نگاه به آسیا

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، روز دوشنبه ۲۴ مرداد در مراسمی به مناسبت روز خبرنگار، به سیاست خارجی دولت سیزدهم و همچنین سیاست همسایگی دولت سیزدهم پرداخت و گفت: «ما اولویت خود را نگاه به آسیا گذاشتیم و در نگاه به آسیا استدلالمان این بود که قرن ۲۱ متعلق به آسیاست.» وی با اشاره به اینکه نگاه به همسایگان برای ما خیلی مهم است، افزود: «در حوزه همسایگان ظرفیت‌هایی داشتیم که توانستیم بخش‌هایی را که فعال بود فعال‌تر کنیم و بخش‌هایی را که خاموش بود به مرحله فعالیت دربیاوریم. در برخی حوزه‌ها مثل ترکمنستان به خاطر تهاتر مالی بین ما و ترکمنستان در مساله گاز تمام روابط ما در بخش‌های سیاسی و امنیتی تحت‌تاثیر قرار گرفته بود.» امیرعبداللهیان همچنین گفت: در نگاه به همسایگان شمالی حساسیت‌هایی به صورت سنتی در داخل ایران وجود دارد.

سیاست خارجی متوازن ملی

وزیر خارجه با بیان این مساله که الان اگر ملاقات و تماس تلفنی با وزرای خارجه روسیه یا چین داشته باشیم یک‌باره هجمه شدیدی علیه ما می‌شود، توضیح داد: «به تابلوی نه شرقی نه غربی در سردر وزارت خارجه حمله می‌کنند و می‌گویند چرا مدت مکالمه و گفت‌وگو با وزرای خارجه روسیه و چین به طول انجامید. این نگاه ممکن است به دلایل مختلف در داخل وجود داشته باشد.» وزیر خارجه درباره نگاه به آسیا با تبیین این موضوع که ما با پایبندی به استقلال سیاسی و متعهد بودن به سیاست نه شرقی نه غربی در حوزه استقلال سیاسی و در حوزه همکاری اقتصادی و تعامل هم شرقی و هم غربی حتما این سیاست را دنبال می‌کنیم، ادامه داد: «هیچ‌وقت هیچ‌کس بنا ندارد از خط قرمز و استقلال سیاسی کشور عبور کند. به‌هیچ‌وجه سیاست خارجی خود را به هیچ بلوکی گره نخواهیم زد. سیاست خارجی را نه به غرب و نه به شرق، نه به‌ روسیه، چین، فرانسه و انگلیس، بلکه سیاست خارجی را به منافع ملی گره می‌زنیم. منفعت ملی را در هر جای جهان باشد دنبال می‌کنیم ولی به نگاه‌های متعارضی که داخل کشور در خصوص نوع تعامل و رویکرد کشور در حوزه دیپلماسی وجود دارد هم احترام می‌گذاریم.»

رئیس دستگاه دیپلماسی خاطرنشان کرد: «به صراحت تعامل را در چارچوب سیاست خارجی متوازن می‌دانیم.» پیش‌تر نیز وزیر امور خارجه کشورمان در نشست هم‌اندیشی «سیاست خارجی متوازن در مکتب امام خمینی (ره) » که در تاریخ ۱۰ خردادماه برگزار شده بود تاکید کرد: «شعار «نه شرقی نه غربی»، به معنای انزواطلبی و دوری از شرق و غرب نیست بلکه هدف اساسی وابسته نشدن به شرق و غرب است.» وی افزود: «بعد از اینکه رویکرد نگاه به آسیا با اولویت همسایگان را در دولت جدید بیان کردیم، برخی نقدها مطرح شد که شما کشور را به سمت چین و روسیه سوق می‌دهید‌ و این در تعارض با استقلال سیاسی است که جمهوری اسلامی ایران از آن یاد می‌کند، ولی در ادامه دیدند سیاست خارجی مدنظر، متوازن است.»

روابط گسترده ایران با اروپا

همچنین وزیر خارجه در ادامه سخنان روز دوشنبه‌اش به نگاه ایران به کشورهای اروپایی اشاره کرد و گفت: «همه اروپا را سه کشور عضو برجام ندیدیم و در حوزه‌های دیگر توانستیم همکاری با اروپا را تا حدی پیش ببریم که برخی شرکت‌های اروپایی در ایران اقدام به فعالیت کردند.» امیرعبداللهیان توضیح داد: «دیپلماسی اقتصادی ۴۰درصدی را تیم همکاران من در برنامه‌های وزارت خارجه به صورت جدی دنبال کردند. شورای عالی را هر ۱۵ روز یک بار در وزارت خارجه داریم و همه وزارتخانه‌ها در این زمینه فعال هستند.» وی همچنین گفت: «از ۳۷درصد تا ۵۷۰درصد حجم تبادل تجاری ما افزایش یافته است. دولت، کشور را به برجام گره نخواهد زد، حتی اگر فردا برجام به نتیجه رسید و حتی اگر خوب و به‌درستی کار کرد تحریم‌های ثانویه برداشته شده و تحریم‌های اولیه پابرجاست. بی‌اثر کردن تحریم‌های اولیه را باید دنبال کنیم.»

در شرایطی که در عصر رقابت قدرت‌های بزرگ به سر می‌بریم و آن‌چنان‌که از صحبت‌های رئیس دستگاه دیپلماسی نیز می‌توان برداشت کرد، تکیه دادن به یک بلوک اشتباه است؛ چرا که ساختار نظام بین‌الملل در حال گذار و حرکت به سمت نظام چندقطبی است. در چنین شرایطی کشوری برنده می‌شود که از رقابت قدرت‌های بزرگ برای افزون کردن منافع ملی خود استفاده کند و سیاست خارجی متوازن داشته باشد.  طهمورث غلامی، کارشناس مسائل بین‌الملل، در پاسخ به این پرسش روزنامه «دنیای اقتصاد» که اقتضائات سیاست خارجی در عصر رقابت قدرت‌های بزرگ برای کشوری چون ایران که یک قدرت منطقه‌ای است، چیست، به بررسی سیاست خارجی ایران در دو سده اخیر پرداخت و توضیح داد: «دولت ایران در دوران معاصر همواره تلاش کرده صرفا به یکی از قدرت‌های بزرگ زمان خود نزدیک شود تا بدین طریق منافع خود را تامین کند. برای مثال قاجاریه گرایش اصلی به روسیه داشت و تصور می‌کرد در مقابل انگلیس می‌تواند با تکیه بر روسیه منافع خود را تامین کند. در دوره پهلوی اول تصور غالب این بود که ایران از طریق تکیه بیشتر بر آلمان می‌تواند منافع خود را در مقابل شوروی و انگلستان تامین کند. صرفا در مقاطع کوتاهی از تاریخ ایران بود که سیاست خارجی کشور به جای تکیه بر یکی از دو ابرقدرت شرق و غرب تلاش می‌کرد که در روابط با آنها، توازن را رعایت و بدین ترتیب منافع ایران را تامین کند.»

غلامی ادامه داد: «با این حال در بیشتر دوران معاصر سیاست دولت ایران صرفا نزدیکی به یکی از قدرت‌های بزرگ علیه دیگر قدرت‌های بزرگ زمانه بوده است که در نتیجه این سیاست، منافع و امنیت ایران آن‌گونه که باید تضمین نشده است، زیرا تکیه و وابستگی به یک قدرت در مقابل قدرت بزرگ دیگر سبب می‌شود دولتی که به آن تکیه شده به این ارزیابی برسد که دولت ایران هیچ انتخاب دیگری ندارد و از تامین منافع و اعطای امتیازات لازم به ایران خودداری کند. برای مثال نزدیکی صرف به روسیه، چین یا قدرت‌های اروپایی سبب شده که هرکدام از آنها به ارزیابی گفته‌شده برسند.» این کارشناس تاکید کرد: «در عصر رقابت قدرت‌های بزرگ، اصل توازن می‌تواند تامین‌کننده منافع و امنیت ایران در سیاست خارجی باشد.»