چرایی «پایان تمرکز» برجامی آمریکا

در چند هفته اخیر و به دنبال وقوع ناآرامی‌ها و اعتراضات در ایران، مقامات غربی به‌ویژه دولتمردان آمریکایی از عدم‌تمرکز بر مذاکرات احیای برجام خبر داده و تاکید کرده‌اند توافق در بن بست قرار دارد.

با وجود اینکه مذاکرات عملا از اواسط شهریور و پس از رفت و برگشت ناکام پاسخ‌های ایران و آمریکا به بسته اتحادیه اروپا در بن بست قرار دارد، اما به‌نظر می‌رسد که تصریح غرب بر کلیدواژه عدم‌تمرکز و از دستور کار خارج شدن برجام در شرایط کنونی به متغیر مهم بحران اوکراین و همکاری در حال گسترش ایران و روسیه برمی گردد. ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ۲۹ مهر ماه اعلام کرد تمرکز آمریکا بر مذاکرات وین نیست و توافق با ایران هم قریب الوقوع نیست. همزمان جان کربی هماهنگ‌کننده روابط راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا نیز پنج‌شنبه ۲۹ مهر گفت: آمریکا اساسا در حال حاضر تلاش برای مذاکره با ایران را به دلیل ارسال پهپاد به روسیه کنار نهاده است. ما هم اکنون روی دیپلماسی تمرکز نداریم. این اظهارات نشان می‌دهد که ایالات متحده که تا پیش از این اعلام کرده بود روی ناآرامی‌ها در ایران متمرکز است و مذاکرات در دستور کارش نیست، این بار، ادعای ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه را بهانه کرده است.

از این زاویه است که می‌توان هدف آمریکا و اروپا از این موضع گیری‌ها را در ارتباط با جنگ اوکراین دانست که در شرایط کنونی ارزش استراتژیک قابل‌توجهی برای غرب دارد. در واقع تمرکز غرب به جای مذاکرات بر بحران اوکراین سبب شده تا با ادعای نقض قطعنامه ۲۲۳۱ به بهانه ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و استفاده مسکو از آنها در جنگ اوکراین هم تعمیق روابط تهران و مسکو را نشانه بگیرند و در درجه دوم هم برجام را تحت فشار قرار دهند. به عبارت دیگر آمریکا و اروپا در رهگذر این تمرکز و فعال کردن فشار با یک تیر دو نشان خواهند زد.  نشانه‌های چنین رویکردی را می‌توان به‌طور مشخص از یک هفته گذشته در میان اظهارات همسوی غربی‌ها رصد کرد. پس از اظهارات مقامات غربی درخصوص ارسال پهپادهای ایرانی، بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز در یک اقدام هماهنگ روز جمعه ۲۱ اکتبر در نامه‌‌‌ای مشترک به سازمان ملل متحد، از این نهاد بین‌المللی خواستند به اتهام استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین رسیدگی کند. این سه قدرت اروپایی در نامه خود از سازمان ملل خواسته‌‌‌اند به این موضوع رسیدگی کند که آیا فروش پهپادهای ایرانی به روسیه و استفاده از آنها در جنگ اوکراین به منزله نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت توسط تهران است یا نه.

مرتبط‌سازی این ادعا با قطعنامه ۲۲۳۱ و فعال کردن مکانیزم ماشه، هدف اول غرب است که می‌تواند بر روند رو به گسترش روابط تهران و مسکو تاثیرگذار باشد. روابطی که از زمان بحران سوریه در بعد سیاسی به تبادل نظر سطح بالا میان مقامات ارشد دو کشور انجامیده و در بعد اقتصادی نیز منجر به سرمایه‌گذاری‌های روسیه و همچنین خیز طرفین برای فعال کردن توافق بلندمدت شده است. هدف دوم هم تحت فشار قرار دادن ایران در مذاکرات احیای برجام است تا زمینه برای تغییر رویکرد تهران و کوتاه آمدن از مواضع حداکثری در دو موضوع تضمین و پادمان فراهم شود. دو موضوعی که مذاکرات را از اواسط مرداد تاکنون در بن بست قرار داده است.  به‌نظر می‌رسد که غربی‌ها با پیش‌بینی‌ای که از تشدید معادلات میدانی جنگ اوکراین در هفته‌ها و ماه‌های آینده دارند، فضا را برای مانور بر سر اوکراین با هدف عملی ساختن این دو هدف خود مهیا می‌بینند و از این رو باید انتظار ماجراجویی جدید بر سر قطعنامه ۲۲۳۱ را محتمل دانست.