اندیشکده «مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی» (CSIS):
آیا آمریکا می‌تواند «مکانیزم ماشه» علیه ایران را کلید بزند؟
هوک در اظهارات خود، ملاحظه جدی در مورد خطرات واکنش احتمالی ایران را نادیده گرفته است. شاید ایران در شورای امنیت حمایتی کسب نکند، در آن صورت بدون تردید به هرگونه اقدام احتمالی پاسخ خواهد داد. در واقع، ایران در صورت تمدید تحریم‌های سازمان ملل، گزینه هسته‌ای خود را که شامل خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) می‌شود روی میز خواهد گذاشت. این از نظر قانونی، حداقل راه را برای تولید سلاح‌های هسته‌ای هموار می‌کند. در صورت کناره‌گیری ایران از ان‌پی‌تی این کشور پس از کره‌شمالی به دومین کشوری تبدیل می‌شود که از این پیمان خارج شده است.
در مجموع در صورت واکنش ایران قواعد بازی تغییر خواهد کرد، به همین خاطر این سناریو نیاز به بررسی حداقل چهار موضوع مهم دارد. سوال اول این است که آیا ایران واقعا ان‌پی‌تی را ترک خواهد کرد؟ سیاستمداران ایرانی سال‌ها است که این تهدید را مطرح می‌کنند. برای نخستین بار دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در سال ۲۰۱۸ و درست قبل از خروج آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) اعلام کرد که در صورت ترک برجام از سوی آمریکا، خروج احتمالی ایران از ان‌پی‌تی یکی از گزینه‌ها خواهد بود. با این وجود، در حالی که واشنگتن توافق هسته‌ای را ترک کرد، ایران همچنان در ان‌پی‌تی باقی ماند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز ژانویه سال جاری چنین موضوعی را در مقابل نمایندگان مجلس مطرح کرد.
تهدیدات فعلی احتمالا در ابتدا با هدف جلوگیری از تمدید تحریم‌ها صورت گرفته، اما به هر حال این بدان معنا نیست که ما نباید این اظهارات را جدی بگیریم. اگرچه به سختی می‌توان دقیقا دانست که طرفداران خروج ایران از ان‌پی‌تی در داخل کشور چقدر دست بالا را دارند، اما احتمالا تهران هنوز تصمیمی در این باره نگرفته و بعید است تا زمانی که ضربه‌ای واقعا کاری به ایران وارد نشده این کشور تصمیم به چنین کاری بگیرد. علاوه‌بر این، ایران نیازی به تصمیم‌گیری عجولانه نخواهد داشت و می‌تواند همچنان صبر کند. بدون شک، واکنش‌های روسیه، چین و اروپا در تصمیم ایران نقش بسزایی خواهد داشت. اگر ایران بفهمد که آمریکا از نظر دیپلماتیک منزوی شده و طرف‌های دیگر هیچ همراهی با واشنگتن ندارند، تهران نیز به احتمال زیاد در پیمان باقی خواهد ماند.
مساله دوم، نگرانی فعلی حداقل در کوتاه مدت خروج ایران از ان‌پی‌تی نیست بلکه حرکت این کشور به سمت ساخت سلاح هسته‌ای است. با این حال یادآوری این نکته حائز اهمیت است که خروج از ان‌پی‌تی می‌تواند به معنای تقابل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد و این حداقل در مقطع فعلی برای ایران ضرورتی ندارد.
ایران می‌تواند برای برآورده کردن ضروریات داخلی از ان‌پی‌تی خارج شود و در عین حال به بازرسان اجازه دهد همچنان به امکانات اتمی ایران دسترسی داشته باشند. چنین اقدامی از طرفی می‌تواند به جامعه بین‌المللی اطمینان نسبتا بیشتری بدهد. با فرض اینکه ایران در حال حاضر مشغول ساخت سلاح هسته‌ای نیست، فراهم کردن چنین دسترسی‌ای به نفع تهران خواهد بود تا بدین شکل از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند. نکته اصلی اینکه خروج از ان‌پی‌تی به معنای پایان یافتن بازرسی‌های آژانس نیست.
نکته سوم این است که خروج ایران از ان‌پی‌تی فوری و به‌سرعت نخواهد بود. طبق شرایط این پیمان، ایران موظف است سه ماه پیش از تصمیم خود برای خروج اطلاع‌رسانی‌های لازم را انجام دهد. البته، ایران نیز مانند کره شمالی به سادگی می‌تواند این الزام را نادیده بگیرد، اما با انجام این کار، این سوءظن به وجود می‌آید که تهران به‌دنبال ساخت سلاح هسته‌ای است. بنابراین، مذاکره احتمالا طولانی مدتی می‌تواند انجام شود که طی آن روسیه، چین و اروپا سعی در ترغیب تهران به ماندن در این معاهده خواهند کرد. اگرچه این استراتژی تا حدودی مخاطره‌آمیز است، اما ایران می‌تواند بر اساس منافع خود از اهرم ان‌پی‌تی برای اعمال فشار بهره ببرد. بلافاصله پس از اعلام تصمیم ایران مبنی بر ترک ان‌پی‌تی احتمالا دولت‌های دیگر به‌دنبال دادن امتیازی به ایران باشند و این خود بر تصمیم جمهوری اسلامی اثر می‌گذارد. این اقدام خود فرصتی برای یک راه‌حل دیپلماتیک مهیا می‌کند، اما در عین حال می‌تواند بحران‌ساز هم باشد.
مساله چهارم و شاید مهمتر از همه، خروج از ان‌پی‌تی به معنای این نیست که ایران تصمیم به تولید سلاح هسته‌ای گرفته است. به دلایلی که در بالا ذکر شد، نیت تهران از خروج احتمالی از پیمان در درجه اول یک بازی سیاسی است. صادقانه بگویم که ایران به خوبی آگاه است خروج از ان‌پی‌تی و حرکت به سمت ساخت سلاح اتمی این کشور را در آستانه جنگ قرار می‌دهد. عقب نشینی از ان‌پی‌تی هیچ یک از این واقعیت‌های اساسی را تغییر نمی‌دهد.
با این حال خروج از ان‌پی‌تی شانس ایران برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای در آینده را افزایش می‌دهد (این در حالی است که مقامات جمهوری اسلامی بارها تاکید کرده‌اند که به سمت ساخت سلاح هسته‌ای نخواهند رفت). بدون ان‌پی‌تی، طرفداران سلاح‌های هسته‌ای در ایران دست بالا را خواهند یافت چرا که تهران دیگر با محدودیت‌ها و عواقب کمتری روبه‌رو است. علاوه بر این، با کاهش نظارت بین‌المللی طی یک بازه زمانی و نبود اقدامات تقویت شده در زمینه برجام، مانند پروتکل الحاقی، ممکن است تهران وسوسه شود تا به سمت ساخت سلاح برود.
تصمیم آمریکا برای استفاده از مکانیزم ماشه، یک خطای استراتژیک است. این امر با انواع عواقب منفی، فواید اندکی همراه خواهد داشت و بحران کنونی بین آمریکا و ایران را تشدید می‌کند. حتی اگر ایران تصمیم به ترک ان‌پی‌تی بگیرد، باز هم این امکان را دارد تا به جامعه جهانی اطمینان دهد به سمت ساخت بمب هسته‌ای نمی‌رود.
