محمد صادق جنان‌صفت

ایرانی‌ها یک ضرب‌المثل دارند و می‌گویند«تخم‌مرغ دزد، روزی شتر دزد می‌شود». از این ضرب‌المثل می‌توان این گونه استنباط کرد که اگر فردی تربیت ناصواب ببیند و در زمان مناسب با او برخورد نشود، در مسیر نادرست تا آخر پیش می‌رود. استنباط دیگر این است که فرد تخم‌مرغ‌دزد وقتی می‌بیند راه هموار و شرایط آماده است به مرور مهارت کسب می‌کند و از فضا استفاده می‌کند. این ضرب‌المثل را می‌‌توان به طور کامل درباره قاچاقچیان و قاچاق‌سوخت در ایران مشاهده کرد. قیمت نسبی فرآورده‌های نفتی مثل بنزین و گازوئیل عرضه شده در ایران با کشورهای همسایه در ۲ دهه اخیر به گونه‌ای بوده و هست که قیمت آن در ایران به مرور زمان بسیار کمتر از قیمت آن در کشورهای همسایه شده است. این وضعیت موجب شده است که به‌رغم افزایش ریسک‌قاچاق، نرخ سود این کار نیز روند فزاینده‌‌ای پیدا کند. به همین دلیل است که قاچاق سوخت از ایران به کشورهای همسایه که روزی با یک پیت‌ یا گالن ۲۰‌لیتری توسط برخی مرزنشینان شروع شد، اکنون به یک تجارت بزرگ تبدیل شده و براساس گزارش خبرگزاری فارس به دریاچه‌ای از سوخت برای قاچاق تبدیل شده است. چه می‌توان کرد؟ به نظر می‌رسد اگر مناسبات غلط بر ساز و کار عرضه و تقاضای فرآورد‌ه‌های سوخت و سایر کالاهای یارانه‌ای به حالت طبیعی برنمی‌گردد، بگیروببند‌های فیزیکی و امنیتی کمتر کار ساز است و در بلند‌‌مدت شرایط را پیچیده‌تر می‌کند و روزی می‌رسد که اندازه و نیروی نهادهای مبارزه با قاچاق کمتر از اندازه و نیروی قاچاقچی‌‌های سوخت می‌شود، همان طور که تخم‌مرغ دزد شتردزد‌ می‌شود، قاچاقچی سوختی که گالن‌گالن قاچاق می‌کرد، اکنون دریاچه، دریاچه قاچاق می‌کند.

یک قاچاقچی بزرگ نمی‌تواند پیدا شود، رشد کند و دوام‌ و قوام پیدا کند جز اینکه تعداد زیادی قاچاقچی کوچک در پهنه سرزمین به او کمک کنند. یک پرسش بنیادین دیگر این است که وقتی فضا باز است و رانت خواری، استفاده از درآمدهای سرشار قاچاق را تشویق می‌کند، چرا و چگونه انتظار داریم کسانی پای به این جاده نگذارند؟ آیا اکنون شنیده‌اید بنزین از فرانسه به آلمان یا برعکس قاچاق شود؟ در حالی که می‌توان با واقعی کردن قیمت فرآورده‌های نفتی و پرداخت یارانه مستقیم به نیز تخصیص مابه‌التفاوت نرخ واقعی و نرخ مصنوعی سوخت حتی حمل‌ونقل، عمومی را سامان داد، اصرار بر وضع موجود عجیب است. قاچاق سوخت اکنون یک صنعت شده است و برای اینکه به مرور به نابودی کشیده شود، یک راه بیشتر نیست: قیمت را واقعی کنید.