کاخ‌سفید مدعی شد
ادعای آمریکا درباره تماس با ایران
در شرایطی که تلاش‌ها برای بازگرداندن آمریکا به برجام افزایش پیدا کرده است و تهران و واشنگتن از شرط و شروط برای چگونگی بازگشت طرفین به توافق هسته‌ای صحبت می‌کنند، مشاور امنیت ملی کاخ‌سفید روز جمعه (۲۲ اسفند) اعلام کرد: ارتباطات غیرمستقیمی میان ایالات‌متحده و ایران برای تشریح مواضع خود درمورد چگونگی بازگشت به توافق هسته‌ای ۱+۵ وجود دارد. این درحالی است که پیش‌تر مقامات ایران تاکید کردند که بازگشت آمریکا به برجام نیاز به مذاکره ندارد. در همین ارتباط جیک سالیوان در یک نشست خبری در کاخ سفید در پاسخ به خبرنگاری در ارتباط با آخرین تحولات مربوط به برجام گفت که دیپلماسی با ایران در جریان است؛ اما این دیپلماسی در این مقطع به‌صورت مستقیم نیست. او گفت: «ارتباطاتی از طریق اروپایی‌ها و دیگران هست که به ما امکان می‌دهد به ایرانی‌ها توضیح دهیم موضع ما نسبت به رویکرد پیروی در مقابل پیروی چیست و اینکه موضع آنها را نیز بشنویم.»
مشاور امنیت ملی جو بایدن، خاطرنشان کرد که واشنگتن درحال‌حاضر منتظر است تهران در مورد اینکه چطور می‌خواهد در این راستا به پیش برود، توضیح دهد. سالیوان افزود: «این آسان نخواهد بود. اما معتقدیم اکنون در یک روند دیپلماتیک هستیم که می‌توانیم به جلو حرکت کنیم و در نهایت به هدفمان- که پیشگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است- برسیم.»
سالیوان همچنین به انتقادهای مایک پمپئو، وزیرخارجه سابق آمریکا از سیاست‌های دولت فعلی کشورش در قبال ایران پاسخ داد. سالیوان گفت پمپئو در جایگاهی نیست که دولت فعلی آمریکا را موعظه کند. او در اظهاراتی ادعامحور گفته با توجه به تعداد بالای حملات نیروهای هم‌پیمان ایران در خاورمیانه به نیروهای آمریکا و شریکانش در دوسال گذشته، پمپئو در جایگاهی نیست که دولت را درباره چگونگی حل‌وفصل این مشکل موعظه کند.
مایک پمپئو در مصاحبه‌ای جدید دولت آمریکا را به ضعف و مماشات در برابر ایران متهم کرد و گفت: «ایران می‌داند که چگونه کامیون خود را از یک آمریکای ضعیف عبور دهد.»
دولت قبلی ایالات‌متحده در سال ۱۳۹۷ با هدف دستیابی به توافقی که علاوه بر برنامه هسته‌ای، فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران را نیز در برگیرد، از برجام خارج شد؛ اما ایران تن به مذاکره نداد. دولت جدید آمریکا گفته است که قصد دارد به توافق بازگردد، اما پیش از آن ایران باید از تعهدات خود در برجام به‌طور کامل پیروی کند. تهران می‌گوید برای این کار واشنگتن باید تحریم‌ها را لغو کند. دولت بایدن که تاکید کرده برای حل مساله بر دیپلماسی تمرکز خواهد کرد، راهکار «پیروی در مقابل پیروی» را ارائه کرده است و دو طرف ظاهرا درحال ارزیابی انجام مرحله به مرحله یا کلی آن هستند.
مقامات دولت جدید آمریکا طی هفته‌های اخیر بارها از آمادگی دولت این کشور برای بازگشت به برجام سخن گفته‌اند؛ اما در عین حال اعلام کرده‌اند که قبل از بازگشت آمریکا به برجام، ایران باید به تعهدات هسته‌ای خود ذیل برجام بازگردد. در مقابل، ایران تاکید کرده است که آمریکا به‌عنوان کشوری که از برجام خارج شده و اقدام به وضع تحریم‌های شدید علیه ایران کرده است، باید علاوه بر بازگشت به برجام اقدام به رفع تحریم‌های خود علیه ایران کند تا پس از آن ایران نیز اجرای تعهدات هسته‌ای خود مطابق برجام را از سر گیرد. ایران همچنین در پاسخ به اظهارات مقامات آمریکایی و اروپایی درباره تلاش برای تقویت برجام و گنجاندن مسائل موشکی و منطقه‌ای در آن، تصریح کرده است که هیچ‌گونه تغییری را در برجام نخواهد پذیرفت.
اظهارات سالیوان درباره در جریان بودن دیپلماسی غیرمستقیم با ایران در شرایطی است که پیش‌تر آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا نیز گفته بود که آمریکا قصد ندارد با آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در بانک‌های کره‌جنوبی که تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند، موافقت کند؛ مگر اینکه ایران به تعهداتش در توافق هسته‌ای پایبند باشد. همچنین سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز تاکید کرد که واشنگتن هیچ مشوقی برای ترغیب ایرانیان به‌منظور آمدن به پای میز مذاکره پیشنهاد نخواهد داد. وزیرخارجه آمریکا چهارشنبه هفته گذشته در یک جلسه استماع در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا گفت که کشورش تا زمانی که ایران به پایبندی به تعهداتش به توافق هسته‌ای بازنگردد، با آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی موافقت نخواهد کرد.
در واکنش به این ادعاها، وزیرخارجه ایران با اشاره به اینکه آمریکا مدعی است که دیپلماسی را ترجیح می‌دهد، نه سیاست شکست‌خورده «فشار حداکثری» ترامپ را؛ اظهار کرد: «وزیر امورخارجه آمریکا درباره ممانعت از کره در انتقال پول خودمان به کانال سوئیس که تنها برای دارو و غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد، رجزخوانی می‌کند. تکرار کردن همان سیاست، همان نتایج را به همراه نخواهد آورد. تنها راه این است: تعهد، اقدام، نشست.»
سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران نیز اعلام کرد در صورتی که آمریکا به برجام برگردد و تحریم‌هایی را که برقرار کرده است بردارد، ایران هم بعد از راستی‌آزمایی به تعهدات خود بازخواهد گشت. عراقچی در مصاحبه با رسانه روسی اسپوتنیک تاکید کرد: «بازگشت آمریکا به برجام به هیچ نشستی احتیاج ندارد.»
قانون‌گذاران آمریکایی خواستار «توافق جامع» با ایران شدند
همزمان با این تحولات و در ادامه نامه‌نگاری‌های نمایندگان کنگره آمریکا به دولت این کشور در ارتباط با برجام، ۲۴ نماینده کنگره با ارسال نامه‌ای به وزیرخارجه این کشور خواستار طرح‌ریزی توافقی جامع با ایران به‌منظور محدود کردن برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران شدند. به گزارش خبرگزاری تسنیم، ۲۴ نماینده کنگره آمریکا از هر دو حزب اصلی این کشور طی نامه‌ای به آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه دولت بایدن بر ضرورت دستیابی به یک توافق «جامع» با ایران تاکید کردند.
امضاکنندگان این نامه که ۱۲ نماینده جمهوری‌خواه و ۱۲ نماینده دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا هستند، خطاب به وزیرخارجه کشورشان گفته‌اند: «ما از شما می‌خواهیم که از طریق همکاری با متحدان و مشورت با کنگره به‌صورت فراحزبی، یک توافق جامع و بهتر که بتواند مسیر ایران به سلاح هسته‌ای را مسدود و فعالیت‌های شرورانه این کشور را متوقف کند، طرح‌ریزی کنید. چنین توافقی به حفظ امنیت و منافع ایالات‌متحده و متحدان ما از جمله اسرائیل کمک خواهد کرد.»
آنها در ادامه ادعا کرده‌اند: «برجام باید از چندین جنبه بهبود پیدا کند که مهم‌ترین آنها بحث بندهای غروب است. اگر هیچ تغییری در این زمینه صورت نگیرد، برجام به ایران اجازه می‌دهد که ظرف کمتر از ۵ سال آینده شروع به تقویت برنامه هسته‌ای خود برای رسیدن به مقیاس صنعتی کند.» در بخش دیگری از این نامه آمده است: «برجام به مسائل غیرهسته‌ای مرتبط با ایران از جمله زرادخانه قوی موشک‌های بالستیک و دیگر فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده این کشور نپرداخته است.»
امضاکنندگان نامه در ادامه از تحریم‌های شدیدی که در دوران ترامپ علیه ایران وضع شده به‌عنوان یک اهرم فشار مناسب برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره نام برده و از وزیر امورخارجه آمریکا خواسته‌اند که از این اهرم علیه ایران استفاده کند. روز سه‌شنبه ۱۹ اسفندماه نیز ۱۴۰ نماینده کنگره آمریکا از هر دو حزب اصلی این کشور در نامه‌ای به آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه دولت بایدن بر ضرورت گنجاندن برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران و همچنین مساله زندانیان آمریکایی در هرگونه توافق احتمالی برای احیای برجام تاکید کردند. این گروه از نمایندگان کنگره آمریکا نیز در نامه خود با تاکید بر ضرورت دستیابی به توافقی جامع با ایران اظهار کردند: «یک توافق یا مجموعه‌ای از توافقات با ایران باید ماهیتی جامع داشته باشند و به طیف کاملی از تهدیدهای ایران در منطقه بپردازند.»
متعاقبا محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در پیامی توییتری در واکنش به این نامه تصریح کرد: «برجام یک برنامه جامع است که بین سه کشور اروپایی و سه کشور دیگر (شامل آمریکا) منعقد شده است. حرف C مخفف واژه COMPREHENSIVE (جامع) است.» ایران بارها با تاکید بر اینکه برجام به هیچ‌وجه قابل مذاکره مجدد نیست، اعلام کرده است که افزوده شدن هیچ بند جدیدی به برجام را نخواهد پذیرفت.
نامه انتقادی ظریف به جوزپ بورل
روز گذشته رسانه‌ها از نامه وزیر امورخارجه ایران به مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خبر دادند که در آن، ظریف نسبت به مواضع دولت جدید آمریکا و همچنین کشورهای اروپایی عضو برجام در قبال این توافق انتقاد کرده بود. به گزارش امواج مدیا، وزیر امورخارجه ایران در این نامه نوشته است: می‌خواهم بار دیگر تعهد جمهوری اسلامی ایران به برجام و آمادگی کامل برای بازگشت کامل به اجرای کامل آن را یادآوری کنم. در عین حال براساس پاراگراف ۳۶ برجام و عطف به نامه‌های متعدد من از سپتامبر ۲۰۱۶ باید توجه شما را به تعدادی از نگرانی‌های مهم سیاسی، حقوقی و عملی، از زمان تحلیف دولت جدید آمریکا جلب کنم.» ظریف در این نامه ادامه داده است: جمهوری اسلامی ایران، به اجرای کامل و موثر برجام توسط همه طرف‌ها کاملا متعهد است. ایران در بالاترین سطح مقامات اعلام تعهد کرده است که همه اقدامات متقابل خود را که تحت پاراگراف ۳۶ برجام اجرا کرده است، به محض برداشته شدن کامل تحریم‌های اعمال‌شده، بازاعمال‌شده یا با نام دیگر اعمال‌شده از ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷، متوقف کند.»
نامه ظریف حاوی هیچ طرحی نیست
همزمان سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه در پاسخ به سوال خبرنگاران درخصوص نامه ظریف به جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام اظهار کرد: وزیر امورخارجه کشورمان با هدف تشریح مواضع جمهوری اسلامی ایران درخصوص تحولات مرتبط با برجام، نامه‌ای خطاب به جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، در مورخ ۲۲ اسفند ۱۳۹۹ (برابر با ۱۲ مارس ۲۰۲۰) ارسال کرده‌اند. سخنگوی وزارت امورخارجه در ادامه افزود: البته دکتر ظریف تاکنون نامه‌های متعددی به آقای بورل و پیش از وی خانم موگرینی درخصوص برجام ارسال کرده و این نامه نیز در همین راستا تهیه و ارسال شده است. خطیب‌زاده تاکید کرد: این نامه تبیین نگرش جمهوری اسلامی ایران است و حاوی هیچ طرحی نیست. سخنگوی وزارت امورخارجه افزود: در نامه کشورمان به مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام اعلام شده است که «چنانچه ایالات‌متحده قصد دارد اقدامات متخلفانه خود در نقض برجام و تحمیل تحریم‌های ظالمانه را اصلاح کند، اولین گام ضروری بازگشت به پایبندی کامل به‌عنوان طرف متخلف است.»
ایران دیگر فریب غرب را نمی‌خورد
جمهوری اسلامی ایران با مشاهده استاندارد‌های دوگانه بین‌المللی در مساله توانمندی‌های هسته‌ای خود، در بازگشت به برجام، کاملا محتاطانه عمل خواهد کرد. ایران به وضوح شاهد این مساله بوده که آمریکا، توافق برجام را با مصونیت کامل نقض کرده است و عملا درمورد این اقدام خود، هیچ پاسخگویی نیز انجام نمی‌دهد. بدون تردید این مساله برای تهران حاوی معانی خاصی است. در همین خصوص پایگاه خبری «میدل‌ایست‌آی» در گزارشی به چالش‌های جاری در روابط ایران و غرب، به‌ویژه در معادله «برجام» پرداخته و به این نکته اشاره کرده که ایران با توجه به رویه‌های (منفی) تاریخی کشورهای غربی در رابطه با این کشور، اساسا دیگر فریب آنها را نخواهد خورد و در هرگونه تعامل آتی با آنها، از درس‌های تاریخی تعامل با غرب، به‌صورت عملی استفاده خواهد کرد. میدل‌ایست‌آی می‌نویسد: «رژیم منع اشاعه تسلیحات اتمی همواره یکی از بنیان‌های برقراری ثبات در خاورمیانه، به مثابه یکی از ملتهب‌ترین مناطق جهان بوده است. در این راستا، توجه به مساله تسلیحات اتمی، یکی از مسائل و موضوعات مهمی است که در منطقه خاورمیانه به آن توجه شده و می‌شود. در چنین چارچوبی، تلاش‌ها برای منع گسترش تسلیحات اتمی باید معطوف به آن دسته از کشور‌هایی باشد که توافق منع گسترش تسلیحات اتمی (ان پی تی/ NPT) را امضا نکرده و قویا از نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دور هستند. رژیم اسرائیل هیچ‌گاه توافق مذکور را امضا نکرده و سال‌هاست که به‌طور غیررسمی و مخفیانه یک برنامه هدفمند تسلیحات اتمی را در دستورکار خود دارد. درست بر همین اساس است که یک چنین رژیمی باید قویا هدف اقدامات نظارتی قرار گیرد. با این حال، با توجه به برخی دلایل تاریخی و همچنین رویکرد متعصبانه دولت آمریکا در قبال رژیم صهیونیستی، حتی طرح گزاره نظارت بر برنامه اتمی غیر صلح‌آمیز رژیم اسرائیل نیز به یک تابو در عرصه بین‌المللی تبدیل شده که تا به همین امروز نیز همچنان سرجای خود قرار دارد.»
به گزارش فرارو، میدل‌ایست‌آی می‌نویسد در این چارچوب، عجیب است که عدم نظارت و سخت‌گیری به رژیم اسرائیل و اقدامات مخرب هسته‌ای آن، با تحمیل شدیدترین فشار‌ها به تهران و انجام نظارت‌های بی‌سابقه بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، جبران شده است. همه اینها درحالی است که ایران از جمله نخستین امضاکنندگان توافق ان‌پی‌تی بوده و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز سال‌هاست که التزام ایران به اصول و مقررات بین‌المللی در چارچوب برنامه هسته‌ای این کشور را تایید کرده‌اند.
برخی از ناظران و تحلیلگران غربی و منطقه‌ای، این مساله‌ای را نمودی از سیاست واقع‌گرایانه حاکم بر جهان می‌دانند. با این حال، عده بسیاری نیز این مساله را عمیقا به مثابه استاندارد‌های دوگانه درنظر می‌گیرند. معادله هسته‌ای ایران مخصوصا پس از امضای توافق برجام میان تهران و قدرت‌های جهانی در سال ۲۰۱۵، وارد فاز جدیدی شد. در شرایطی که ایران قویا به متن و روح برجام متعهد بود و این مساله توسط بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز بارها به تایید رسید، وعده لغو تحریم‌ها علیه این کشور هیچ‌گاه محقق نشد و حتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا با خارج کردن کشورش از توافق برجام، تحریم‌های به مراتب سنگین‌تری را نیز علیه تهران اجرایی کرد. اقدامات غرب علیه ایران در معادله برجام، عمیقا به اقتصاد و مخصوصا اعتماد ایران (به غرب)، آسیب وارد کرده‌اند.
اکنون سه سال پس از خروج آمریکا از برجام، «جو بایدن» رئیس‌جمهور جدید آمریکا با حضور در قدرت، به کرات مدعی شده است که می‌خواهد بار دیگر آمریکا را به برجام بازگرداند. دولت جدید آمریکا و همچنین اسرائیل در جدیدترین روایت خود از برجام بر این باورند که این توافق باید بار دیگر مورد مذاکره قرار گیرد و مسائل جدیدی نظیر توان موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران نیز در قالب آن گنجانده شود. این مساله قویا از سوی ایران رد شده و تهران تاکید کرده که برجام صرفا درمورد مساله هسته‌ای ایران است و نباید دامنه آن به موضوعات دیگر کشیده شود. بی‌اعتمادی عمیق ایرانی‌ها به آمریکا و اروپا که ریشه در رویه‌ها و رفتار‌های تاریخی آنها (کشورهای غربی) دارد، عملا ایران را در موضع به شدت احتیاطی در هرگونه تعامل با غرب قرار داده است. امری که چالشی اساسی در معادله برجام و فرآیند احیا و حراست از آن به حساب می‌آید.»
آمریکا به ایران بدهکار است
همزمان با تحلیل میدل‌ایست‌آی، نشریه «ویک» نیز در یادداشتی نوشت، آمریکا با خروج یک‌جانبه از برجام و وارد کردن خسارات اقتصادی از طریق بازگرداندن تحریم‌ها، به ایران بدهکار است و باید دین خود را ادا کند. به گزارش خبرگزاری فارس، نشریه «ویک» روز جمعه در یادداشتی به قلم «برایان کوپر» نوشت، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا باید تحریم‌ها علیه ایران را بردارد و برای بازگشت به برجام، حسن‌نیت نشان دهد.
در این یادداشت آمده است: «جو بایدن در تبلیغات انتخاباتی خود در سال ۲۰۲۰ وعده داد که هر تلاشی که بتواند برای بازگشت به برجام انجام خواهد داد؛ اما پنجاه روز پس از آغاز ریاست‌جمهوری او، پیشرفتی در این زمینه حاصل نشده و توافق [هسته‌ای] در آستانه فروپاشی است.» این یادداشت می‌افزاید: «ایران تمام دلایل ممکن برای بی‌رغبتی [در برابر مذاکره با آمریکا] را دارد. همان‌طور که بایدن نوشت، آمریکا عهدشکنی کرد و ترامپ با بی‌ملاحظگی، سیاستی را دور انداخت که قصدش امن نگه‌داشتن آمریکا بود و حالا آمریکا باید اندکی حسن نیت نشان دهد. این حداقل کاری است که می‌توانیم انجام دهیم. انجام این کار برخلاف اظهارات جنگ‌طلبان امپریالیست تشنه به خون، موجب کاهش احتمال درگیری آمریکا در یک جنگ غیرقابل پیروزی در فاصله هفت هزار کیلومتری مرزهایش خواهد شد.»
کوپر می‌نویسد: «اکنون که بایدن رئیس‌جمهور است، باید به‌عنوان بخشی از مذاکرات برای بازگشت به برجام، طیف گسترده‌ای از تحریم‌های ایران را لغو کند تا هم حسن نیت خود را نشان دهد و هم در راستای کمک‌های بشردوستانه گام برداشته باشد. آمریکا آسیب‌های شدیدی به دولت و مردم ایران که در بحران شیوع ویروس کرونا به سر می‌برند، وارد کرده است. آمریکا در این خصوص نسبت به ایرانی‌ها دین به گردن دارد.»
