یک کارشناس مسائل بین‌الملل پاسخ داد
مهم‌ترین دستاورد برجام چه بود؟
هر چند اجرایی شدن برجام با مشکلات و موانعی روبه‌رو بود اما تعاملات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی هسته‌ای ایران را به سرعت گسترش داد، چیزی نگذشت که با روی کار آمدن دونالد ترامپ، به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا روند اجرای برجام با مشکلات روزافزون‌تری مواجه شد و در نهایت در ۱۸ مه ۲۰۱۸ آمریکا به‌طور یکجانبه به‌طور رسمی از این توافق چندجانبه با وجود مخالفت صریح هم‌پیمانان اروپایی‌اش و چین و روسیه خارج شد.
در چهار سال دوره ریاست جمهوری ترامپ سیاست فشار حداکثری و گسترش تحریم‌ها علیه ایران در دستور کار قرار گرفت که این مساله صدمات بیشتری را به برجام و اعتماد بین کشورهای طرف توافق وارد کرد و روزبه‌روز مسیر بازگشت به توافق دشوار شد. در عین حال با روی کار آمدن جو بایدن مذاکرات بازگشت به برجام و احیای این توافق آغاز شد و با وجود انجام شش دور مذاکرات در وین، سرنوشت این توافق همچنان مبهم و دور از دسترس به لحاظ سیاسی است.
رحمن قهرمان‌پور در گفت‌وگو با «ایسنا» درباره امکان بازگشت ایران و آمریکا به برجام بعد از گذشت شش سال از این توافق و اجرا نشدن آن، گفت: «بازگشت به برجام ممکن است اما هر چه زمان بیشتر می‌گذرد بازگشت سخت‌تر و دشوارتر می‌شود چراکه تحولات سیاسی در ایران و آمریکا با شتاب بیشتری جلو می‌رود.»
وی گفت که البته شکل اولیه توافق هسته‌ای هم حتی در سال ۹۴ در میان تردیدها و شرایط دشوار متولد شد و ادامه این روند و تغییرات سیاسی در ایران و آمریکا موجب می‌شود که رفته‌رفته بازگشت به این توافق سخت شود.
ما می‌دانیم که برجام از همان اول یک توافق شکننده بود، چون هم در داخل ایران و هم در آمریکا مخالفان قدرتمندی داشته است. در عین حال معتقدم امکان بازگشت به برجام وجود دارد اما اگر تا دو سه ماه آینده اتفاقی نیفتد، قاعدتا وضعیت از آنچه الان هست، پیچیده‌تر خواهد شد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «وقتی اراده سیاسی برای بازگشت به توافق باشد، مسائل فنی و حقوقی قابل حل هستند؛ نه اینکه مسائل حقوقی اهمیتی نداشته باشند. در مذاکرات و دیپلماسی می‌گویند مساله اصلی توافق کلی و وجود اراده سیاسی در میان طرف‌هاست که تا نباشد، موانع پشت‌سر گذاشته نمی‌شوند.
این اراده سیاسی وجود دارد اما هر دو طرف ایران و آمریکا تلاش دارند بیشترین امتیاز را بگیرند. نگاه کلانی که به احیای برجام از سوی دو طرف است باعث تشدید بی‌اعتمادی میان آنها شده است.
ایران دنبال احیای برجام است و تصمیمی درباره ادامه مذاکرات در رابطه با مسائل موشکی و منطقه ندارد، این درحالی است که در طرف مقابل جو بایدن زمانی می‌تواند از این توافق در مقابل جمهوری‌خواهان حمایت کند که بگوید برجام گامی در راستای تحدید ایران است و به سوال بزرگی که ترامپ مطرح کرده بود مبنی بر اینکه برجام نتوانسته بلندپروازی‌های منطقه‌ای ایران را محدود کند، بتواند پاسخ دهد.
قهرمان‌پور افزود: «پس اگر بایدن بتواند در داخل آمریکا بگوید احیای برجام گامی برای یک توافق جامع‌تر با ایران است برجام قابل دفاع و حتی قابل ارائه در کنگره است. این به‌نظر مانع اصلی در برابر رسیدن به برجام و اجرای آن است و باید منتظر بود و دید که این گره چطور باز می‌شود.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره آینده تعاملات خارجی ایران با دنیا اگر برجام گره‌گشایی نشود نیز توضیح داد: «سیاست خارجی ایران لزوما منتهی به برجام نیست، اما عدم‌اجرای برجام و پیش از آن مساله هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر نقاط کوری را در مناسبات خارجی‌مان ایجاد کرده و با بعضی از موضوعات دیگر از جمله فروش نفت، تحریم مقامات و گسترش فعالیت‌های هسته‌ای ایران ارتباط پیدا کرده و از حالت صرف عدم‌اشاعه‌ای خارج و مسائل متعددی به آن گره خورده است. بنابراین ادامه تنش بر سر آن و پیدا نکردن راه‌حلی برای اجرایی کردن توافق، علاوه بر آثار اقتصادی و سیاسی بر جامعه و مردم، اثر روانی نیز دارد، از این رو مساله برجام به یک موضوع مهم در سنجش میزان تعاملات سیاست خارجی ایران تبدیل شده است و همه سیاستمداران می‌دانند که چقدر این موضوع در آینده روابط ایران و کشورهای مختلف مهم است. ایران و کشورهای عضو برجام هر یک سعی دارند تا از برجام برای افزایش و تقویت موقعیت خود در عرصه بین‌الملل استفاده کنند.»
قهرمان‌پور درباره مهم‌ترین مزیت برجام در شش سال گذشته گفت: «به رسمیت شناختن فعالیت‌های هسته‌ای ایران به‌ویژه غنی‌سازی در خاک ایران، حق غنی‌سازی و ذخیره‌سازی میزان معینی از اورانیوم غنی شده در خاک ایران، فعالیت‌های آب سنگین و فعالیت‌های فنی دیگر از جمله ساخت و تولید سانتریفیوژهای پیشرفته موضوعاتی هستند که به‌واسطه برجام پذیرفته شد که بسیار برای ایران حائزاهمیت است. این روند همان چیزی است که در مورد برزیل نیز اتفاق افتاد. مساله هسته‌ای برزیل هم ابتدا با غنی‌سازی و به رسمیت شناخته شدن این فعالیت در خاکش آغاز شد اما برزیل بدون مشکل سیاسی به غنی‌سازی ادامه داد و برخی از نیروگاه‌هایش را نیز بازگشایی کرده است.» وی خاطرنشان کرد که مهم‌ترین دستاورد برجام به لحاظ سیاسی و فنی به رسمیت شناخته شدن حق غنی‌سازی در خاک ایران بود که در مجامع مختلف بین‌المللی مورد تایید نیز قرار گرفت.
این کارشناس مسائل بین‌الملل اما درباره بزرگ‌ترین مشکل برجام گفت: بزرگ‌ترین مساله این است که برجام از ابتدا با انبوهی از بی‌اعتمادی در روابط ایران و آمریکا و افت و خیزهای سیاسی در داخل هر یک از این کشورها همراه بود و موضوع دعواهای داخلی هم در آمریکا و هم در ایران قرار گرفت. دیپلمات‌ها معتقدند موضوع یک کشور اگر در یک کشور دیگر تبدیل به مساله داخلی آن کشور شود، حل کردن آن مساله سخت می شود. متاسفانه درباره برجام هم در ایران و هم آمریکا این اتفاق روی داده است و مساله هسته ای و برجام به موضوعی که همه جناح ها درباره آن نظر داشتند تبدیل شد و در طناب کشی های سیاسی از آن به نفع خود استفاده می‌کنند.
وی درباره دلیل اجرای حداقلی برجام از سوی ایران و ۱+۵ و بعد از آن از سوی ۱+۴ گفت: «علتش این بود که بستر و محیط روابط ایران با آمریکا و غرب در شش سال گذشته شاهد تغییر و بهبود جدی نبوده و اساسا همین که برجام هنوز باقی مانده است، شاید یک اتفاق مهم بود. با فشاری که ترامپ هم بر ایران هم اروپا وارد کرد، از بین رفتن کامل برجام دور از انتظار نبود.»
