دکتر میرکوشش، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تشریح کرد
شرط موفقیت مذاکرات وین
روند مذاکرات احیای برجام را تا اینجا چطور ارزیابی میکنید؟ آیا می‌توان به برخی از سیگنال‌های مثبت در خصوص پیشرفت مذاکرات امیدوار بود؟
من بر این باور هستم که تا اینجای کار روند مذاکرات مثبت بوده است؛ زیرا همین مساله که دو طرف ایران و آمریکا هر چند به صورت غیرمستقیم پذیرفتند پای میز مذاکره حاضر شوند خود فی‌نفسه امر مثبتی است. البته باید در نظر داشته باشیم که مذاکرات غیرمستقیم ممکن است تاحدودی روند گفت‌وگوها و رسیدن به نتیجه را کندتر کند. چراکه این مذاکرات در هر دو طرف ایران و آمریکا مخالفانی دارد؛ لذا مذاکرات مستقیم می‌تواند با تسریع در روند مذاکرات، مخالفان را به سکوت وادارد. در کل اما چون مذاکرات به صورت محرمانه انجام می‌شود خیلی نمی‌توان به جزئیات پرداخت اما همین ادامه مذاکرات بیانگر روند مثبت گفت‌وگوها است.
درخصوص سیگنال‌های مثبت نیز گفته می‌شود که برخی تحریم‌ها برداشته خواهد شد که به نظر من مثبت است. البته در داخل کشور این دستورکار دنبال می‌شود که تحریم‌ها باید به یکباره برداشته شود که شاید این مساله تا حدودی مذاکرات را با دشواری مواجه کند. چراکه حتی به لحاظ فنی نیز یکباره برداشته شدن تحریم‌ها یا یکباره بازگشتن ایران به تعهدات برجامی‌اش ممکن نیست. درحال‌حاضر ما ۳۰ میلیارد دلار پول نفت از کشورهای مختلف حتی متحدانمان مثل چین طلب داریم که اگر موانع بر سر این مسیر رفع شود و بتوانیم این پول را به کشور بازگردانیم بسیار مثبت است.
به نظر شما نتیجه این مذاکرات چگونه توافقی خواهد بود؟ همان برجام قبلی یا چیزی فراتر از آن؟
با وجودی‌که چه ایران و چه اروپا و آمریکا می‌خواهند برجام احیا شود اما به نظر نمی‌رسد برجام همان برجام قبلی باشد. زیرا اگر منطقی نگاه کنیم بسیاری از بندهای زمانی برجام درحال پایان پذیرفتن است و به نظر نمی‌رسد آمریکا و حتی اروپا بپذیرند که همان برجام بدون تغییری دوباره احیا شود. هر چند از آنجا که آمریکا در زمان دونالد ترامپ به تنهایی اقدام به خروج از برجام کرد اکنون نیز باید به همان برجام بازگردند. ولی به هر حال با توجه به برخی موضع‌گیری‌ها بعید به‌نظر می‌رسد که همان برجام با همان فرمول دوباره احیا شود.
مهم‌ترین موانعی که ممکن است روند مذاکرات را با کندی یا توقف مواجه کند چیست؟
این انتظار طرفین ایران و آمریکا که تحریم‌ها یک باره لغو و ایران نیز یکباره به تعهدات برجامی‌اش بازگردد کار را دشوار می‌کند و همان‌طور که گفتم به لحاظ فنی امکان‌پذیر نیست. بنابراین این خواسته طرفین احتمالا روند مذاکرات را با کندی مواجه خواهد کرد. هرچند اکنون شرایط ایران چه از نظر اقتصادی و چه از نظر سیاسی طوری نیست که بخواهیم یک روز هم رسیدن به توافق و گشایش اقتصادی را به تعویق بیندازیم. در عین حال برخی حرکات ایذایی که درحال انجام است مانند انفجار در تاسیسات هسته‌ای نطنز می‌تواند مانعی در روند مذاکرات باشد. هرچند اسرائیل به هدف خود نرسید و مذاکرات همچنان ادامه دارد. از سوی دیگر حضور هیات‌های دیپلماتیک از عربستان در وین نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. این درحالی است که ایران نباید در دام اسرائیل و عربستان بیفتد تا مذاکرات به نتیجه برسد. عدم واقع‌بینی از سوی طرفین نیز می‌تواند روند گفت‌وگوها را با کندی مواجه کند. در این رابطه اگر ایالات متحده بخواهد مسائل دیگر مانند موشکی و منطقه را نیز وارد مذاکرات کند، گفت‌وگوها با مانع مواجه می‌شود.
به نظر شما بحث انتخابات در ایران چه تاثیری در این مذاکرات دارد؟
باید توجه داشت که همواره در زمان انتخابات تمرکزها روی این بحث می‌رود. این درحالی است که دولت آقای روحانی تمایل دارد قبل از برگزاری انتخابات، مذاکرات را به نتیجه برساند تا دستاوردی برای دولت باشد و هم پروسه انتخابات روی گفت‌وگوها تاثیر نگذارد. اما نکته‌ای که باید مدنظر داشت اینکه این مذاکرات بدون پشتوانه نظام شروع نمی‌شد. بنابراین حتی اگر دولتی روی کار بیاید که مواضعش با دولت فعلی متفاوت باشد احتمالا همین روند پیش خواهد رفت چراکه موضع نظام درحال‌حاضر گفت‌وگو و احیای برجام است.
بایدن اخیرا گفته برای بازگشت به برجام امتیازات عمده نخواهیم داد. به نظر شما چرا رئیس‌جمهور آمریکا چنین اظهارنظری کرده است؟
جو بایدن از طرف جمهوری‌خواهان در کنگره تحت فشار است؛ زیرا بخش عمده‌ای از نمایندگان با تمدید این توافق و ورود آمریکا به برجام مخالف هستند. بنابراین بایدن با این صحبت می‌خواهد به جمهوری‌خواهان اطمینان خاطر بدهد که اگر هم امتیازی به ایران می‌دهند سطحی است. به عنوان مثال آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران و ... .
نباید فراموش کنیم یکی از دلایل شکست برجام این بود که به تصویب کنگره آمریکا نرسید. اگر بایدن بخواهد قرارداد جدید یا برجام قبلی را با موفقیت پیش ببرد نیاز به تصویب کنگره دارد و بدون تصویب کنگره برجام دوام ندارد. چراکه اگر کنگره آن را به عنوان قانون بشناسد باید اجرا شود و احتمال اخلال در آن در صورت روی کار آمدن یک دولت دیگر در آمریکا کاهش پیدا می‌کند.
نقش کشورهای اروپایی را در این دور از گفت‌وگوها چطور ارزیابی میکنید و آیا می‌توانند در روند احیای برجام نقش موثری ایفا کنند؟
اگر کشورهای اروپایی در این دور از مذاکرات نقش نداشتند مذاکرات پیش نمی‌رفت؛ ارتباط خوب دولت جدید آمریکا با متحدان اروپایی و نزدیک شدن تفکرات و راهکارهای آنها به یکدیگر در تشکیل این دور از مذاکرات مثبت و تاثیرگذار بوده و می‌تواند در روند احیای برجام نیز نقش موثر داشته باشد. از طرف دیگر باید توجه داشته باشیم که اتحاد مجدد آمریکا و اروپا به‌گونه‌ای است که هرگونه خدشه در روند مذاکرات از سوی ایران این اتحاد را قوی‌تر خواهد کرد و تصمیمات علیه ایران این بار با اجماع دو طرف خواهد بود.
در نهایت شما محتمل‌ترین سناریوها را درخصوص مذاکرات وین چه می‌دانید؟
به‌نظر من ادامه مذاکرات و دادن برخی امتیازها به ایران از سوی غرب و بازگشت ایران به صورت مرحله‌ای به تعهداتش محتمل‌ترین سناریو است. اما مهم‌ترین فاکتوری که می‌تواند این مذاکرات را به نتیجه برساند «اراده سیاسی» طرفین یعنی ایران و آمریکا است و اگر دو طرف اراده سیاسی احیای برجام را داشته باشند هیچ مانعی نمی‌تواند این گفت‌وگوها را متوقف کند.
