اعضای باقی‌مانده در برجام بر حفظ توافق هسته‌ای تاکید کردند
تقویت اتحاد جهانی علیه ماشه آمریکایی
همزمان روز گذشته حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران با اشاره به تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه و ناکامی‌اش در ایجاد اجماع بین اعضای شورای امنیت آن را یک اتفاق کم‌نظیر در تاریخ توصیف کرد. همچنین روحانی گفت که یکی دو روز قبل تلفنی با رئیس شورای امنیت صحبت کرده و رئیس شورای امنیت کاملا نظر ایران را قبول داشت و عنوان کرده که آنها هم قبول دارند آمریکا حق استفاده از چنین فرصتی را ندارد و فرصت خودش را از دست داده و از این قطعنامه و از این توافق به طور کامل خارج شده است.
نخستین موضع‌گیری رئیس دوره‌ای شورای امنیت
عبدو آباری، سفیر نیجر و رئیس دوره‌ای شورای امنیت بعدازظهر سهشنبه در نشست خبری روز نخست مسوولیت ریاست شورای امنیت تاکید کرد که «در موضع ما نسبت به آنچه درباره مکانیزم ماشه اعلام شد، تغییری ایجاد نشده است.» او افزود نیازی به ارائه قطعنامه علیه ایران احساس نمی‌کند. پیش‌تر دیان دیجانی، سفیر اندونزی که ریاست ادواری ماه اوت را بر عهده داشت، گفته بود: «با توجه به عدم توافق بین اعضای شورای امنیت، نمی‌تواند با خواست آمریکا موافقت کند.» عبدو آباری در پاسخ به این سوال که بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، پس از اعلام اخطار برای برقراری مکانیزم ماشه، در صورتی که هیچ یک از اعضای شورا قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌ها ارائه ندهند، رئیس شورا باید پس از ۱۰ روز، قطعنامه ارائه دهد، تاکید کرد: «اخطاریه آمریکا در ۲۰ اوت به شورا ارائه شد، از این رو باید در ۳۱ اوت یعنی روز دوشنبه، قطعنامه پیشنهادی توسط رئیس قبلی شورای امنیت یعنی نماینده دائم اندونزی ارائه می‌شد که این کار انجام نشده است.» رئیس شورای امنیت در ماه سپتامبر افزود هیچ درخواستی از سوی اعضای شورای امنیت در این زمینه دریافت نکرده‌ام.
موضع ۱۳ عضو شورای امنیت
آباری با تاکید بر اینکه آنچه به‌عنوان جمع‌بندی توسط نماینده اندونزی در هفته گذشته اعلام شد نظر شخصی وی نبوده است، گفت: «این موضع و واکنش ۱۳ عضو شورای امنیت بود که اعلام شد.»
وی با یادآوری اینکه بر اساس جمع‌بندی ارائه شده، اقدام بیشتری درباره درخواست آمریکا انجام نخواهد شد، افزود: «بار دیگر تکرار می‌کنم براساس قطعنامه ۲۲۳۱ باید در مدت ۱۰ روز، قطعنامه جدیدی ارائه شود که اکنون ۱۲ روز از آن گذشته و هیچ پیشنهادی برای این قطعنامه مطرح نشده است.» نماینده دائم نیجر در سازمان ملل متحد ادامه داد: «از زمانی که جمع‌بندی مواضع ۱۳ کشور اعلام شده است تاکنون هیچ تغییری را شاهد نیستیم و بر نظر پیشین ایستاده‌ایم.» آباری درباره دیدار خود با مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در روز ارائه درخواست فعال شدن مکانیزم ماشه هم گفت: «به‌طور کلی درباره مساله توافق هسته‌ای ایران صحبت شد اما اینکه به طور خاص درباره قطعنامه جدید گفت‌وگو شود، این‌گونه نبوده است اما گفتم که هر کاری برای پیشبرد دیپلماسی در این زمینه لازم باشد، انجام خواهیم داد.» رئیس جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد در پاسخ به این سوال که در نامه مشترک با آفریقای جنوبی، تونس، وینسنت و گرنادین، آمریکا را عضو برجام ندانسته‌اید و درخواست آن را غیرقانونی خواندید، تاکید کرد: «ما همچنان بر امضای خود ایستاده‌ایم مگر اینکه واقعیت جدیدی مطرح شود. ما معتقدیم وجود یک توافق بد بهتر از فقدان توافق است.» وی در پاسخ به اینکه آیا آمریکا حق دارد برای فعال کردن مکانیزم ماشه درخواست بدهد، توضیح داد: «هر کشوری حاکمیت مستقل دارد و می‌تواند هر آنچه بخواهد را انجام دهد. من نمی‌خواهم درباره حق حاکمیتی کشور چالش ایجاد کنم اما در سطح بین‌المللی باید مبتنی بر قوانین و مقررات مربوطه باشد.» ۲۶ اوت، طرح آمریکا برای بازگشت تحریم‌های ایران، با مخالفت ۱۳ عضو از ۱۵ عضو دائم و غیردائم شورای امنیت روبه‌رو شد. با این حال، مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات‌متحده گفت تحریم‌های مورد نظر از نیمه‌شب ۲۰ سپتامبر به طور خودکار به جریان خواهند افتاد.
تاکید کشورهای ۱+۴ بر حفظ برجام
اعضای باقی‌مانده در توافق هسته‌ای با جمهوری‌اسلامی در نشستی در وین تاکید کردند برای حفظ برجام و اجرای کامل آن تلاش خواهند کرد. نماینده آمریکا در این نشست حضور نداشت. روز سهشنبه، ۱۱ شهریور (یکم سپتامبر) نمایندگان ایران، آلمان، بریتانیا، چین، روسیه و فرانسه در پایتخت اتریش درباره چگونگی حفظ «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) به رایزنی پرداختند. هلگا اشمید، نماینده اتحادیه اروپا که ریاست نشست را بر عهده داشت، پس از پایان جلسه در پیامی توییتری نوشت، شرکت‌کنندگان برای حفظ برجام هم‌نظر هستند و «با وجود چالش‌های فعلی راهی برای اطمینان از اجرای کامل توافق پیدا می‌کنند.»
عباس عراقچی نماینده ایران پیش از آغاز نشست گفته بود اقدام ایالات‌متحده برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه و احیای کامل تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران «قطعا یک بحث مهم» با نمایندگان اعضای باقی‌مانده در برجام خواهد بود. دولت ایران بارها تاکید کرده است آمریکا پس از خروج یک‌جانبه از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ حق دخالت در این زمینه را ندارد. پس از درخواست دولت دونالد ترامپ از شورای امنیت برای فعال کردن مکانیزم ماشه، آلمان، بریتانیا و فرانسه در بیانیه مشترکی تذکر دادند آمریکا پس از خروج از برجام دیگر عضو آن نیست و این اقدام واشنگتن در تضاد با تلاش‌های کنونی این سه کشور برای حفظ توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی است. اما واشنگتن معتقد است به‌عنوان یکی از مذاکره‌کنندگان اصلی برجام این حق را دارد حتی اگر توافق را ترک کرده باشد.
فو کنگ، نماینده چین، پس از پایان نشست روز سهشنبه به خبرنگاران گفت، تمامی کشورهای عضو توافق کردند که ایالات‌متحده حق قانونی برای فعال‌کردن مکانیزم ماشه را ندارد و از نظر چین، واشنگتن از این اهرم برای «کارشکنی یا حتی از بین بردن برجام» استفاده می‌کند. او ضمن بیان اینکه ایالات‌متحده یک ابرقدرت است تاکید کرد با وجود این، آمریکا هم کشوری است مثل دیگر کشورهای جهان. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در این نشست نیز در توییتر نوشت: «نشست وین نشان داده است شرکت‌کنندگان آن به طور کامل به توافق هسته‌ای متعهد و مصمم هستند تمامی تلاش خود را برای حفظ آن به‌کار ببرند.» وی نوشت اعضای برجام در نشست کمیسیون مشترک به صورت متفق‌القول اعلام کردند آمریکا از برجام خارج شده و نمی‌تواند به‌عنوان مشارکت‌کننده در این توافق در نظر گرفته شود. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه نیز گفت طرف‌های برجام به اتفاق آرا با تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران مخالفت کرده‌اند. به گزارش خبرگزاری فارس، ریابکوف درباره ادعای روز پنج‌شنبه پمپئو مبنی‌بر اینکه تحریم‌ها علیه ایران از روز ۲۰ سپتامبر بازخواهند گشت، گفت آمریکا با خروج یک‌جانبه خود از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ خودش را از حق اقدام در این خصوص محروم کرده است. پیش از نشست وین هم کشورهای باقی‌مانده در برجام بارها تاکید کرده بودند به حفظ آن پایبندند و بعضا وعده داده بودند که در برابر برنامه‌های واشنگتن برای فشار حداکثری به جمهوری اسلامی اقدامات موثری انجام خواهند داد.
مخالفت اعضا با اقدامات واشنگتن
همچنین سید‌عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه که برای شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام به وین سفر کرده است، در تشریح نتایج نشست و رایزنی‌های انجام شده در وین در گفت‌وگو با نورنیوز، با سازنده اعلام کردن نشست کمیسیون برجام و نزدیکی مواضع اعضای باقی مانده در این توافق بین‌المللی در خصوص لزوم اقدام هماهنگ علیه قانون‌شکنی آمریکا گفت: «این نشست، در شرایط خاص ناشی از تحولات در شورای امنیت پیرامون برجام و اقدام غیرموجه و غیرقانونی آمریکا برگزار شد از این‌رو، محور اصلی مباحث کمیسیون، بر ضرورت یکپارچگی و انسجام علیه اقدام آمریکا متمرکز بود.» معاون سیاسی وزیر امور خارجه افزود: «در این خصوص، اعضای کمیسیون با تاکید بر مواضع اصولی خود در جریان بررسی قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که با شکست مفتضحانه آمریکا همراه بود و همچنین مخالفت‌های اساسی خود با اقدام آمریکا برای جا زدن خود به‌عنوان عضو برجام و اعاده قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران، به‌طور متفق‌القول بر این عقیده بودند که آمریکا از ۸ می ۲۰۱۸ مشارکت خود در برجام را متوقف کرده و دیگر عضو این توافق محسوب نمی‌شود لذا نمی‌تواند از حقوق تصریح شده در برجام از جمله با هدف برگشت تحریم‌ها، استفاده کند.» نماینده کشورمان در کمیسیون مشترک برجام همچنین گفت: «موضوع دیگری که در کمیسیون به اتفاق مورد تاکید قرار گرفت، ضرورت حفظ برجام و انجام اقدامات لازم در این راستا از جمله از طریق اجرای کامل و موثر تعهدات تمامی طرف‌ها بود.» عراقچی در این زمینه گفت: «ما تاکید کردیم که تنها راه اصولی حفظ برجام، بهره‌مندی ایران از منافع این توافق در حوزه رفع تحریم‌هاست که صرفا از طریق اتخاذ گام‌های عملی و ملموس اعضای برجام، محقق می‌شود.»
آمریکا نمی‌تواند تحریم‌ها را بازگرداند
در نهایت پس از نشست روز سهشنبه اعضای برجام بیانیه‌ای صادر شد و در آن بر اهمیت صیانت از برجام و اجرای کامل آن تاکید شد. در بند ۳ این بیانیه تاکید شده است چون آمریکا در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ به صورت یک‌جانبه، توقف مشارکت خود را در برجام اعلام کرد و از آن پس، در هیچ یک از فعالیت‌های مرتبط با برجام مشارکت نداشته است، بنابراین نمی‌توان آن را یک دولت عضو برجام محسوب کرد. در این رابطه، اعضا تاکید کردند که آمریکا نمی‌تواند فرآیند بازگشت تحریم‌های ملل متحد تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را آغاز کند. در بند ۵ این بیانیه نیز اعضا، از بیانیه مشترک ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مورخ ۲۶ اوت ۲۰۲۰، که اجرای آن آغاز شده است، استقبال کردند و بر نقش مهم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌عنوان تنها سازمان بین‌المللی مستقل و بی‌طرف مسوول راستی‌آزمایی و نظارت بر تعهدات عدم اشاعه هسته‌ای تاکید داشتند.
شکست مفتضحانه واشنگتن
این در حالی است که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران روز گذشته در نشست هفتگی هیات دولت با اشاره به اینکه یکی از مواد برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ این است که از اواخر مهرماه سال جاری، ایران از تحریم تسلیحاتی به طور کامل خارج می‌شود، گفت این یعنی ایران می‌تواند هر تسلیحاتی را بخرد یا بفروشد و این برای آمریکایی‌ها خیلی سنگین بود و در تلاش بودند با یک طرح تبلیغاتی و پیشنهاد قطعنامه جلوی این بند را بگیرند. به گزارش «ایرنا» روحانی اضافه کرد: «همه مردم مطلع هستند که ۱۳ عضو شورای امنیت در برابر آمریکا ایستادند و این در تاریخ کم‌نظیر است یا سراغ نداریم. یعنی آمریکا قطعنامه‌ای را در شورای امنیت پیشنهاد بدهد و فقط یک رأی داشته باشد و در تاریخ سیاسی و در تاریخ سازمان ملل یک شکست مفتضحانه برای آمریکایی‌ها بود.»
وی با اشاره به تلاش‌های آمریکا برای استفاده از مکانیزم ماشه تاکید کرد: «اینها فکر کردند می‌توانند از این طریق کسب آبرو کنند و عنوان کردند که می‌توانند از ساز و کار درون برجام استفاده کنند که یکی از حرف‌های خنده‌دار تاریخ است. من فکر نمی‌کنم هر کسی که الفبای حقوق و الفبای سیاست را بلد باشد، الفبای تعامل را قبول داشته باشد این را نفهمد که اگر کسی از یک قراردادی به طور کامل خارج شد و کنار رفت بعد از دو، سه سال نمی‌تواند برگردد و بگوید که می‌خواهم از این امتیاز استفاده کنم.» روحانی با اشاره به نتایج نشست کمیسیون برجام گفت: «خوشبختانه روز سهشنبه در وین ۱+۴ با صراحت اعلام کرد که ما در کنار برجام هستیم و آمریکا حق سوء‌استفاده ندارد؛ زیرا آمریکا نه فقط از برجام خارج شده بلکه هر کشوری که به برجام عمل کرده را نیز تنبیه کرده است.»
رئیس دولت تدبیر و امید ادامه داد: «بحمدالله امروز هم در شورای امنیت می‌بینیم که یک اتفاق نظری وجود دارد و این یک پیروزی بزرگ دیگر برای ایران خواهد بود. به‌نظر من این هم در تاریخ، کم‌سابقه بوده است که یک کشوری از لحاظ سیاسی و حقوقی در مجامع بین‌المللی با آمریکا درگیر شود و چند بار بتواند آمریکا را شکست دهد و ان‌شاء‌الله در این مرحله هم آمریکا شکست خورده است.»
روحانی با تاکید بر اینکه قطعا آمریکا جز تبلیغات و سر صدا و اینکه بگوید چندم شهریور تحریم‌ها را برمی‌گردانیم، توفیقی به‌دست نخواهد آورد، افزود: «این حرف از این حرف‌های بی‌محتوا و بی‌اساس است زیرا که آمریکا خودش این حق را از خودش سلب کرده و دو سال و نیم گذشته به‌طور کامل از این توافق خارج شده است.»
