‌های موازی چه می‌گویند؟

اما در این میان کارشناسان بخش خصوصی بیکار ننشسته و به محاسبه آمار و ارقام خط فقر پرداخته‌اند. در این زمینه به آخرین آماری که می‌توان استناد کرد آمار خانه کارگر درباره میزان خط فقر است؛ آن هم زمانی که در پایان سال گذشته موضوع تعیین حداقل حقوق کارگران مطرح بود و کمیته دستمزد خانه کارگر طی پژوهشی اقدام به محاسباتی در این زمین نمود و نتیجه تحقیقات خود را منتشر کرد.

بر اساس گزارش کمیته مزد خانه کارگر، استانداردهای داخلی خط گرسنگی را که تعیین‌کننده سبد غذایی خانوار است، ۴۰درصد سبد حداقل هزینه تعیین کرده است، به این ترتیب حداقل هزینه یک خانوار چهار نفره برای زندگی در سال ۱۳۹۰، ۶۸۳ هزار تومان بوده است. البته به دلیل اینکه هزینه زندگی در کلان شهرها ۲۰ درصد بیش از سایر نقاط است، حداقل هزینه زندگی در کلان‌شهرها برای یک خانواده ماهانه ۸۲۰ هزار تومان تعیین شد.

همچنین با توجه به خط فقر نسبی که بین ۵۰ تا ۶۶ درصد متوسط درآمد خانوار شهری تعریف شده است اگر متوسط درآمد خانوار شهری، با نرخ ۲۰ درصد تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی (در زمستان ۹۰) تعدیل شود خط فقر مذکور عددی بین ۸۲۰ تا یک میلیون و ۸۵ هزار تومان خواهد بود.

به نظر می‌رسد اعلام خط فقری که از سوی خانه کارگر در پایان سال گذشته اعلام شده نسبت به رقم اعلامی از سوی جمشید پژویان در حالت خوشبینانه‌تری قرار دارد. چه آنکه خانه کارگر خط فقر را ۸۲۰ هزار تومان برای خانوارهای شهری اعلام کرده بود و رییس شورای رقابت خط فقر در پایان سال ۸۹ را ۹۴۶ هزار تومان دانسته است.

وی البته در گفت و گو با ایسنا درباره خط فقر در سال ۹۰ تصریح کرده که هنوز محاسبات مربوطه انجام نشده‌ است، اما مطالعات و مشاهدات در سالگرد هدفمندی یارانه‌ها نشان داد که مقدار یارانه نقدی فاز اول توانسته اثر مثبتی در توزیع درآمد و افزایش رفاه فقرا داشته باشد.

وی همچنین درباره میزان افزایش یارانه نقدی در آستانه فاز دوم قانون هدفمندسازی یارانه‌‌ها اظهار کرد: مقدار یارانه نقدی فاز اول توانسته اثر مثبتی در توزیع درآمد و افزایش رفاه فقرا داشته باشد و برای فاز دوم افزایش ۲۰ درصدی کافی خواهد بود.