سومین تنش مرزی میان تهران و کابل ثبت شد
ایران با معمای افغانستان چه کند؟
خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری فارس نیز به نقل از یک منبع امنیتی در ولایت نیمروز گفت: «روز دوشنبه پس از اینکه یک خودروی ترانزیت که قصد داشت مواد نفتی را در خاک افغانستان تخلیه کند، در حال وارد شدن به بندر این ولایت بود که سؤتفاهم میان نیروهای دو مرزبانی ایران و افغانستان موجب تنش جزئی و اختلاف چندساعته شد که با پادرمیانی مسوولان امنیتی دوطرف وضعیت به حالت عادی بازگشت.» از سوی دیگر، ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت نیمروز اخبار برخی رسانه‌‌‌ها در افغانستان مبنی بر درگیری میان نیروهای مرزبانی ایران و طالبان را در منطقه کنگ نیمروز کاملا رد کرد. به گفته این نهاد دولتی افغانستان، روز دوشنبه تنها به دلیل سؤتفاهم میان نیروهای مرزبانی ایران و طالبان تنش چندساعته صورت گرفت اما اکنون مناطق مرزی در آرامش کامل به‌‌‌سر می‌‌‌برند.
با توجه به خبرهای منتشرشده ظاهرا درگیری روز دوشنبه چندان سنگین نبوده اما به هر حال تنش‌‌‌هایی در منطقه مرزی رخ داده است. در ۱۱ماهی که از سلطه طالبان بر افغانستان می‌‌‌گذرد، این سومین درگیری میان طالبان و مرزبانان ایرانی است. نخستین درگیری در آذر ۱۴۰۰ رخ داد که البته سعید خطیبزاده، سخنگوی وقت وزارت امور خارجه، درگیریهای رخ‌داده را ناشی از سوءتفاهم بین مرزنشینان دانست و گفت که این سوءتفاهم موجب تیراندازی در حوزه مرز سیستان شد که با هماهنگی مرزبانان دو طرف، موضوع مدیریت شده و پایان یافته است.
همزمان با نخستین درگیری در آذرماه ۱۴۰۰ که برخی مدعی شده بودند طالبان پاسگاه مرزی ایران را تصرف کرده، محمدهادی مرعشی، معاون امنیتی انتظامی استاندار سیستان و بلوچستان گفت که شایعات منتشرشده در فضای مجازی مبنی بر تصرف پاسگاه مرزی ایران صحت ندارد و پاسگاهی در تصرف کسی نیست. در اسفندماه ۱۴۰۰ نیز طالبان و مرزبانان ایرانی در ناحیه کانال سیخ‌سر درگیر شدند. در ۷ تیر ۱۴۰۱ نیز یک مرزبان ایرانی به نام محمد صیاد در نتیجه درگیری مرزی به شهادت رسید. خبرگزاری فارس درباره این خبر نوشت: «محمد صیاد در پی حمله «اشرار مسلح» به شهادت رسیده است.» همزمان ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با بیان اینکه ابعاد این حادثه ناگوار از سوی نهادهای مسوول در دست بررسی است، از طالبان خواست که نسبت به روشن شدن ابعاد موضوع و مجازات عاملان این حادثه اقدام کند.
نمایندگان طالبان و حکومت ایران تاکنون برای حل تنشهای مرزی، تامین امنیت مرزهای دو کشور، مبارزه با قاچاق انسان و مواد مخدر نشستهای متعددی برگزار کرده‌‌‌اند. در آخرین مورد، ۸ تیر هیاتی از طالبان به ایران سفر کرد تا با مقام‌‌‌های ایرانی در مورد موضوع‌‌‌های مرتبط به مرزهای دو کشور گفت‌‌‌وگو کند.در تمام این ملاقات‌‌‌ها، دو طرف همواره بر حل مسالمت‌‌‌آمیز تنش‌‌‌ها و اختلاف‌‌‌ها از طریق گفت‌‌‌وگو تاکید کرده‌‌‌اند. با این حال، سعید خطیبزاده، سخنگوی پیشین وزارت خارجه ایران، در اردیبهشت‌ماه و پس از وقوع درگیری میان طالبان و مرزبانان ایرانی گفته بود که مرزبانان جمهوری اسلامی ایران تاکنون در مقابل طالبان خویشتن‌‌‌داری کرده‌‌‌اند، اما اگر تحرکات این‌‌‌چنینی طالبان در نوار مرزی ادامه یابد، نگران‌‌‌کننده خواهد بود.
خروج آمریکا از افغانستان در اوت ۲۰۲۱ و تسلط طالبان بر این کشور، بسیاری از دولت‌‌‌های منطقه را با این ابهام مواجه کرد که آیا طالبان که پیش‌تر یکی از جریانات مسلح در برابر دولت کابل بود میتواند ثبات و امنیت را در این کشور برقرار کند. همچنان‌که سردار قاآنی، فرمانده سپاه قدس در بحبوحه قدرت‌گرفتن طالبان در افغانستان در شهریور سال گذشته تاکید کرد: «آنچه برای ما در افغانستان اهمیت دارد، این است که امنیت جمهوری اسلامی مخدوش نشود.» مساله‌ای که بارها توسط دیگر مقامات جمهوری اسلامی نیز مطرح شد و آنها خواهان ایجاد ثبات و امنیت در افغانستان شدند تا امنیت ایران به واسطه همسایه شرقیاش مخدوش نشود. اما امروز افغانستان به معمای امنیتی برای تهران تبدیل شده و با توجه به اینکه طالبان نتوانسته است حکومت فراگیری تشکیل دهد و امنیت را برقرار کند به نظر می‌رسد همچنان افغانستان را باید منبع و منشأ بحران در مرزهای شرقی کشور تلقی کنیم.
عسگری مورودی: ایران باید مطالبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گر باشد
محمدرضا عسگری‌مورودی، کارشناس مسائل افغانستان درباره معمای افغانستان به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «از زمان قدرت‌یافتن مجدد طالبان در افغانستان در آگوست۲۰۲۱ برخی نگرانی‌های ناشی از عدم‌پایبندی دولت طالبان به معاهدات پیشین بین ایران و افغانستان و همچنین اصول حسن همجواری در بین مردم و جامعه نخبه دو کشور بروز یافت.» عسگری درباره اختلافات طرفین توضیح داد: «نزدیک به یک سال از حکومت طالبان در افغانستان سپری شده است، این گروه نه‌تنها به توافق‌نامه مربوط به حق‌‌‌‌‌‌‌‌‌آبه ایران از هیرمند متعهد نبوده است، بلکه با کم‌نظارتی بر عملکرد نیروهای مرزبانی خود، فضای متشنجی را در مرزهای مشترک ایران و افغانستان ایجاد کرده است که درگیریهای پراکنده و مقطعی در ماه‌های گذشته مصادیقی از عدم‌توجه جدی دولت طالبان به تامین امنیت مرزهای مشترک و لزوم هماهنگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های منظم در این زمینه است.»
این کارشناس با اشاره به نوع سیاست طالبان در قبال ایران، تاکید کرد: «به‌نظر می‌رسد سیاست جمهوری اسلامی ایران باید از برخورد ملاطفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمیز به رویکردی قاطع و مطالبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گر از دولت طالبان تبدیل شود.» وی افزود: «طی نزدیک به یک سال‌گذشته، کمک‌‌‌‌‌‌‌‌‌های متعدد ایران به مردم افغانستان، تلاش برای ایجاد هماهنگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های منطقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای با هدف کمک به ثبات افغانستان در چارچوب نشستهای ۶جانبه همسایگان و میزبانی از هیات‌‌‌‌‌‌‌‌‌های رسمی دولت طالبان در تهران، این توهم را برای طالبان ایجاد کرده که ایران در مواجهه با بدعهدی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های این گروه نگاهی ملاطفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمیز دارد و در چنین شرایطی این برداشت که ایران بنابه برخی ملاحظات امنیتی این‌گونه امتیازات را به طالبان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد، سبب‌شده است تا نوعی کج‌‌‌‌‌‌‌‌‌فهمی و برداشت نادرست از سیاست‌های منطقی، انسانی و بشردوستانه ایران در ذهن مقامات طالبان به‌وجود آید.»کارشناس مسائل افغانستان در نهایت گفت: «جمهوری‌اسلامی ایران باید بعد از یک سال اقدامات و سیاست‌های بشردوستانه و کمک‌‌‌‌‌‌‌‌‌کننده به مردم افغانستان، این‌بار با رویکردی قاطع ضمن مطالبه اجرای تعهدات افغانستان از سوی طالبان این نکته را نیز به مقامات این گروه گوشزد کند که ادامه چنین روندی ممکن است به تغییر بنیادین سیاست‌های تهران در قبال طالبان منجر شود.» وی تاکید کرد که بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌تردید پدیداری این شرایط میتواند برای طالبان دشوار باشد.
شفیعی: طالبان قواعد مرزداری را بلد نیستند
نوذر شفیعی، کارشناس مسائل شبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌قاره درباره تنشهای مرزی بین مرزداران ایران و طالبان به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «ایران با کشورهای مختلف، مرزهای مشترک زیادی دارد ولی اتفاقاتی که در مرزهای ایران و افغانستان حادث می‌شود، در سایر مرزها کمتر پیش می‌آید.» شفیعی با بیان اینکه مرز ایران و افغانستان باید از مشکل و نقطه ضعفی برخوردار باشد که این حوادث در آن بروز می‌کند، توضیح داد: «یکی از این مشکلات میتواند مساله قاچاق موادمخدر، انسان و اسلحه یا شرارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مرزی باشد. هرچند در حال‌حاضر آنچه به ذهن می‌رسد این است که متغیری غیر از این متغیرها وجود دارد که باعث بروز رفتارها و اتفاقات یکسان در مرزهای ایران و افغانستان می‌شود که این اتفاق جدید بعد از روی کار آمدن طالبان بیشتر خودنمایی کرده است.»
به گفته این کارشناس، آنچه چندین‌بار باعث تنشهای مرزی در روابط ایران و افغانستان شده نه عوامل و متغیرهای قبلی بلکه عوامل و متغیرهایی است که در دوره طالبان بروز کرده و مهم‌ترین این عوامل نیز ضعف آگاهی درمیان مرزبانان طالبان است. وی افزود: «یعنی این افراد هنوز قواعد مرزداری را بلد نیستند و نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانند با مرزداران طرف مقابل باید چگونه رفتار کنند. آنها دانش پایینی دارند و نیروهایی هستند که قبلا در کوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها مستقر بودند، لذا با ادبیات بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی و مرزی آشنا نیستند. آنها فقط اسلحه را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناسند.» شفیعی در ادامه تاکید کرد که ایران باید از طالبان بخواهد در مرزها افرادی را بگمارد که از دانش کافی درباره مرزداری برخوردار باشند.
کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه شاید بتوان پذیرفت که یک یا دوبار وقوع این حوادث از سر اتفاق بوده باشد، گفت: «اما تکرار آن بیانگر نوعی نگاه منفی در آن‌سوی مرز نسبت به ایران است. این نگاه منفی یا سازمان‌یافته از سوی خود طالبان است یا از سوی کشورهای خارجی که می‌خواهند روابط ایران و افغانستان را به‌هم بزنند، به آنها دیکته شده است.» شفیعی در پایان گفت: «طالبان که قدرت را در دست گرفته و می‌خواهند به‌عنوان یک دولت مشروع شناخته شوند، باید رفتار مشروعی نیز داشته باشند.» با این حال در آستانه یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌سالگی قدرت گرفتن طالبان در افغانستان به نظر می‌رسد که تهران باید به طالبان گوشزد کند که اگر حوادثی چون تنشهای مرزی تکرار شود یا آنها از پرداخت حق‌‌‌‌‌‌‌‌‌آبه هیرمند خودداری کنند، شاید نوع روابط و سیاست‌های ایران با همسایه شرقیاش تغییر کند.
