ایران و افغانستان کمیته مشترک تشکیل دادند
دیوار یا معضل امنیتی؟
در یک سال گذشته که طالبان در افغانستان روی کار آمده است، دست‌کم چند باری در منطقه شغالک شهرستان هیرمند ایران که هم‌‌مرز با منطقه درویش در ولسوالی کنگ ولایت نیمروز است، درگیری رخ داده است. مقامات ارشد طالبان درباره علت درگیری روز یکشنبه و فاصله میان دیوار امنیتی با مرز رسمی دو کشور که گفته‌‌شده زمینه تنش مرزی در این منطقه را فراهم کرده است، واکنشی نشان نداده‌اند. عصر روز یکشنبه فرماندار هیرمند نیز با تایید وقوع درگیری مرزی بین نیروهای ایران و طالبان، گفت: این درگیری تلفاتی نداشت. میثم برازنده درباره علت این درگیری بیان کرد: تجاوز مرزی از سوی طالبان رخ داد که نیروهای ما پاسخ لازم را دادند، متقابلا آنها هم پاسخ دادند اما تلفات جانی به دنبال نداشت. وی بیان کرد: این درگیری مختصر بود و به اتمام رسیده است. سید‌مجید میراحمدی معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران نیز با اشاره به جزئیاتی درباره چگونگی رخداد مرزی بین ایران و افغانستان گفت: این موضوع با درایت و مدیریت نیروهای مرزبانی ما پایان یافت اما نیروهای مرزبانی افغانستان باید به حدود و جغرافیای مرزی توجیه شوند.
معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور تاکید کرد: لازم است نیروهای مرزبانی افغانستان به حدود و جغرافیای مرزی توجیه شوند و بارها این امر به مقامات افغانستان گوشزد شده است تا این موضوع باعث نشود تنش‌‌های محدود خلاف میل و خواسته دو طرف صورت بگیرد.
دیوار امنیتی؛ منشأ درگیری
همچنین در این ارتباط دستیار وزیر امور خارجه ایران درگیری مرزی میان مرزبانی ایران و نیروهای طالبان را ناشی از عدم درک طرف مقابل از تفاوت دیوار امنیتی با مرز بین‌المللی دانست. سید‌رسول موسوی در حساب توییتر خود با اشاره به درگیری مرزی میان مرزبانی ایران با نیروهای طالبان با ذکر شعر معروف سعدی نوشت: «سر چشمه شاید گرفتن به بیل / چو پر شد نشاید گذشتن به پیل. امروز باید اشتباه مدیریتی و محاسباتی انجام شده در ساخت دیوار امنیتی در پشت مرز بین‌المللی با افغانستان را برطرف کرد. فردا دیر است. آنچه در مرز اتفاق افتاده ناشی از عدم درک طرف مقابل از تفاوت دیوار امنیتی با مرز بین‌المللی است.»
او در این توییت یک تصویر از موقعیت مرز بین‌المللی و دیوار امنیتی که توسط ایران پشت مرز ایجاد شده، منتشر کرده است که نشان می‌دهد زمین‌‌های کشاورزان ایرانی بین دیوار امنیتی و مرز بین‌المللی (داخل خاک ایران) قرار گرفته است؛ مساله‌ای که باعث شده در برخی مواقع طرف افغان این زمین‌‌ها را متعلق به خود فرض کند.
ایران در دوره اول حکومت طالبان در سال ۱۳۷۷ ساخت یک دیوار مرزی را در منطقه زهک-هیرمند به طول ۳۰ کیلومتر برای مبارزه با عبور و مرور قاچاقچیان مواد مخدر آغاز کرد که تا سال ۱۳۸۲ تکمیل شد. مسوولان ایرانی می‌گویند اراضی کشاورزی ایران در پشت این دیوار جا مانده است، در حالی که طالبان و برخی مرزنشینان افغان آن دیوار امنیتی را مرز دو کشور تصور می‌کنند. موسوی می‌گوید اسناد مرزی در این زمینه روشن است. او در توییتر نوشته است که «اسناد مرزی ایران و افغانستان بیش از یک قرن سابقه دارد و همه‌چیز مشخص است. حجت اسناد مرزی است نه ادعاهای مرزنشینان، چه ایرانی چه افغانستانی.»
داستان دیوار امنیتی چیست؟
از دیوار ترکیه و ایران گرفته تا دیوار آمریکا و مکزیک، همگی با وجود آنکه برای ایجاد امنیت ساخته شدند اما آسیبشان هم کمتر از سودشان نبوده و جدا‌کننده فرهنگ و خانواده‌های مرزنشین شده است؛ دیواری که امروز در اروپا برداشته شده و جای آن را یک پرچین و تابلو گرفته و مرزها جهانی شده است. واقعیت در مرزهای شرقی ایران اما این‌گونه نیست. دیوار مرزی سیستان که ۱۵ سال پیش و برای مقابله با قاچاقچیان و اشرار در منطقه مرزی هیرمند زابل استان سیستان و بلوچستان با افغانستان کشیده شده است، امروز باعث درگیری مرزبانان ایرانی با نیروهای طالبان شده است.
مقامات امنیتی در دهه ۸۰ به علت مخاطرات امنیتی و تهدیداتی همچون مهاجرت‌‌های غیرقانونی، قاچاق سوخت و مواد مخدر و سلاح‌‌های غیرمجاز، ناامنی نواحی مرزی و حمله به پاسگاه‌های مرزبانی، دیوار امنیتی به طول بیش از ۳۰ کیلومتر با عنوان «دیوار مرزی سیستان» در مرز زهک - هیرمند کشیدند. فاصله «دیوار مرزی سیستان» با خط مرزی، علاوه بر مخاطرات فراوانی که برای کشاورزان بومی و سایر ساکنان منطقه به همراه داشته است، امروز موجب یک سوءتفاهم مرزی منتهی به درگیری میان نیروهای مرزبان ایرانی و طالبان شده است.
در واقع ماجرا از این قرار است که در سال‌های گذشته در داخل خاک ایران و در چند‌‌صدمتری مرز با افغانستان دیوار‌‌هایی برای مقابله با قاچاقچیان و اشرار کشیده شده؛ امروز برخی از کشاورزان ایران با عبور از این دیوارها، ولی در داخل مرزهای ایران رفت و آمد می‌کنند، اما به‌‌واسطه وجود این دیوارها نیروهای طالبان تصور می‌کنند که به مرز آنها تجاوز شده است و این آغاز درگیری‌های مرزی در یک‌سال اخیر و حتی قبل از آن شده است.
علی اوسط‌هاشمی استاندار سابق سیستان و بلوچستان در سال ۱۳۹۶ اعلام کرده بود: این دیوار به علت مسائل امنیتی ۱۴ سال پیش به طول بیش از ۳۰ کیلومتر در مرز با افغانستان ساخته شد که هزاران هکتار زمین کشاورزی در آن سوی دیوار جا ماند همچنین برخی از قبور ازجمله مزار شهدا در آن سوی دیوار قرار گرفته است. هاشمی با تاکید بر حذف این دیوار و بازگشت به نقطه صفر مرزی گفته بود: دیوار منطقه مرزی هیرمند و زهک یک نقص فنی و اشتباه محاسباتی است که اراضی کشاورزی ما در آن سوی دیوار مانده است.
به گفته مسوولان جهاد کشاورزی استان حدود ۲۰۰۰ هکتار زمین کشاورزی ایران و قبور و مزار شهدا به دلیل خطای محاسباتی بین خط واقعی و بین‌المللی مرز ایران و افغانستان در منطقه سیستان قرار گرفته که مشکلاتی را برای معیشت کشاورزان و بومیان منطقه ایجاد کرده است. حبیب‌‌الله دهمرده، نماینده زابل، زهک و هیرمند در مجلس نیز سال گذشته به «ایسنا» گفته بود: ساخت دیوار مرزی در منطقه سیستان باعث شده تا عده زیادی از مردم منطقه، به‌‌خصوص کشاورزان وسیله امرار معاش خود را از دست بدهند.
وی با اشاره به اینکه دیوار مرزی سیستان به صورت غیر‌کارشناسی‌‌شده احداث شده است، افزود: در حال حاضر هزاران هکتار از اراضی منطقه سیستان در پشت دیوار مرزی قرار گرفته و عملا دسترسی کشاورزان به این مزارع قطع شده است. کارشناسان سیاسی و حقوقی معتقدند ضروری است برای پیشگیری از رویدادهای مشابه و نیز حفاظت از جان ایرانیان و نیز پیشگیری از هر نوع ادعای سرزمینی توسط گروهی که به قواعد دنیای امروز چندان آشنا نیستند و به آن نیز باوری ندارند، در جایی که از نظر فنی میسر است، دیوار تخریب و به نقطه صفر مرزی برده شود و در دیگر نقاط، میله‌‌گذاری مرزی شود و حدود دقیق مرزهای کشور در مرزهای شرقی و غربی مشخص شود.
