واشنگتن‌پست تحلیل کرد
آینده تنش تهران- واشنگتن در عصر بایدن
لوییزا لاولاک در واشنگتن‌پست نوشت: «ایران واکنش احتیاط‌آمیزی نسبت به انتخاب جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید آمریکا داشت و از دولت جدید آمریکا خواست سیاست‌های دوران ترامپ را کنار بگذارد.» به گزارش پایگاه خبری تحلیلی انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: «فشار رئیس‌جمهور ترامپ برای ناتوان کردن ایران در سطح بین‌المللی به کانون تعیین‌کننده سیاست خارجی وی تبدیل شد. از زمان خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای با تهران در سال ۲۰۱۸، فشار حداکثری دولت آمریکا تحریم‌های سنگینی علیه ایران تحمیل کرد. ترامپ حتی پا را از این فراتر گذاشته و دستور ترور مشهورترین استراتژیست نظامی ایران را نیز صادر کرد.» حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران، بایدن را به تغییر مسیر فراخواند و گفت: «اکنون فرصتی برای دولت بعدی آمریکا فراهم شده تا اشتباهات گذشته را جبران و به مسیر پیروی از قانون بازگردد. واشنگتن از طریق رعایت هنجارهای بین‌المللی باید با توافق‌نامه‌ها رفتاری قانونی در پیش گیرد.»
محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران در توییتر خود نوشت که جهان درحال مشاهده این است که آیا دولت بایدن چندجانبه‌گرایی، همکاری و احترام به قانون را انتخاب می‌کند؟
دولت ترامپ با نادیده گرفتن نگرانی‌های بشردوستانه اروپا، تحریم‌های سنگینی را علیه ایران اعمال کرد. بایدن که در زمان امضای توافق هسته‌ای معاون رئیس‌جمهور بود، سیاست‌های دولت ترامپ در مورد ایران را بی‌پروا تلقی کرده و معتقد است آنها به جای تضعیف، به تهران جسارت بخشیده‌اند. وی در وعده‌های انتخاباتی خود گفت اگر تهران بار دیگر اجرای تمامی مفاد توافق هسته‌ای را از سر بگیرد، او نیز به برجام بازخواهد گشت.
دشواری‌های سیاسی بازگشت به برجام
با این حال ممکن است مسیر پیش رو از نظر سیاسی دشوار باشد. بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور مجبور است با سنایی با اکثریت جمهوری‌خواه روبه‌رو شود، جایی که خط مشی در قبال ایران اغلب به یک موضوع مورد اختلاف و حزبی تبدیل شده است. الی گرانمایه، عضو ارشد سیاست‌گذاری در شورای روابط خارجی اروپا گفت: «در تهران یک علامت سوال بزرگ وجود دارد که آیا بایدن می‌تواند دوباره وارد مسیر دیپلماتیک با ایران شود؟ البته که از نظر قانونی او قادر به انجام این کار خواهد بود، اما از نظر سیاسی چطور؟»
این انتخابات از نزدیک در سراسر ایران رصد می‌شد و مقامات ارشد جمهوری اسلامی، آن را به‌عنوان مصداقی آشکار از نقایص عمیق در دموکراسی آمریکا تعبیر کردند. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران روز شنبه در یک مصاحبه رادیویی اصرار داشت حتی اگر رئیس‌جمهور آمریکا تغییر کند، سیاست‌های سلطه‌گرانه و قلدری آمریکا تغییر نخواهد کرد.
با این حال بسیاری در سراسر ایران از پیروزی بایدن خوشحال بودند و این نشان می‌دهد که فشار حداکثری واشنگتن تا چه اندازه بر زندگی شهروندان عادی تاثیر گذاشته است. تحریم‌های آمریکا کمبودهای دارویی شدیدی را در ایران ایجاد کرده، چرا که محدودیت در بخش بانکی پرداخت هزینه واردات را سخت کرده است. با کمبود کالا در قفسه‌ها، قیمت مواد غذایی نیز سر به فلک کشیده است. محدودیت‌های گسترده مهاجرت ترامپ همچنین خانواده‌های ایرانی را دچار تفرقه کرده و امید کسانی را که دلخوش به تحصیل، کار یا سفر به آمریکا بودند از بین برده است. روز دوشنبه گذشته دولت ترامپ دور جدید تحریم‌ها را اعلام کرد و این بار بخش نفت این کشور را هدف قرار داد. در تهران، سهراب، یک ریاضیدان ۴۵ ساله، اظهار امیدواری کرد که ریاست‌جمهوری بایدن رویکرد هرج و مرج‌آمیز کمتری نسبت به منطقه داشته باشد. بنابراین او امیدوار است دو طرف توانایی ایجاد تغییرات دائمی در جهت ثبات را داشته باشند.
به گفته کارشناسان، در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال آینده، دولت بایدن فرصت کوتاهی برای به توافق رسیدن با دولت تحت ریاست‌جمهوری حسن روحانی خواهد داشت.
گرانمایه گفت: «من فکر می‌کنم در سراسر ایران علاقه محتاطانه‌ای برای رفع تحریم از طرف دولت بایدن در ازای بازگرداندن برخی از محدودیت‌های فعالیت‌های هسته‌ای وجود دارد.»
در این بین اظهارنظر محمدجواد ظریف، یکی از بانیان اصلی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، که روز شنبه منتشر شد، نشان می‌دهد تغییر رویکرد دولت بایدن ممکن است مسیر بازگشت به دیپلماسی را فراهم کند. وی درباره بایدن و ترامپ گفت: «تفاوت‌های آشکاری بین دو طرف وجود دارد. در طول دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، ما شاهد تهدیدهای زیادی از طرف او و وزارت امور خارجه‌اش بودیم. به هر حال آنچه برای ما مهم است لحن یا کلمات نیست، بلکه اقدامات است.»
ترامپ و ایران
درحالی‌که ترامپ ماه‌های آخر حضور خود را در پیش دارد، اکنون سوالی که به قول دالیا داسا کی، کارشناس علوم سیاسی در موسسه رند به‌وجود آمده، این است که آنچه ترامپ و ایران در روزهای باقی مانده انجام خواهند داد چه خواهد بود؟ وی گفت: «یک حس کاملا واقعی که وجود دارد این است که دوره ترامپ، دوره سختی برای ایران رقم زد. حالا پرسش اینجاست که چه اتفاقی بین نوامبر و ژانویه رخ می‌دهد و تیم بایدن چه چیزهایی را به ارث می‌برد؟»
در این رابطه شارل ابی نادر در المیادین نوشت: «اغلب تحلیلگران مسائل آمریکا از احتمال انجام یک حمله نظامی از سوی ترامپ، علیه ایران و محور مقاومت، سخن می‌گویند که می‌تواند پیش از پایان دوره ریاست وی به‌وقوع پیوندد. با توجه به اینکه در طول چهار سال ریاست‌جمهوری ترامپ حوادث زمینه‌ای زیادی اتفاق افتاد که می‌توانست منجر به درگیری فراگیری بین ایران و آمریکا شود، اما رئیس‌جمهور ایالات‌متحده از ورود به این مقابله سر باز زد، می‌توان گفت دلیل اقدام نظامی احتمالی آمریکا علیه ایران، در زمان و شرایط فعلی، شکست ترامپ در انتخابات است، گویی که ایران و محور آن، مسوول کارزار انتخاباتی بایدن و حامی او برای رسیدن به کاخ‌سفید هستند! یا این محور باعث شکست ترامپ در مقابله با بحران کرونا شده‌اند!» دلایل شکست ترامپ در انتخابات هر چه باشد، این پرسش مطرح است آیا امکان اقدام نظامی علیه ایران و محور مقاومت، پیش از ترک منصب ریاست‌جمهوری از سوی ترامپ وجود دارد؟
به گزارش پایگاه خبری انتخاب، المیادین نوشته است: «برکناری مارک اسپر، وزیر دفاع آمریکا، به معنای ورود عملی به تصمیم جنگ با ایران نیست، چرا که چنین تصمیمی نیازمند پیشنهاد‌های پنتاگون بوده و تحت تاثیر موضع مسوولان نظامی قرار نمی‌گیرد. گذشته از این، در صورتی که ترامپ توانسته باشد از مانع بزرگ قانونی، یعنی مخالفت کنگره با جنگ، عبور کند، دیگر توجهی به مخالفت وزیر دفاع و نیرو‌های نظامی خود ندارد.»
همچنین در این گزارش آمده است: «بررسی کارنامه ترامپ در چهار سال اخیر نشان می‌دهد که رفتار وی پر از تناقض است، از تعیین اغلب اعضای کابینه‌اش و سپس برکناری سریع آنها گرفته تا خروج از توافق‌های بین‌المللی و شبه بین‌المللی که دولت‌های قبلی آمریکا به آن پایبند بودند. آخرین اقدام عجیب ترامپ، نپذیرفتن نتایج انتخابات به این شیوه بچگانه ضعیف و واکنش جنون‌آمیز اوست. این شرایط وی را بر آن می‌دارد تا یک تصمیم استراتژیک حساب شده برای تجاوز به ایران بگیرد، تجاوزی که قطعا می‌تواند پیامد‌های هولناکی داشته و باعث چرخش امور به سمت یک جنگ ویرانگر شود.» براساس این گزارش المیادین، اما دولت پنهان در ایالات‌متحده آمریکا که همواره نقش ضامن و تنظیم‌کننده تصمیمات مهم ریاست‌جمهوری را بر عهده داشته است، به رئیس‌جمهور اجازه اتخاذ تصمیم حساس، خطرناک و سرنوشت‌سازی در مورد جنگ را نمی‌دهد.
از بعد نظامی، در حال حاضر هیچ تغییری نسبت به گذشته ایجاد نشده است، به‌ویژه از نظر معادله بازدارندگی ایران که روز به روز درحال تقویت آن است و رزمایش‌های دریایی و زمینی و آزمایش موشک‌های بالستیک که بهترین دلیل برای افزایش قدرت بازدارندگی این کشور است. واشنگتن به خوبی این مساله را در نظر دارد و اساسا به همین دلیل است که به تهران فشار وارد می‌کند، در واقع قدرت‌نمایی‌های اخیر ایران در زمینه معادله بازدارندگی‌اش، هر رئیس‌جمهور و فرمانده نظامی آمریکایی را بر آن می‌دارد تا قبل از ورود به هر ماجراجویی، تمام ظرفیت‌های نظامی ایران را در نظر داشته باشد. علاوه بر این، اسرائیل همواره نقطه ضعف حساسی در هر گونه تجاوز به ایران یا طرف‌های محور مقاومت است، چرا که این موضوع خطر بزرگی برای اسرائیل داشته و قطعا صهیونیست‌ها به دور از هیاهوی ترامپ پس از شکست در انتخابات، عناصر زیادی را مد نظر قرار داده و به بررسی دقیق شرایط میدانی و خطرات ورود به جنگ با ایران، می‌پردازند. در صورتی که آمار‌ها در مورد انتخابات آمریکا، مبنی بر رای دادن نسبت زیادی از یهودیان این کشور به نفع بایدن و دوری‌شان از ترامپ که هر خدمتی به اسرائیل کرده، درست باشد، همین امر کافی است تا اسرائیل در موضع مخالف با هرگونه ماجراجویی نظامی ترامپی در منطقه باشد، این درحالی است که همه از میزان اثرگذاری صهیونیست‌ها در تصمیمات مهم کاخ‌سفید آگاه هستند. از سوی دیگر، عقب‌نشینی یکی از بزرگ‌ترین ناو‌های آمریکا از خلیج‌فارس، با هدف حمایت از آن در برابر موشک‌های ایرانی در صورت وقوع جنگ هم نمی‌تواند شاخص قاطعی برای تصمیم شعله‌ور کردن جنگ در خلیج‌فارس باشد، چراکه صد‌ها پایگاه آمریکایی همچنان در منطقه پابرجاست، که همگی در تیررس موشک‌ها و پهپاد‌های ایران هستند. در نهایت درست است که شرایط فعلی امکان آغاز حمله‌ای به ایران با دستور ترامپ را بعید می‌شمارد، اما شخصیت غیرقابل پیش‌بینی رئیس‌جمهور مستقر آمریکا، می‌تواند نقش مهمی در امکان اتخاذ تصمیمات جنون‌آمیزی توسط وی را داشته باشد.
مذاکره مجدد دشوار خواهد بود
این درحالی است که مسوول تیم مذاکره‌کننده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای، تاکید کرد که مذاکره مجدد درباره برجام سخت و دشوار خواهد بود. به گزارش خبرگزاری فارس، وندی شرمن، مسوول تیم مذاکره‌کننده آمریکا در مذاکرات ایران و ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین به‌علاوه آلمان) با برنامه «جهان» (The World) شبکه رادیویی «پابلیک» (Public Radio International) تصریح کرد که در دوران ریاست‌جمهوری «جو بایدن»، مذاکره مجدد درخصوص توافق هسته‌ای یک کار دشوار و سخت خواهد بود.
شرمن در پاسخ به سوال «ماکرو ورمن» مجری برنامه پابلیک ریدیو اینترنشنال در خصوص احتمال بازگشت مجدد ایالات‌متحده به برجام با روی کار آمدن بایدن گفت: «در حقیقت، ما در سال ۲۰۱۶ نیستیم، ما در سال ۲۰۲۰ و تقریبا در آستانه ۲۰۲۱ هستیم. زمان گذشته، شرایط تغییر کرده است و درحالی‌که همپیمانان اروپایی ما و روسیه و چین، توافق (هسته‌ای ایران) را حفظ کرده‌اند، می‌توانم بگویم که در سال گذشته از هم گسستگی این توافق تاحدودی آغاز شده است». وی درخصوص کاهش تعهدات برجامی ایران در پی بدعهدی شرکای اروپایی این توافق گفت: «گرچه ایران، گفته است که گام‌‌های معکوس برداشته است، با این وجود، ما هنوز در آن جایگاه قرار نداریم. بنابراین (مذاکره مجدد درباره برجام) دشوار و نیازمند تلاش سخت است. فکر می‌کنم که رئیس‌جمهور منتخب (جو) بایدن و تیم وی در وهله اول با گفت‌وگو با شرکای اروپایی ما، با فرانسه، بریتانیا، آلمان، اتحادیه اروپا و سپس روسیه و چین شروع کنند تا ببینند که بهترین روش پیش‌رو چیست».
شرمن در ارتباط با واکنش مقام‌های ایرانی به مذاکره مجدد درباره برجام و هزینه‌هایی که ایالات‌متحده باید برای این مذاکرات بپردازد، گفت: «چیزی که درباره مذاکره‌کنندگان ایرانی می‌دانم این است که آنها بسیار جدی و سخت هستند. قبل از هرگونه مذاکره با دولت جدید، تاجای ممکن خواسته‌های خود را روی میز خواهند گذاشت.این شیوه مذاکره یک نفر است، تاجای ممکن سعی می‌کنید اهرم‌های بیشتری ایجاد کنید بنابراین فکر می‌کنم که رئیس‌جمهور منتخب یک تیم بسیار توانمند و باکفایت برای بررسی این مساله برگزیند و یکی از چیزهایی که قطعا با دولت ترامپ متفاوت است، این مساله است که ما دیپلمات‌هایی در وزارت خارجه خواهیم داشت. ما جایگاه‌های پنتاگون، سازمان‌های توسعه و جامعه اطلاعاتی خود را با افراد باکفایت و توانمند پرخواهیم کرد که به وسیله آن تیمی را در اختیار خواهیم داشت که وظایف بسیار دشوار را انجام خواهد داد».
تحریم‌های ترامپ تکراری شده است
این دیپلمات سابق آمریکایی درخصوص اظهارات اخیر مقام‌های دولت ترامپ برای تشدید تحریم‌های ایران افزود: «نکته همین‌جاست، صراحتا می‌گویم که دولت ترامپ در تلاش است تا هر اقدام ممکن را برای دشوار کردن شرایط برای زمانی‌که رئیس‌جمهور منتخب و معاون وی روی کار می‌آیند، انجام دهد اما بسیاری از این تحریم‌ها دقیقا مشابه چیزهایی است که از قبل انجام گرفته و تنها نام‌های جدید برای آنها وجود دارد اما تحریم‌های برجسته به نظر من تغییر نخواهد کرد. تحریم‌ها ایران را به میز مذاکرات بازنگردانده است و رفتارهای ایران را در خاورمیانه (غرب آسیا) تغییر نداده است».
هماهنگی با متحدان اروپایی
از سوی دیگر مجله فارن افرز در بخشی از یک تحلیل درباره سیاست‌های آتی دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا به موضوع بازگشت واشنگتن به توافق هسته‌ای پرداخت.
به گزارش «ایسنا» این مجله در بخشی از یک تحلیل درباره رویکردهای اتخاذی دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، درباره ایران نوشت: «دولت جدید می‌تواند با فرانسه، آلمان و انگلیس برای به کارگیری رویکردی جدید در قبال ایران هماهنگ شود. » فارن افرزدر این راستا نوشت: «به‌طور مثال یک اقدام می‌تواند دادن وعده بازگشت به توافق هسته‌ای به این شرط باشد که ایران هر کاری فراتر از حدود توافق انجام داده است به حالت قبل بازگرداند و متحدان آمریکا با واشنگتن در ماه‌های آتی همکاری کنند تا چارچوب کاری جدیدی ارائه کنند که دوامش بیشتر از توافق حال‌حاضر باشد (با توجه به اینکه برخی مقررات هسته‌ای ظرف پنج سال تاریخشان به پایان می‌رسد).» دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور فعلی آمریکا در سال ۲۰۱۸ با ناقص تلقی کردن توافق هسته‌ای از آن خارج شده و تحریم‌های متعددی را بر ایران اعمال کرد. ایران با گذشت یک سال از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و تعلل کشورهای اروپایی در عمل به تعهداتشان در زمینه پیدا کردن راهکاری اجرایی برای کاهش تاثیر تحریم‌های آمریکا و عادی‌سازی روابط اقتصادی با ایران، اعلام کرد در چند گام تعیین شده تعهدات داوطلبانه‌اش در توافق هسته‌ای را کاهش می‌دهد. مقامات ایران اعلام کرده‌اند تمامی این اقدامات بازگشت پذیر هستند و با اجرای تعهدات شرکای برجام، به حالت قبل بازخواهند گشت.
نگرانی‌های ریاض
همزمان یک شبکه کانادایی در بخشی از یک تحلیل به تاثیر سیاست‌های احتمالی دولت جو بایدن درباره توافق هسته‌ای بر روابط واشنگتن با عربستان‌سعودی و قیمت نفت در بازار جهانی پرداخت. به گزارش «ایسنا» شبکه سی‌بی‌سی کانادا در بخشی از یک تحلیل درباره وعده دولت جو بایدن رئیس‌جمهور منتخب آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای نوشت: «برای رئیس‌جمهور منتخب آسان یا سریع نخواهد بود که رویه را نسبت به ایران تغییر دهد. دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور فعلی آمریکا در هماهنگی با اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، ۱۰ هفته مانده به تحلیف جو بایدن در ۲۰ ژانویه برنامه‌ای برای اعمال طیف جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران را پیش می‌برد. دولت ترامپ باور دارد که این «سیل» تحریم‌ها فشار بر ایران را افزایش داده و از این رو کار را برای بایدن در جهت احیای توافق هسته‌ای سخت می‌کند.» سی‌بی‌سی کانادا در ادامه این تحلیل نوشت: «از جهت دیگر، روابط میان آمریکا و عربستان سعودی احتمالا تغییر می‌کند. ترامپ در مدت روی کار بودنش به‌رغم ماجرای قتل جمال خاشقجی، جنگ یمن و محاصره اقتصادی قطر از محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی حمایت کرده است. بایدن می‌گوید برنامه دارد روابط با عربستان سعودی را بازبینی کند. این می‌تواند تاثیر بسزایی بر بازار انرژی داشته باشد. آمریکا دیگر برای تامین نفت خام خود بر عربستان متکی نیست و این به رئیس‌جمهور منتخب اجازه می‌دهد مسیری مستقل تر در مسائل ژئوپلیتیک منطقه در پیش بگیرد. اگر بایدن به میز مذاکره توافق هسته‌ای بازگردد، به‌طور مثال تاثیر آن بر بازار نفت می‌تواند قیمت‌ها را کاهش دهد.» این شبکه همچنین مطرح کرد: «کاهش فشار بر تهران می‌تواند بر خلاف منافع ریاض باشد. محمد بن سلمان در غیاب حمایت واشنگتن، ممکن است احساس امنیت کمتری داشته باشد و فعالیت‌ها علیه او در خاندان سلطنتی سعودی می‌تواند فعال‌تر شده و بیشتر احساس شود که بن سلمان می‌تواند به بی‌ثباتی در منطقه غنی از نفت خاورمیانه دامن زند.»
