لاریجانی از طرف دولت با پکن مذاکره می‌کند
مامور ویژه توافق با چین
از خداحافظی علی لاریجانی ازریاست مجلس شورای اسلامی حدود۶ ماه می‌گذرد؛ ۶ ماهی که به نظر می‌رسید درگوشه‌ای از عالم سیاست نظاره‌گر تحولات سیاسی ایران است یا دست‌کم خود را برای حضور احتمالی‌اش در انتخابات ۱۴۰۰آماده می‌کند؛ اما روز گذشته محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور با اعلام خبری رسما پرده از ماموریت جدید و مهم رئیس سابق مجلس برداشت. خبری مبنی بر اینکه علی لاریجانی، مسوول پیگیری قرارداد ۲۵ ساله با چین شده است. حالا علی لاریجانی که خود زمانی درپرونده هسته‌ای ایران به‌عنوان یکی ازمهم‌ترین پرونده‌های سیاست خارجی کشور نقش ایفا کرده، قرار است همکار دولت درخصوص قرارداد همکاری با چین باشد. وجه اشتراک هردو پرونده هم مخالفان جدی داخلی و خارجی آن است. هرچند نقش لاریجانی دراین قرارداد جنجالی نکته تازه‌ای نیست، چنان‌که تیرماه سال‌جاری منصور حقیقت‌پور، مشاور علی لاریجانی در توییتی از نقش ویژه لاریجانی برای مدیریت قرارداد راهبردی ایران و چین ازسوی مقام معظم رهبری خبر داده بود. در کنار او مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین هم در گفت‌وگویی که با خبرگزاری تسنیم در تاریخ ۲۳ تیرماه سال‌جاری داشت، از سفر علی لاریجانی به چین در اواخر سال ۹۷ با پیام کتبی مقام معظم رهبری مبنی برهمکاری بلندمدت با چین خبر داده وگفته بود در جریان آن گفت‌وگوها دو طرف برای بسته شدن یک قرارداد طولانی مدت به توافق رسیدند. گفت‌وگوی حریری یک نکته مهم دیگر هم داشت و آن نوع روابط رئیس سابق مجلس با مقامات چین طی سال‌های گذشته است؛ موضوعی که بی‌تردید در انتخاب او به‌عنوان مسوول پیگیری قرارداد ۲۵ ساله با چین تاثیرگذار بوده است. بر همین مبنا براساس گزارش‌ها پیگیری سند همکاری‌های ۲۵ساله ایران و چین در زمان ریاست لاریجانی در مجلس شورای اسلامی و سفر وی به چین درسال ۹۷ و گفت‌و‌گو با مقامات عالی پکن درباره این سند همکاری، از مهم‌ترین دلایل دعوت دولت دوازدهم از علی لاریجانی برای این همکاری جدید است. محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور نیز روز گذشته بر این نکته صحه گذاشت و در مورد دلایل این انتخاب گفت: «آقای لاریجانی در زمان ریاست مجلس شورای اسلامی و سفر به چین با جدیت این موضوع را دنبال می‌کرد و دولت نیز از وی خواست تا این کار را ادامه دهد.» واعظی همچنین گفت: «بعد از اینکه لاریجانی از مجلس بیرون آمد، از او درخواست کردیم کار خود را درخصوص پیگیری سند ۲۵ ساله ادامه دهد، او هم پذیرفت و این روزها برای پیشبرد برنامه‌های مربوط به اجرای این توافق همکاری ایران و چین وقت می‌گذارد.»
به گزارش انتخاب، رئیس دفتر رئیس‌جمهور در عین حال درخصوص تجهیز دفتری در پاستور برای لاریجانی به‌منظور پیگیری و اجرای سند همکاری ایران و چین اظهار بی‌اطلاعی کرد. البته نکته دوم دلیل دعوت به این همکاری را باید در نقش مهم علی لاریجانی دربه ثمر رسیدن برجام و روابط خوب او با دولتی‌ها طی دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی جست‌وجو کرد که حالا منجر به دعوت از او برای پیشبرد یک پرونده مهم سیاست خارجی دیگر شده است.
رابطه چندجانبه‌گرایی و روابط برد-برد
اما برنامه ۲۵ساله همکاری‌های جامع ایران و چین زمانی به شکل رسمی در رسانه‌ها مطرح شد که علی ربیعی، سخنگوی دولت در یکی از نشست‌های خبری‌اش در تابستان سال‌جاری از تصویب پیش‌نویس سند راهبردی همکاری ۲۵ساله ایران و چین در هیات دولت خبر داد. تاریخچه قرارداد ۲۵ساله میان ایران و چین به سفر «شی جین پینگ» رئیس‌جمهوری چین در سوم بهمن ماه سال ۹۴ به تهران بازمی‌گردد که دوکشور با امضای یک بیانیه مشترک و رسمی بر اراده دو طرف برای گسترش همکاری‌های جامع ۲۵ساله تاکید کردند. این همکاری راهبردی ۲۵ساله در دیدار رئیس‌جمهور چین با رهبر معظم انقلاب هم مطرح شد و ایشان تاکید کردند: «دولت و ملت ایران همواره به‌دنبال گسترش روابط با کشورهای مستقل و قابل اطمینان همچون چین بوده و هستند و بر همین اساس، توافق روسای جمهوری ایران و چین برای یک روابط استراتژیک ۲۵ساله، کاملا درست و حکمت‌آمیز است.»
به‌دنبال آن موضوع این قرارداد سال گذشته در سفر محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه به چین مجددا مورد بررسی قرار گرفت و درنهایت به گفته علی ربیعی، هیات دولت روز دوشنبه ۲۳ تیرماه سال‌جاری به ریاست حسن روحانی، رئیس‌جمهوری پیش‌نویس نهایی برنامه ۲۵ساله همکاری‌های جامع ایران و چین را بررسی و تایید کرد.
موضوعی که از همان ساعت نخست اعلام آن با واکنش‌های منفی بسیاری روبه‌رو شد تاآنجاکه مخالفان آن را به یک قرارداد ننگین در حد قرارداد ترکمنچای تشبیه کردند. در مقابل نیز برخی آن را یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک توصیف کردند. دو تعبیری که نیاز به بررسی کارشناسی دارد. منتقدان بر این باورند که اتکای اقتصادی، دفاعی و امنیتی به یک کشور برای مدتی طولانی موجب وابستگی به یک کشور خاص می‌شود و تعادل و موازنه قدرت را به هم می‌ریزد. در همین خصوص دکتر محمدمهدی بهکیش، اقتصاددان سرشناس معتقد است که براساس تجارب تاریخی اتکا به یک قطب سیاسی در جهان وابستگی می‌آورد و باید در دیپلماسی تعادل ایجاد کرد تا بتوان از رقابت قدرت‌ها بهره برد. به اعتقاد بهکیش اگر بخواهیم به چین متمایل شویم، باید به رقیب او هم توجه بیشتری داشته باشیم تا در آینده مورد بهره‌کشی چینی‌ها قرار نگیریم. بهکیش در گفت‌وگویی که اخیرا با هفته‌نامه «تجارت‌فردا» انجام داده تاکید کرده است که در جهان امروز باید آن‌چنان قدرتمند شویم که بتوانیم خواسته‌هایمان را به منصه عمل نزدیک کنیم یا با قدرت‌های بزرگ شطرنج تعادل‌بخش بازی کنیم تا از تحمیل خواسته‌های این طرف یا آن طرف مصون بمانیم. او همچنین معتقد است اگر نتوانیم با آمریکا توافق کنیم با چین هم نمی‌توانیم کار کنیم. بهکیش تاکید می‌کند: «اقتصاد چین و آمریکا با هم مخلوط هستند و امکان ندارد به راحتی بتوانند از هم جدا شوند و در نهایت با هم تعامل می‌کنند.»
این اقتصاددان با بیان اینکه موقعیت حساس و ژئوپلیتیک ایران مورد توجه قدرت‌های بزرگ است و خریدار دارد، معتقد است: راه امتیازگیری از این موقعیت، تعادل در سیاست خارجی و همزمان نگاه متوازن به شرق و غرب است. این اقتصاددان معتقد است بین چین و آمریکا رقابتی نانوشته در خاورمیانه وجود دارد و ایران در محور اصلی این رقابت است؛ چراکه موقعیت سوق‌الجیشی مهمی برای هر دو کشور دارد و تهران می‌تواند از این موقعیت استفاده کند و متاع خود را با قیمت بهتر به دو طرف بفروشد. بهکیش همچنین شروط رسیدن به یک توافق مناسب و عادلانه با چین را در انحصاری نبودن، تعادل در بده بستان و امتیازها، فراهم کردن محیط کسب‌وکار مناسب و از همه مهم‌تر روابط بین‌المللی مناسب می‌داند که فقدان این روابط هزینه سرمایه‌گذاری‌ها را بسیار بالا می‌برد.
از سوی دیگر به باور منتقدان قرارداد ۲۵ساله با چین، بازگرداندن موازنه مثبت و تنوع‌سازی در سبد سیاست خارجی ایران تنها راه گریز از وضعیت موجود است. به باور این دسته از افراد، نگاه تنها به شرق و با غرب نمی‌تواند منافع بلندمدت کشور را در نظام منطقه‌ای و بین‌المللی تامین کند و با چنین نگاهی ایران به محل جدال و رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل می‌شود که در نهایت حاصلی جز قربانی شدن مصالح کشور نخواهد داشت. به اعتقاد این دسته از کارشناسان، بدون چندجانبه‌گرایی نمی‌توانیم با هیچ کشوری رابطه برد-برد داشته باشیم.
در این میان برخی بر این نظرند که آنچه موجب بازگشت مجدد ایران به شرق و به‌خصوص چین شده، سیاست نامشخص آمریکا و اروپا در قبال ایران است. با تمام اینها ایران تصمیم گرفته است تا نگاه به چین را جدی‌تر از گذشته دنبال کند و قرار است علی لاریجانی پیگیری قرارداد ۲۵ساله با چین را برعهده داشته باشد.
