پیامد بیانیه تروئیکا در مورد فردو چیست؟
وضعیت جدید در روابط ایران و آژانس
در بیانیه مشترک روز شنبه آمریکا و تروئیکای اروپایی آمده است: «ما دولت‌‌‌های فرانسه، آلمان، بریتانیا و ایالات‌متحده، گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مبنی بر اینکه ایران بدون اطلاع قبلی آژانس، تغییرات اساسی در اتصال برخی از سانتریفیوژهای خود اعمال کرده است، مورد توجه قرار می‌‌‌دهیم. این سانتریفیوژها اورانیوم با غنای بالا تا ۶۰درصد تولید می‌کنند و در کارخانه غنیسازی فردو قرار دارند.» به ادعای آنها، «همان‌طور که آژانس اعلام کرد، این تغییر اعلام نشده با تعهدات ایران تحت توافق‌نامه پادمانی جامع ان‌‌‌پی‌‌‌تی (پیمان منع گسترش سلاح‌‌‌های اتمی) مغایر است. چنین فقدان اطلاع‌‌‌رسانی‌‌‌های موردنیاز، توانایی آژانس را برای حفظ به موقع شناسایی در تاسیسات هستهای ایران تضعیف می‌کند.»
آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان در ادامه این بیانیه نوشتند: «ادعاهای ایران مبنی بر اینکه این اقدام به اشتباه انجام شده است، ناکافی است. ما اقدامات ایران را بر اساس گزارش‌‌‌های بی‌‌‌طرفانه و عینی آژانس قضاوت می‌‌‌کنیم، نه بر اساس نیت ادعا شده ایران.» آنها مدعی شدند که تولید اورانیوم با غنای بالا توسط ایران در کارخانه غنیسازی فردو، «خطرات مرتبط با اشاعه تسلیحات هستهای قابل‌توجهی را به همراه دارد و هیچ توجیه غیر نظامی معتبری ندارد.»
آمریکا و تروئیکای اروپایی در ادامه مدعی شدند: «اقدامات ایران از آنجا که اجرای تعهدات برجامی خود در خصوص شفافیت و راستی‌آزمایی از جمله اجرای پروتکل الحاقی خود را برای نزدیک به دو سال متوقف کرده است، نگران‌‌‌کننده‌‌‌تر است. ایران همچنین به‌‌‌عنوان بخشی از تحقیقات پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به‌رغم تصویب دو قطعنامه درباره این موضوع توسط شورای حکام طی سال گذشته، هنوز پاسخ معتبری به سوالات باقی‌‌‌مانده آژانس ارائه نکرده است.» این بیانیه پس از آن منتشر می‌شود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یک گزارش جدید مدعی شده ایران بدون اطلاع‌‌‌رسانی قبلی اقدام به ایجاد یک تغییر اعلامنشده در اتصال بین ۲ آبشار سانتریفیوژهای نسل ششم کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا کرده بود که در جریان یک بازرسی اعلام نشده در روز ۲۱ ژانویه از کارخانه غنیسازی سوخت فردو متوجه این تغییر شده است. آژانس توضیح نداده اتصال بین این دو آبشار سانتریفیوژی چگونه تغییر داده شده است.
در واکنش به این ادعا رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: یکی از بازرسان آژانس سهوا گزارش کرده بود که ایران در سایت غنیسازی شهید علی‌‌‌محمدی (فردو) تغییراتی در رویه بهره‌برداری انجام داده که پیش‌تر آن را اعلام نکرده است. محمد اسلامی در حاشیه پنجاه وسومین نمایشگاه دستاوردهای سازمان انرژی اتمی ایران در جمع خبرنگاران اظهار کرد: بازرسان قبلی در محل حضور یافتند و پس از توضیحاتی که برای آنها داده شد بازرس مذکور به سهو خود پی برد و پس از هماهنگی آنها با دبیرخانه آژانس موضوع عملا حل شد؛ ضمن اینکه نامه‌‌‌ای هم از جانب دفتر پادمان سازمان انرژی اتمی ایران در پاسخ به نامه قبلی آژانس در این خصوص ارسال شده است.
ادعاهای آژانس و بیانیه آمریکا و تروئیکا در شرایطی است که روزنامه نیویورک‌تایمز نیز در گزارشی به تاریخ پنج‌شنبه دوم فوریه نوشت که ایران اکنون مواد غنی‌‌‌شده کافی برای زرادخانه کلاهک‌‌‌های جنگی را دارد و تنها چهار روز طول می‌‌‌کشد تا بتواند مواد کافی برای اولین سلاح هستهای خود را غنیسازی کند.
تا پیش از این ادعاها، روابط ایران و آژانس متاثر از صدور دو قطعنامه قبلی درخصوص سه مکان ادعایی در فاز تنش قرار داشت و سفر مقامات آژانس به تهران نیز نتوانست دیدگاه‌های تهران و این نهاد بین‌المللی را نزدیک کند. این مساله حتی سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، را نیز تحت الشعاع قرار داده و به‌رغم برخی سیگنال‌ها مبنی بر سفر گروسی به تهران، تاکنون تحولی در این رابطه به وجود نیامده است و محتمل است با توجه به بیانیه جدید، این سفر مجددا تحت الشعاع قرار گیرد. تحلیلگران معتقدند این بیانیه جدید می‌تواند مستمسک جدیدی علیه ایران در فضای کنونی باشد و بحران در روابط ایران و پایتخت‌های غربی را تشدید کند.
صدور قطعنامه جدید و شدید اللحن در ماه مارس و طرح ارسال پرونده ایران به شورای امنیت دیگر احتمالی است که می‌تواند در این شرایط پیش روی ایران قرار گیرد. در همین خصوص کوروش احمدی، کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به صدور بیانیه آمریکا و تروئیکای اروپایی، گفت: این تحول جدید لایه‌ای را به لایه‌های مشکلات قبلی اضافه می‌کند. با توجه به اینکه از قبل و به دلیل ادعای آژانس درخصوص سه مکان اعلامنشده که منجر به صدور سه قطعنامه از ۲۰۱۹ تا قطعنامه آذرماه شد، مشکلات بین ایران و آژانس همچنان لاینحل باقی مانده است، وضعیت جدید می‌تواند پرونده مشکلات را سنگین‌تر کند.
کوروش احمدی با اشاره به اینکه وضعیت جدید با توجه به لحن تند قطعنامه قبلی، شرایط را پیچیده‌تر می‌کند، افزود: قطعنامه دو ماه پیش آژانس به نوعی هشدار آخر بود و از این نظر بیانیه جدید در آستانه نشست بعدی شورای حکام آژانس در ماه مارس می‌تواند دربردارنده اقدامات جدید باشد. اگر از الان تا زمان برگزاری نشست، تحول مثبتی صورت نگیرد، سفر گروسی انجام نشود و توافق عملی میان ایران و آژانس حاصل نشود، این خطر وجود دارد که به تحریک غربی‌ها، شورای حکام تصمیم جدیدی بگیرد.
این کارشناس مسائل هستهای با اشاره به اینکه غربی‌ها معتقدند با فروکش کردن اعتراضات در ایران، زمینه‌های جدیدی می‌تواند برای احیای برجام به وجود آید، اظهار کرد: این ملاحظه‌ای است که می‌تواند مانعی برای اقدام جدید در آژانس باشد. در غیر این صورت دو احتمال مطرح است: احتمال اول ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت است که در این فضا دست غربی‌ها باز است و می‌توانند بدون اقدام جدی‌تر، مساله را در این سطح حل‌و‌فصل کنند. احتمال دوم اما این است که غربی‌ها با فعال کردن مکانیزم ماشه عملا گام در مسیر فروپاشی برجام قرار دهند.
