مذاکرات هسته‌ای در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
درخواست بیشتر برای امتیازات کمتر
واقعیت آن است که وضعیت در روابط ایران و غرب از اواخر مرداد ماه با پاسخ منفی ایران به بسته بورل و ظهور متغیرهای جدید در روابط تهران و پایتخت‌های اروپایی تغییرات محسوسی پیدا کرده است و زمینه بن‌بست مذاکرات احیای برجام را به دنبال داشته است. در آن مقطع استدلال ایران این بود که سه مساله تحریم‌های سپاه پاسداران، تضمین‌های اقتصادی و مسائل پادمانی همچنان تا حل و فصل نهایی فاصله و نیاز به مذاکرات بیشتر دارد. موضوعی که علی باقری معاون وزیرخارجه ایران در گفتوگو با یک رسانه عربی بر آن تاکید کرده است. باقری گفت که طی یک سال گذشته ما شاهد کندی در روند مذاکرات هسته‌ای هستیم اما این مذاکرات ادامه دارد و اکنون مذاکرات در سطح تبادل پیامها میان دو طرف ادامه دارد و دو طرف همچنین رویکردهای خود را اعلام می‌کنند. باقری افزود که ایران هیچ‌گونه ارتباط مستقیمی با آمریکا ندارد و طبیعتا این پیامها از طریق واسطههای اروپایی و گاهی اوقات غیراروپایی رد و بدل می‌شود. معاون وزیر خارجه ایران در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره مجدد به ملاحظات و دغدغه‌های تهران در روند گفت‌وگوها گفت یکی از مهم‌ترین خطوط قرمز ایران در زمینه مذاکرات گرفتن ضمانت‌هاست؛ طرف مقابل باید تضمین دهد که به تعهدات خود پایبند باشد، هدف اصلی ما در مذاکرات برداشتن تحریم‌های اقتصادی است به گونه‌ای که ما و ملت تاثیر برداشتن تحریم‌ها را احساس کند و منافع اقتصادی ما نباید مقطعی باشد بلکه تداوم پیدا کند، ما دائما بر این موضع تاکید می‌کنیم و در نشست اخیر با هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا نیز بر این مساله تاکید کردیم و وی نیز این مطالبه ما را پذیرفت. باقری در پاسخ به این سوال که آیا جو بایدن توان آن را دارد که تمام تحریم‌های اقتصادی ایران را بردارد گفت: در نهایت این وظیفه آنهاست که تحریم‌ها را بردارند، آمریکا آمادگی خود را برای بازگشت به برجام اعلام کرد و کسی که برای بازگشت اعلام آمادگی می‌کند باید به بندهای توافق پایبند باشد و آن برداشتن تحریم‌هاست. وی در پایان در پاسخ به این سوال که توافق چه زمانی انجام خواهد شد گفت که طبیعتا این مساله به اراده دو طرف بستگی دارد و جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است که اگر از خطوط قرمزش تجاوز نکنند حتی در زمان کوتاه آماده احیای برجام است.
معاون وزیر خارجه در پاسخ به این سوال که جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا اعلام کرده است که توافق وین مرده است گفت که اظهارات بایدن در حالی است که مسوولان آمریکایی بعد از آن در گفتوگو با رسانه درخصوص توافق و روند مذاکرات اظهارنظر کردند و تبادل پیامها همچنان ادامه دارد.
اشاره باقری به اظهارات رئیسجمهور ایالات متحده است که ماه گذشته اعلام کرد برجام مرده اما شرایط به گونه‌ای است که امکان اعلام آن وجود ندارد. این اظهارات بایدن نشان می‌داد که خود غربی‌ها نیز اگرچه از عدم‌تمرکز بر برجام سخن به میان می‌آورند، اما در واقعیت به عدم‌جایگزین برای برجام واقفند، چرا که کثرت متغیرها در شرایط کنونی آنها را از ورود به یک سیاست مواجهه‌جویانه و شکست رسمی توافق باز داشته است. با این حال برای توازن در روابط با ایران به دنبال امتیازگیری بیشتر هستند، به‌ویژه که ادراک آنها این است که اعتراضات و ناآرامی‌های ماه‌های گذشته در ایران این انگاره را تقویت کرده که شرایط کنونی می‌تواند زمینه بهره‌برداری و فشار بر ایران را فراهم کند. با این حال و به‌رغم تمایل غربی‌ها برای جهت‌دهی به این ناآرامی‌ها، با فروکش کردن این اتفاقات، مجددا فضا برای ارزیابی مجدد درباره برجام در حال شکل گرفتن است.
موضوعی که علی باقری معاون وزیر خارجه ایران در جریان گفت‌وگوی خود با رسانه عربی به آن اشاره کرده است. باقری با اشاره به نقش کشورهای غربی در ناآرامی‌ها گفت که ممکن است آنها یک محاسبات غلطی داشته باشند اما وقتی با واقعیت‌‌‌های ایران مواجه شدند متوجه شدند که چیزی در اختیار ندارند. باقری تاکید کرد که هیچ شکی نیست که آنها طرح‌هایی دارند و از ابزارهای مختلف علیه ایران از جمله در زمینه مذاکرات استفاده می‌کنند و سابقه آنها چنین مساله‌ای را نشان می‌دهد اما در موضوع تحولات اخیر در ایران هیچ چیزی که نشان دهد آنها بتوانند چنین کاری را انجام بدهند مشاهده نکردیم و قطعا آنها توانایی انجام چنین کاری را نخواهند داشت. تاکید دوباره مذاکره‌کننده ارشد ایران بر مساله تحریم‌ها و ضمانت‌ها در شرایطی است که پیش‌تر نیز و در روند گفت‌وگوهای آذر تا اسفند ۱۴۰۰ و مجددا مذاکرات مقطعی در ۷ و ۸ تیر ماه در قطر و در نهایت گفت‌وگوهای ۱۷ و ۱۸مرداد در هتل کوبورگ وین که به بسته پیشنهادی جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منجر شد، بخش عمده‌ای از ملاحظات و دغدغه‌های ایران در موضوع تضمین‌ها مورد نظر قرار گرفت و مسائل پادمانی به عنوان تنها گره باقی مانده بود. گرهی که همچنان ناگشوده است و چشم‌اندازی برای بهبود روابط ایران و آژانس در کوتاه‌مدت متصور نیست. از این زاویه است که می‌توان گفت طرح باز بودن پرانتزها با هدف متوازن کردن فشارهای طرف مقابل صورت می‌گیرد. به این معنی که طرح درخواست‌های بیشتر برای دادن امتیازهای کمتر است و دو طرف در تلاش هستند تا با هدف احیای توافق، امتیازات کمتری را واگذار کنند.
این تلقی به‌ویژه نزد آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها بیشتر است مبنی بر این گزاره که با ظهور متغیرهای مداخله‌گر از اواخر مرداد ماه، زمینه برای دست برتر یافتن غرب در مقابل جمهوری اسلامی فراهم شده است و شاهد اجماع بی‌سابقه میان واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی شده است و این اجماع این ادراک را شکل داده که زمینه برای فشار و گرفتن امتیاز از تهران فراهم است، حتی به قیمت فعال کردن اسنپ‌بک. واقعیت این است که ادراکات در روند به بن‌بست کشاندن برجام تاثیر داشته، نمود پیدا کرده و تاثیرات خود را روی سیاست دو طرف بر جای گذاشته است. رفع این پیچیدگی‌ها می‌تواند منوط به این باشد که فشارها در چه نقطه‌ای به تعادل خواهند رسید تا ادراکات هم‌سطح شوند. آیا اظهارات باقری و پیش‌تر حسین امیرعبداللهیان می‌تواند در روزها و هفته‌های آینده با اظهارات مشابه غربی‌ها متوازن شود؟
