نظرخواهی «دنیایاقتصاد» از کارشناسان روابط بین‌الملل
برجام در آینده نزدیک احیا می‌شود؟
همچنان‌که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در این خصوص روز دوشنبه با تایید ارسال آخرین جمع‌‌‌بندی ایران به صورت مکتوب در مورد مسائل باقی‌‌‌مانده به هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا گفت: «اگر واکنش آمریکا همراه با واقع‌‌‌بینی و انعطاف باشد، توافق رخ می‌دهد و اگر انعطافی نشان ندهند، باید بیشتر گفتوگو کنیم.» هرچند گفت‌وگوی بیشتر نافی توافق نیست و حتی اگر یک یا دو دور دیگر هم گفتوگو برگزار شود، باز هم به گفته کارشناسان به‌زودی شاهد توافق خواهیم بود.
سناریوی دیگر این است که آمریکا تغییرات و جمع‌‌‌بندی نهایی ایران را نپذیرد که با توجه به مجموع شرایط بین‌المللی بعید به نظر می‌رسد که واشنگتن بخواهد فرصت توافق را از دست بدهد. درواقع این‌گونه تصور می‌شود که در مقطع فعلی، هم ایران و هم آمریکا به دنبال کاهش تنش هستند، از این رو گزینه احیای برجام می‌‌‌تواند طرفین را در رسیدن به این مهم کمک کند.
روزنامه «دنیای اقتصاد» در گفتوگو با کارشناسان نظر آنها را راجع به سناریوهای احتمالی و همچنین ارزیابی‌شان از پاسخ ایران به متن پیشنهادی اتحادیه اروپا را جویا شد.
فلاحت‌‌‌پیشه: ایران به‌دنبال تضمین معنادارتر است
حشمت‌‌‌الله فلاحت‌‌‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس، نیز درباره پاسخ ایران به متن اروپایی گفت: «ایران متن جوزپ بورل را پذیرفته اما درعین حال تهران ملاحظاتی را نیز مطرح کرده است. از جمله ملاحظات ایران مساله تحریم‌‌‌هاست؛ ایران به دنبال سازوکاری است تا به‌تدریج که قابلیت‌‌‌های هسته‌‌‌ای خود را کنار می‌‌‌گذارد، به همان میزان تحریم‌‌‌ها نیز برداشته شود.» این کارشناس توضیح داد: «در خصوص این خواسته ایران، بورل یک تعهد کلی از آمریکایی‌‌‌ها گرفته مبنی بر اینکه دولت بایدن در دوره خودش به گونه‌‌‌ای عمل کند که تحریم‌‌‌های ثانویه مانع استفاده ایران از فضای بعد از تحریم‌‌‌ها نشود.» وی افزود: «درواقع ایران می‌‌‌خواهد تضمین کلی‌‌‌ای که آمریکا می‌دهد تاحدودی مصداقی‌‌‌تر و معنادارتر باشد؛ یعنی به طور مشخص در یک مرحله اموال بلوکه‌شده ایران آزاد شود؛ در مرحله دیگر ایران بتواند نفتش را بفروشد و پول آن را وارد بازار کند و در مرحله سوم نیز بتواند با کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای اروپایی موافقت‌‌‌نامه امضا کند.» استاد دانشگاه علامه تاکید کرد: «در این خصوص طرف‌‌‌های غربی باید مطمئن شوند که سازوکار پایداری را با ایران دنبال خواهند کرد و آمریکا این توافق را برهم نخواهد زد.» کارشناس مسائل سیاسی با تاکید دوباره بر این مساله که پذیرش صورت گرفته است، گفت: «این مسائل یکسری ملاحظات است که نیازمند حسن‌‌‌نیت است.» وی افزود: «البته حسن نیت بین ایران و آمریکا شکل نگرفته؛ اما جبر تاریخی آنها را به سمت توافق سوق داده است.» فلاحت‌‌‌پیشه در خصوص مسائل پادمانی هم گفت: «درواقع چون ایران به دنبال ساخت بمب نیست، هیچ اختلافی با آژانس غیرقابل حل نمی‌‌‌ماند.» وی افزود: «به‌ویژه که احیای برجام به معنای اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی هم هست. حتی مسائل پادمانی که مطرح می‌شود مسائل مربوط به پیش از سال ۲۰۰۳ است که یک‌بار پیش‌تر حل شده بود و امروز تحت عنوان ادعاهایی از سوی صهیونیست‌‌‌ها و با هدف آشوب‌‌‌سازی مطرح شده است.»
علم صالح: تهران و واشنگتن به توافق برد- برد می‌‌‌رسند
علم صالح، استادیار مطالعات ایران و خاورمیانه در دانشگاه ملی استرالیا، نیز توضیح داد که از همان ابتدا برای دو طرف، چه واشنگتن و چه تهران، هیچ راه و گزینه‌‌‌ای جز امضای برجام و توافقی هرچند کوتاه‌مدت وجود نداشت.
صالح دو دلیل را برای این مساله مطرح کرد و افزود: «نه آمریکا در صورت عدم‌توافق می‌‌‌تواند گزینه نظامی علیه ایران اعمال کند و نه ایران امکان تحمل فشار اقتصادی را برای مدت طولانی دارد. به همین دلیل دو طرف هر توافقی را توافق برد-برد خواهند دانست. این امر به‌خصوص زمانی اهمیت پیدا می‌کند که متوجه می‌‌‌شویم طی چهار سال گذشته فشارهای حداکثری آمریکا به نتیجه نرسیده و سیاست‌‌‌های خاورمیانه‌‌‌ای این کشور حداقل در افغانستان، سوریه و یمن با شکست مواجه شده است.» این کارشناس مسائل خاورمیانه تاکید کرد: «با در نظر گرفتن سیاست‌‌‌های آمریکا می‌‌‌توان نتیجه گرفت این کشور حاضر نیست بهایی کلان برای رسیدن به اهداف استراتژیکش در خاورمیانه بپردازد؛ دلیل آن نیز تغییر در شرایط بین‌الملل، ظهور قدرت‌‌‌های جهانی مانند چین و روسیه و چالش‌‌‌های آنها برای آمریکا و پیچیدگی مسائل خاورمیانه است که نشان داد آمریکا از طریق نظامی نمی‌‌‌تواند به اهدافش برسد.»
همچنین این استاد دانشگاه به این موضوع اشاره کرد که برخلاف آنچه در دوران باراک اوباما گفته می‌‌‌شد مبنی بر اینکه آمریکا تمام گزینه‌‌‌ها را روی میز دارد، اینطور نیست؛ چرا که هم شرایط خاورمیانه تغییر کرده و هم موقعیت ایران متفاوت شده است. این مسائل بیانگر آن است که آمریکا راهی جز احیای برجام ندارد.
وی همچنین در خصوص شرایط طرف ایرانی گفت: «ایران کشوری در حال توسعه است که برای تقویت زیرساخت‌‌‌های اقتصادی کشور به‌شدت نیاز به سرمایه‌گذاری و ثبات اقتصادی دارد.» صالح توضیح داد: «توافق برجام گذشته از فواید اقتصادی‌‌‌اش برای پایین آوردن تورم و قیمت‌ها و رونق اقتصادی، از نظر روانی به‌شدت مردم را درگیر کرده است که اهمیت این مساله می‌‌‌تواند به اندازه اهمیت اقتصادی آن باشد.»
استادیار مطالعات ایران و خاورمیانه در دانشگاه ملی استرالیا در نهایت به این موضوع اشاره کرد که رئیس‌‌‌جمهور جمهوری‌خواه بعدی آمریکا شاید دیگر به‌راحتی نتواند از توافق برجام خارج شود و اگر بخواهد از برجام خارج شود، دو نکته را باید مدنظر قرار دهد. وی در توضیح این دو نکته گفت: «نخست اینکه فشار حداکثری، ایران را به تسلیم وانمی‌دارد و دیگر اینکه در سال ۲۰۱۸ ایران یک‌سال با بمب اتم فاصله داشت؛ اما در سال ۲۰۲۴ اگر آمریکا دوباره از برجام خارج شود فاصله ایران با ساخت بمب بسیار کمتر خواهد بود. یعنی با وجود اینکه ایران اعلام کرده به دنبال ساخت بمب نیست؛ اما به هر حال این مساله، دغدغه غرب است. بنابراین این دو موضوع باعث می‌شود برای رئیس‌‌‌جمهور بعدی یک بازدارندگی ایجاد شود و حتما به دنبال پروژه مجدد خروج از توافق نباشد.»
حسینی: به توافق بسیار نزدیک هستیم
دیاکو حسینی، کارشناس مسائل سیاسی، در ارزیابی‌‌‌اش از چشم‌‌‌انداز احیای برجام گفت: «در حال حاضر احتمال توافق بیش از هر زمان دیگری در ۱۶ماه گذشته است و الان در مرحله‌‌‌ای هستیم که فقط مساله پادمان به‌عنوان مساله اختلافی باقی مانده و به نظر نمی‌رسد این مساله نیز لاینحل و مانعی جدی برای توافق باشد.»
وی تاکید کرد: «بنابراین اگر آنچه در اخبار منتشر شده، گویای نیات واقعی کشورها و وضعیت واقعی مذاکرات باشد، احتمالا به توافق بسیار نزدیک هستیم؛ یعنی در حد چند روز یا یکی دو هفته با آن فاصله داریم.»
حسینی در پاسخ به این پرسش که ممکن است شاهد برگزاری یک دور دیگر مذاکره باشیم، توضیح داد: «موضع ایران از ابتدای این دور از مذاکرات کاملا روشن بود و ایران پاسخ آری یا خیر به پیش‌‌‌نویس اتحادیه اروپا نداد و قرار هم نبود این‌گونه پاسخ بدهد. درواقع نکات ظاهرا کوچکی وجود دارد که از نظر تهران باید بر سر آنها مذاکره صورت بگیرد. بنابراین ممکن است شاهد یک‌دور گفت‌وگوی طرف ایرانی با انریکه مورا یا مثلا چیزی شبیه مذاکرات دوحه باشیم که آخرین دور گفت‌وگوها خواهد بود.» وی ادامه داد: «با توجه به اینکه احتمال توافق هم بالاست، این انعطاف را از سوی همه طرفین خواهیم دید که یک‌دور مذاکرات دیگر در سطحی محدودتر از مذاکرات چندجانبه و در چند روز آینده اتفاق بیفتد.»
این کارشناس در توضیح اینکه آیا ممکن است آمریکا با پیشنهادهای ایران مخالفت کند، ضمن آنکه این احتمال را پایین دانست، تاکید کرد: «این اتفاق را فقط در صورتی شاهد هستیم که درخواست‌‌‌های ایران خیلی دور از دسترس باشد؛ اما اگر درخواست‌‌‌های ایران معقول باشد، واشنگتن فرصت احیای برجام را از دست نخواهد داد.»
