حدود دو هفته پیش، مقامات دولت دونالد ترامپ در گفت‌وگو با چند رسانه غربی از طرح دو مرحله‌ای کاخ سفید برای جلوگیری از رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران خبر دادند. به موجب این طرح، آمریکا ابتدا قطعنامه‌ای برای تمدید تحریم‌های مزبور به شورای امنیت ارائه می‌دهد. اگر این قطعنامه وتو شد، آمریکا ادعا خواهد کرد که به‌عنوان عضوی از برجام، حق استفاده از سازوکار معروف به «مکانیزم ماشه» را دارد و به این شکل با بازگرداندن همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، از رفع تحریم‌های تسلیحاتی علیه این کشور جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر ایران و برخی اعضای برجام مانند روسیه، ضمن مخالفت با تمدید تحریم‌ها، قاطعانه می‌گویند آمریکا هیچ حقی برای استفاده از مکانیزم ماشه ندارد و با خروج یکجانبه از برجام، مشارکتش در این توافق را پایان داده است.

به گزارش فرارو، روزنامه الشرق الاوسط در گزارشی از نیویورک به نقل از یک دیپلمات غربی مدعی شد که «مباحثات نیرومندی درباره جوانب حقوقی» استفاده آمریکا از مکانیزم ماشه وجود دارد. یک دیپلمات غربی دیگر در شورای امنیت، با بیان اینکه مساله تمدید تحریم‌های تسلیحاتی «بسیار پیچیده» است، تصریح کرد که این امر به «وکلای بسیار خوبی نیاز دارد.» همین دیپلمات به الشرق الاوسط گفت: «شایعات زیادی وجود دارد که پرونده (تحریم‌های ایران) به شورای امنیت منتقل خواهد شد.»

در حال حاضر، آمریکا تاکید می‌کند که از همه گزینه‌های حقوقی موجود برای جلوگیری از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران استفاده خواهد کرد. از سوی دیگر ایران و روسیه می‌گویند تلاش آمریکا برای تمدید این تحریم‌ها وجاهت قانونی ندارد. با توجه به این اختلافات حاد، چه سناریو‌هایی درخصوص تحریم‌های تسلیحاتی ایران وجود دارد؟

در این زمینه می‌توان حداقل به سه سناریو اشاره کرد:

سناریوی اول این است که قطعنامه آمریکا پیرامون تمدید تحریم‌های ایران، از سوی دیگر اعضای برجام خصوصا روسیه و چین وتو نشود و تصویب شود. ارزیابی خود آمریکایی‌ها حاکی از این است که این سناریو موفق نخواهد شد. برایان هوک در یادداشتی در روزنامه وال استریت ژورنال نوشته است: «آمریکا، با دیپلماسی جلو خواهد رفت و برای تمدید تحریم‌ها، حمایت جلب خواهد کرد. ما پیش‌نویس قطعنامه‌ای را تهیه کرده‌ایم و امیدواریم که تصویب شود.»

اما هوک می‌گوید اگر این قطعنامه وتو شود، آمریکا از سناریوی دوم استفاده خواهد کرد و آن، استفاده از مکانیزم ماشه است. اما این سناریو ابهامات زیادی دارد. آمریکایی‌ها نمی‌گویند چگونه در حالی که روسیه و سایر اعضای برجام اصرار می‌کنند آمریکا حق استفاده از این مکانیزم را ندارد، از این مکانیزم استفاده خواهند کرد. یک دیدگاه این است آمریکا ممکن است موفق به استفاده از مکانیزم ماشه شود و نه فقط تحریم‌های تسلیحاتی، بلکه کل تحریم‌های سازمان ملل را علیه ایران بازگرداند. به عبارت دیگر، آمریکا برای جلوگیری از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی کل برجام را نابود خواهد کرد.

اما این دیدگاه اشکالاتی دارد از جمله اینکه آمریکا در صورت نابود کردن برجام با اعتراض شدید اروپایی‌ها مواجه خواهد شد. اروپایی‌ها مانند آمریکا از سیاست‌های منطقه‌ای ایران و احتمال تاثیر رفع تحریم‌ها بر اوضاع منطقه ابراز نگرانی می‌کنند و می‌توان حدس زد که قلبا مایل هستند که تحریم‌های تسلیحاتی تمدید شود. اما در عین حال، اروپایی‌‎ها هیچ تمایلی به فروپاشی کامل برجام ندارند. همچنین خود آمریکا هم می‌گوید مایل است شورای امنیت تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تمدید کند. به عبارت دیگر، آمریکا تمایلی به استفاده از مکانیزم ماشه ندارد و آن را گزینه آخر می‌بیند.

پس آمریکا چه گزینه دیگری دارد؟ به نظر می‌رسد آمریکا در حال کار روی سناریویی است که در آن برجام نابود نمی‌شود، ولی تحریم‌های تسلیحاتی تمدید می‌شوند. این سناریو که سومین سناریو است، به‌طور مبهم در یادداشت هوک مطرح شده است. هوک می‌گوید اگر دیپلماسی آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی با مانع وتو برخورد کند، «آمریکا حق تمدید تحریم‌های تسلیحاتی از طریق سایر ابزار‌ها را برای خود محفوظ می‌دارد.» او در ادامه با اشاره به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که برجام را تایید کرده بود، نوشت: «قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (مصوب ۲۰۱۵) اکثر تحریم‌های سازمان ملل (علیه ایران) را رفع کرد، اما یک مکانیزم حقوقی جهت استفاده انحصاری برخی کشور‌های خاص برای بازگرداندن سریع تحریم‌ها ایجاد کرد. تحریم‌های تسلیحاتی یکی از این تحریم‌هاست.»

در واقع الان بحث سر این نیست که تحریم‌های تسلیحاتی یکی از تحریم‌هایی است که مکانیزم ماشه روی آنها منطبق است. بلکه بحث بر سر این است که آیا آمریکا از نظر حقوقی حق استفاده از این مکانیزم را دارد یا نه. آمریکایی‌ها با اشاره به متن قطعنامه ۲۲۳۱ ادعا می‌کنند آمریکا به‌عنوان عضو دائمی شورای امنیت بخشی از این قطعنامه است و از آنجا که این قطعنامه درباره برجام است، بنابراین حق استفاده از مکانیزم ماشه را دارد. تفکیک تحریم‌های تسلیحاتی از سایر تحریم‌های ذیل مکانیزم ماشه می‌تواند در راستای همین ادعا باشد. این احتمال وجود دارد که آمریکا برای همراه کردن اروپایی‌ها و شاید روسیه و چین، ادعا کند که از مکانیزم ماشه فقط برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی استفاده خواهد کرد و فعال‌سازی این مکانیزم به معنای بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل نخواهد بود. چنین سناریویی منافع اروپا و آمریکا را به یک اندازه تامین می‌کند. اروپایی‌ها فعلا سکوت اختیار کرده و به رغم پیچیدگی روزافزون پرونده برجام مواضع واضحی اتخاذ نمی‌کنند. آنها بدون سروصدا در حال رایزنی با آمریکا هستند. اخیرا، برایان هوک برای بررسی طرح جدید برجامی آمریکا به پاریس رفته بود، اما جزئیات این سفر منتشر نشد. از این رو باید منتظر ماند و دید اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها چه خوابی برای برجام دیده‌اند.

اخبار مرتبط