«دنیای اقتصاد» سه فرضیه را بررسی کرد
پس‌لرزه‌های فایل ظریف
انتشار فایل صوتی ۳ ساعته از سخنان محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه بمب خبری عصر روز یکشنبه رسانه‌های داخل و خارج کشور بود. بمبی خبری که ترکش‌های آن می‌تواند سیاست خارجی کشور را تا مدت‌ها تحت‌تاثیر قرار دهد. ظریف در این گفت‌وگوی ۷ ساعته که تنها سه ساعت آن از سوی فرد یا افرادی نامعلوم منتشرشده است درباره چالش‌های دوران وزارتش باسعید لیلاز یکی از روزنامه‌نگاران گفت‌وگو می‌کند. این گفت‌وگو در واقع در تاریخ ششم ا‌سفندماه سال گذشته و ذیل تاریخ شفاهی اعضای دولت حسن روحانی برای ثبت در تاریخ انجام می‌شود و براساس رویه این گونه گفت‌وگوها قرار بر انتشار آن نبوده است. همچنان که ظریف در این گفت‌وگو بارها بر غیرقابل انتشار بودن این سخنان تاکید می‌کند. اما عصر روز یکشنبه به یک باره فایل‌هایی چند دقیقه‌ای از این گفت‌وگو در فضای مجازی یکی پس از دیگری منتشر و دست به دست شد و در نهایت فایل صوتی سه ساعته این گفت‌وگو که به وضوح گزینشی و بریده بریده برای انتشار انتخاب شده است در روم کلاب‌هاوس یک شبکه تلویزیونی خارجی برای مردم پخش شد. براساس گزارش‌ها در سه روم این شبکه اجتماعی یکشنبه شب حدود ۱۸ هزار نفر این فایل صوتی را گوش دادند. موضوعی که البته واکنش برخی نمایندگان مجلس و از جمله مهدی فضائلی، روزنامه‌نگار اصولگرا را در پی داشت و در توییت‌هایشان خواستار معرفی عاملان این خیانت شدند. انتشار این فایل صوتی در رسانه‌های خارجی در حالی بود که تا پیش از واکنش سخنگوی وزارت خارجه، خبری در رسانه‌های داخلی از این فایل صوتی نبود اما ساعتی پس از واکنش سعید خطیب‌زاده برخی از رسانه‌های داخلی کشور نیز بخش‌هایی از این فایل صوتی را منتشر کردند. آنچه این گفت‌وگو را جنجالی کرده است انتقادهای ظریف از سیاست روسیه در قبال برجام، سیاست‌های سپاه قدس و شهید سردار قاسم سلیمانی در عرصه سیاست خارجی و روایتش از ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی درخاک ایران است. ظریف در این گفت‌وگو به نقش روسیه در مذاکرات برجام اشاره می‌کند و اشاره‌ای هم به عکس معروفی که در سال ۹۴ بدون حضور سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در جریان گفت‌وگوهای هسته‌ای گرفته شد می‌کند. وزیر امور خارجه با بیان اینکه «اراده روسیه مبنی‌بر این بود که برجام صورت نگیرد،» گفت: «به نفع روسیه بود که روابط ما با غرب بحرانی نشود، اما نمی‌خواست که این رابطه عادی شود.» وزیر خارجه به سفر سرلشکر شهید قاسم سلیمانی در تابستان سال ۹۴ به روسیه هم دراین گفت‌وگو اشاره می‌کند. به گزارش فرارو، ظریف درباره سقوط هواپیمای اوکراینی هم دراین فایل صوتی می‌گوید که «صبح چهارشنبه هواپیمای اوکراینی را زدند، من ظهر جمعه رفتم جلسه ویژه دبیر خانه شورای امنیت و عرض کردم که حالا دنیا می‌گوید موشک خورده است اگر واقعا موشک خورده است بگویید تا ببینم چطور می‌توانیم علاج کنیم. خدا شاهد است آنگونه با من برخورد کردند که انگار کفر ابلیس گفتم.»
ظریف در این گفت‌وگو حمله به سفارت عربستان را «خیانت» و با هدف ضربه زدن به برجام توصیف می‌کند. او همچنین تاکید کرده است پس از آمریکایی‌ها از حمله به عین الاسد خبردار شده است.
فرضیه اول
اما انتشار این فایل صوتی را می‌توان ازچند منظر بررسی کرد. فرضیه اول به مذاکرات برجامی ایران در وین برمی‌گردد. براساس این فرضیه بخشی از جریان‌هایی که مخالف مذاکرات مجدد ایران با گروه ۱+۴ با حضور غیرمستقیم آمریکا برای رفع تحریم‌ها هستند در شرایطی که به‌نظر می‌سد بن‌بست این گفت‌وگوها شکسته شده است اقدام به انتشار این فایل صوتی کرده‌اند تا به این مذاکرات ضربه بزنند. به باور عده‌ای که معتقد به این فرضیه هستند انتشار آن بخش از سخنان ظریف در مورد مخالفت روسیه با برجام خود گویای این ادعاست.
به گفته این افراد انتشار این فایل صوتی ادامه پخش سریال‌ها و برنامه‌های تخریبی است که در این مدت در صداوسیما و برخی رسانه‌های همسو پخش شده است. در همین راستا می‌توان به بیانیه اخیر وزارت امور خارجه مبنی‌بر فشارهایی که این روزها برای تخریب روند مذاکرات در وین می‌شود اشاره کرد. در همین راستا، جلیل رحیمی‌جهان‌آبادی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس روز گذشته در توییتی هدف از انتشار فایل صوتی از وزیر خارجه را ضربه زدن به مذاکرات وین و استیضاح او دانست. محمود میرلوحی فعال سیاسی نیز در گفت‌وگو با «ایلنا» با بیان اینکه متاسفانه در مواردی شاهد دودستگی بین بخش‌های امنیتی و سیاسی هستیم، گفت: به نظر می‌رسد باید ریشه این ناهماهنگی و دوگانگی را که در همه عرصه‌ها ریشه دوانده است قطع کرد.
فرضیه دوم
فرضیه دوم به بحث احتمال حضور ظریف در انتخابات ریاست‌جمهوری بازمی‌گردد. براساس این فرضیه هدف جریان‌ها یا افرادی که در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ اقدام به انتشار این فایل صوتی محرمانه کرده‌اند، تبدیل ظریف به چهره سوخته برای اعلام نامزدی و پایان آینده سیاسی ظریف بوده است. خصوصا که از او به‌عنوان یکی از گزینه‌های جدی اصلاح‌طلبان برای ریاست‌جمهوری یاد می‌شود. این در حالی است که خود ظریف در این مدت بارها تاکید کرده است به‌دنبال این پست نیست و از مخالفانش درخواست کرده در این چند ماه آخربه او اجازه دهند که کارش را انجام دهد. این بحث به اندازه‌ای میان کاربران شبکه‌های اجتماعی داغ است که روز گذشته حتی با واکنش پسر محمد جواد ظریف در یکی از روم‌های کلاب‌هاوس که به بررسی فایل صوتی مذکور می‌پرداخت روبه‌رو شد و او به صراحت اعلام کرد پدرش قصد کاندیداتوری ندارد.
در همین راستا روز گذشته روح‌الله متفکر‌آزاد، عضو هیات رئیسه مجلس نیز در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «پیام آقای ظریف کاملا روشن است یا اجازه بدهید مذاکرات جدید را انجام بدهم، با هر نتیجه‌ای! یا کاندیدای ریاست‌جمهوری خواهم شد! ظاهرا ایشان گمان کرده که کاندیداتوری‌اش واهمه‌برانگیز است. به نظرم خسارت کاندیداتوری شان از خسارت عبور از منافع مردم کمتر است.
فرضیه سوم
براساس فرضیه سوم، این فایل صوتی توسط خود تیم مذاکره‌کننده و وزارت خارجه منتشر شده تا کم‌وکاستی‌های سیاست خارجی دراین سال‌ها را به گردن نیروهای دیگر بیندازند و در همین راستا به محبوبیت تیم مذاکره‌کننده افزوده و ازسوی دیگر به طرف‌های درگیر در مذاکرات این پیام را برسانند که وزارت خارجه مسوول نقض بخش‌هایی از برجام در سال‌های گذشته نبوده است. این فرضیه بخش دیگری هم دارد که هدف از انتشار این فایل صوتی و بیان اقدامات سپاه قدس در منطقه از سوی ظریف و اختلاف‌نظر او باسردار شهید قاسم سلیمانی را با هدف ضربه زدن به این بخش از سپاه تلقی می‌کند. افرادی که این فرضیه را مطرح می‌کنند سخنان ظریف مبنی‌بر ترجیح «میدان» بر «دیپلماسی» در کشور را دلیل خود توصیف می‌کنند. در همین راستا روز گذشته محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس در واکنش به آن بخش از سخنان ظریف در مورد ترجیح «میدان» به «دیپلماسی» در توییتی از تدبیر و شجاعت سردار قاسم سلیمانی تقدیر کرد و نوشت تدبیر حاج قاسم، میدان‌ها را فتح و معابر دیپلماسی را باز کرد. چیزی جز سیاست‌بازی یا ساده‌لوحی نمی‌تواند این حقیقت روشن را کتمان کند. او در این توییت اشاره‌ای به فرصت‌طلبی برای رسیدن به مقاصد سیاسی می‌کند.این فرضیه در شرایطی مطرح می‌شود که به گفته سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه،میدان و دیپلماسی دو بال جمهوری اسلامی ایران هستند و آنهایی که به‌دنبال تخریب دیپلماسی هستند، در پازل بدخواهان حرکت می‌کنند.
واکنش دولت
به هر ترتیب فارغ از اهداف انتشار این فایل صوتی روز گذشته سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به آن با بیان اینکه فایل صوتی منتشر شده از آقای ظریف یک مصاحبه و گفت‌وگوی رسانه‌ای نبوده است، اظهار کرد: این گفت‌وگو در چارچوب‌های معمول و محرمانه‌ای که در داخل دولت انجام می‌شود صورت گرفته و تعهد دوجانبه برای حفظ محرمانگی آن بوده است. به گزارش «ایسنا» خطیب‌زاده تاکید کرد که به آنچه که ظریف در این گفت‌وگو مطرح کرده‌اند باید به‌صورت کلی نگاه شود نه گزینشی. سخنگوی وزارت خارجه گفت: انجام مصاحبه، انتخاب تیم مصاحبه‌کننده و نگهداری آن به هیچ وجه در دست وزارت امور خارجه نبوده و مسوولیت انتشار آن برعهده ما نیست. او روز یکشنبه نیز تاکید کرده بود در صورت موافقت نهادهای ذی‌ربط کل گفت‌وگوی ۷ ساعته منتشر خواهد شد. حسام الدین آشنا، مشاور فرهنگی رئیس‌جمهوری نیز روز گذشته با انتشار توییتی نوشت: ان‌شاءالله این سوء نیت و کید احتمالی، به خودشان برگردد.
تحقیق و تفحص
در ادامه واکنش‌ها، احمد امیرآبادی فراهانی نماینده مردم قم در مجلس روز گذشته در گفت‌وگو با فارس از تحقیق و تفحص در رابطه با انتشار فایل صوتی مربوط به محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه خبر داد و گفت: عوامل در اطلاعات محرمانه و سری کشور در این باره به قوه‌قضائیه معرفی خواهند شد. در کنار همه این واکنش‌ها روز گذشته محمد جواد ظریف در جریان سفرش به بغداد در محل یادبود شهادت سردار سلیمانی حضور یافت، حضوری که برخی آن راپاسخی به انتشار فایل صوتی و سخنان تقطیع شده‌اش در مورد سردار شهید قاسم سلیمانی می‌دانند.
