امیرعبداللهیان در حاشیه نشست اردن با وزیر خارجه عربستان دیدار کرد
مصافحه دو رقیب پس از ۵ سال
وساطت فرانسه و قطر
مصافحه امیرعبداللهیان و بن فرحان در شرایطی است که یک روزنامه لبنانی از گفتوگوهای غیرمستقیم ایران و عربستان با وساطت فرانسه و قطر خبر داده است. روزنامه لبنانی الاخبار در گزارشی نوشت که ایران و عربستان چند روز قبل از برگزاری نشست «بغداد۲» که روز سه‌شنبه در اردن برگزار شد تماس‌های غیرمستقیمی با هم داشتند و درخصوص پرونده‌های مختلف از جمله پرونده لبنان رایزنی کردند. در این گزارش آمده است که مساله انتخاب رئیس‌جمهور لبنان و تشکیل دولت جدید در این کشور در راس مسائل مورد رایزنی دوطرف ایرانی و سعودی بوده است. در بخشی از این گزارش آمده است که طرف‌های متعددی از جمله فرانسه و قطر برای منعطف کردن مواضع تهران و ریاض درخصوص پرونده لبنان واسطه‌گری کرده‌اند.
دیداری مهم، اما نه تعیین کننده
اگرچه این دیدار را باید یک گام مهم دیپلماتیک در بن‌بست گفت‌وگوها پس از بروز برخی تنش‌ها در چند ماه گذشته ارزیابی کرد، اما نباید دچار خوش‌بینی کاذب نسبت به گشایش در روابط ایران و عربستان بود. به‌رغم پنج دور گفتوگوهای دیپلماتیک از فروردین ۱۴۰۰ تا اردیبهشت سال‌جاری، اما تهران و ریاض همچنان موفق به بازگشت به روابط دوجانبه با بازگشایی سفارتخانه‌ها نشده‌اند و به‌نظر نمی‌رسد به زودی هم در این مسیر گام بردارند. این مساله منوط به این است که چگونه این مصافحه کوتاه در حاشیه نشست اردن تبدیل به یک نقشه راه جدید پس از وقفه چند ماهه در مذاکرات شود. قرار گرفتن در چنین مسیری نیازمند بازخوانی مسیر طی شده، درک واقع بینانه از روندهای منطقه‌ای و همچنین لحاظ کردن پویایی‌های بین‌المللی است که بتواند سعودی‌ها را متقاعد به ورود جدی‌تر به اجرایی کردن برخی تفاهمات در چند دور مذاکره انجام شده، کند.
مقامات ایران معتقدند این عربستان است که آمادگی عملی برای بازگشایی سفارتخانه و کنسولگری خود در مشهد را ندارد و تنها به برخی اظهارنظرهای مثبت بسنده می‌کند، اما تهران از مدت‌ها قبل دست خود را به سوی همسایگان در جنوب خلیج فارس دراز کرده است. اخیرا فیصل بن‌فرحان وزیر خارجه عربستان در اظهاراتی گفت که ایران بخشی از منطقه و همسایه ماست. ما به دراز کردن دست خود به سوی همسایگان مان در ایران ادامه می‌دهیم. وی گفت که حرف‌‌‌های مثبتی از ایران می‌‌‌شنویم و امیدواریم که این حرف‌ها به روابط مثبت تبدیل شود. پیش از این نیز عبدالرحمن الجمعه، نماینده دائم عربستان در اتحادیه عرب در حاشیه نشست این اتحادیه در کشور الجزایر در گفت‌‌‌وگو با شبکه الشرق گفت که ایران همسایه ماست و عربستان همواره برای رسیدن به توافق با ایران دستش به سوی این کشور دراز است؛ توافقی که به موجب آن، آنچه اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران در کشورهای عربی خواند، متوقف شود.
سرعت گیر برجام
با وجود این تاکیدات، اما آنچه از دید مقامات سعودی می‌تواند به این مذاکرات سرعت بخشد، مذاکرات احیای برجام و از آن مهم‌تر موفقیت این گفت‌وگوها و تبدیل آن به یک توافق قوی‌تر است. بدون چنین فرمولی، ادراک سعودی این است که مذاکرات مستقیم با ایران صرفا در سطح مدیریت تنش باقی خواهد ماند و تبدیل به دستاوردهای عینی نخواهد شد. حتی به فرض بازگشت ریاض به روابط دوجانبه با تهران، معادله روابط منطقه‌ای دو رقیب همچنان پیچیده، پر دست‌انداز و بسیار با فاصله از یک چارچوب امنیت منطقه‌ای خواهد بود که در آن تکلیف پرونده‌های منطقه‌ای و حوزه‌های نفوذ دو بازیگر همچنان مبهم، تنش زا و مستعد آشوب خواهد بود که می‌تواند به دلیل ماهیت رقابتی روابط ایران و عربستان، مجددا دو کشور را در فضای تصاعد بحران قرار دهد.
در پنج دور مذاکرات ایران و عربستان، خالد الحمیدان رئیس اطلاعات عربستان سعودی با همتای ایرانی پیشین خود در شورای عالی امنیت ملی ایران یعنی سعید ایروانی معاون دریابان علی شمخانی که اینک به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل مشغول فعالیت است، حضور داشتند. در واقع در این چند دور مذاکرات در سطح امنیتی بوده و با وجود تاکید دو طرف بر انتقال گفت‌وگوها به سطح دیپلماتیک اما تاکنون این مهم انجام نشده است. پیش‌تر برخی رسانه‌‌‌ها چگونگی بازگشایی کنسولگری‌‌‌ها بین ایران و عربستان را گره اصلی مذاکرات ارزیابی کرده بودند. در همین ارتباط پایگاه خبری «بلومبرگ» ۲۳ مهر ماه ۱۴۰۰ به نقل از منابع آگاه از مذاکرات مدعی شد، ایران از عربستان سعودی خواسته به عنوان تمهیدی برای پایان دادن به جنگ یمن، کنسولگری ایران در جده و کنسولگری عربستان سعودی در مشهد گشوده شود.
بلومبرگ به نقل از دو منبع آگاه خود آورده بود: ایران پیشنهاد بازگشایی کنسولگری‌‌‌ها در مشهد و جده را به نشانه حسن نیت داده است. بلومبرگ افزود: عربستان سعودی می‌‌‌خواهد که گام نخست به سوی ایجاد روابط دیپلماتیک آن با تهران که از سال ۲۰۱۶ قطع شده است، دستیابی به توافقی بر سر یمن باشد؛ اما ایران اصرار دارد که نخست روابطش با ریاض از طریق گشوده شدن کنسولگری‌‌‌های دو طرف در جده و مشهد عادی شود.
نقش‌آفرینی عراق
از فروردین ۱۴۰۰ تا آخرین دور مذاکرات در اردیبهشت سال‌جاری، بغداد میزبان این مذاکرات بوده و بارها بر ضرورت برگزاری دور ششم آن تاکید کرده است. به تازگی محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق در اولین نشست خبری خود گفت که امیدوار به تداوم میزبانی از گفتوگوهای ایران و عربستان در بغداد در دوره نخست‌‌‌وزیری‌‌‌اش است. وی تاکید کرد که پیام‌هایی مبنی بر اهتمام به تداوم تلاش‌‌‌های بغداد برای تسهیل گفت‌‌‌وگو میان ریاض و تهران دریافت کرده است. السودانی بدون پرداختن به جزئیات گفت: از ما درخواست شد که به این تلاش‌ها ادامه دهیم.
از سوی دیگر احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق نیز گفت که گفتوگوهای ایرانی-سعودی از مرحله امنیتی به مرحله دیپلماتیک رسید و اهمیت این گام نزدیک کردن رویکردها و حل اختلافات میان دو طرف است که در راستای منافع دو کشور و تمام منطقه است. سخنگوی وزارت خارجه عراق تاکید کرد که این کشور برای ایجاد فضای مثبت و نزدیک کردن رویکردها تلاش می‌کند و آخرین نشست ایران و عربستان در بغداد و تحت نظارت وزارت خارجه برگزار شد. وی گفت که ما همچنان میان دو طرف هماهنگی ایجاد می‌کنیم تا امکان برگزاری نشست‌های آتی و رسیدن به توافقات بیشتر فراهم شود.
