جنگ قیمتی نفت به نفع هیچ‌کس نیست
به‌نظر می‌رسد بازارهای نفت در شرایط بحرانی قرار دارد. در بخش عرضه با مازاد عرضه در بازار و افزایش میزان ذخیره‌سازی‌ها و در بخش تقاضا با کاهش شدید تقاضا به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و تاثیر منفی آن بر رشد اقتصادی کشورهای جهان به‌ویژه در چین مواجه شده است. در چنین شرایطی جنگ قیمتی بین دو تولید‌کننده بزرگ نفت‌خام یعنی عربستان و روسیه به نفع هیچ بازیگری در بازارهای نفت نیست و پیامدهای کوتاه‌مدت تا بلند‌مدت منفی بر بازارهای نفت و در نتیجه اقتصاد کشورهای تولید‌کننده بر جا خواهد گذاشت.
عربستان در روز شنبه یک جنگ تمام عیار قیمتی را آغاز کرد و آرامکو قیمت نفت‌خام این کشور را پایین آورد که بیشترین کاهش قیمت طی ۲۰ سال گذشته بود. تحلیلگران گلدمن ساکس اعلام کردند بازار نفت اکنون که عربستان سعودی و روسیه وارد جنگ قیمت شده‌اند، وارد دوران جدیدی می‌شود و احتمال به واقعیت پیوستن نفت برنت ۲۰ دلاری وجود دارد و اعلام کرد انتظار دارد تا ماه آوریل روزانه ۶ میلیون بشکه مازاد عرضه در بازار موجود باشد. بازار جهانی نفت روزانه حدود ۱۰۰ میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند. موسسه اعتبارسنجی فیچ هم هشدار داد جنگ قیمت نفت به درآمد مالی تولیدکنندگان نفت در منطقه خلیج‌فارس از جمله عربستان سعودی آسیب خواهد زد و ممکن است به موج تنزل رتبه اعتبار مالی دولت‌های این منطقه منجر شود. از سوی دیگر آژانس بین‌المللی انرژی ۵/۳ میلیون بشکه در روز مازاد عرضه در بازار نفت در سه ماه نخست امسال را به‌دلیل شیوع ویروس کرونا پیش‌بینی کرد. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش ماهانه بازار نفت برای مارس اعلام کرد تقاضای جهانی برای نفت امسال برای نخستین بار از زمان بحران مالی ۲۰۰۹ کاهش پیدا خواهد کرد و دورنمای تقاضا برای نفت را به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و تاثیر آن روی اقتصادهای متعدد، به میزان ۱/۱ میلیون بشکه در روز کاهش داد و اکنون انتظار دارد تقاضای جهانی در سال ۲۰۲۰ بر مبنای سالانه به ۹۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کند.
عبدالله العطیه، وزیر نفت پیشین قطر پیش‌بینی کرده که شاید قیمت‌های نفت تا کمتر از ۲۰ دلار در هر بشکه هم برسد. وی برای تشریح شرایط فعلی به جنگ قیمتی بین تولیدکنندگان نفت اوپک و تولیدکنندگان نفت دریای شمال در زمان وزارت زکی یمانی، وزیر نفت عربستان در دوره شاه فهد در سال ۱۹۸۵ اشاره کرده است. در آن زمان قیمت نفت برنت طی یک جنگ قیمت کم سابقه که عربستان سعودی در دسامبر ۱۹۹۸ به راه انداخته بود به ۵۵/۹ دلار در هر بشکه رسید و یمانی سمت خود را از دست داد. اما پس از آن عربستان مجبور شد که تاکتیک خود را عوض کند و برای افزایش قیمت‌های نفت تلاش کند. با وجود این تجربه تلخ، عربستان و دیگر هم‌پیمانانش در خلیج‌فارس جنگ قیمتی را این بار با روسیه شروع کرده‌اند. عربستان قیمت‌های نفت‌خام خود به مقصد آسیا را به‌شدت کاهش داده و در نظر دارد تولید خود را از ماه آوریل به ۳/۱۲ میلیون بشکه در روز برساند که ۵/۲ میلیون بشکه در روز بیشتر از میزان فعلی است. قیمت‌های نفت عربستان برای بارگیری در ماه آوریل ۶ دلار در هر بشکه برای بازارهای آسیا، ۸ دلار در هر بشکه برای بازارهای اروپا و ۷دلار در هر بشکه برای بازارهای آمریکا کاهش یافت(براساس قیمت مرجع در هر منطقه) به این ترتیب اگر قیمت برنت ۳۵ دلار در هر بشکه باشد قیمت نفت‌خام متوسط عرب برای بازار شمال غرب اروپا ۶۰/۱۲ دلار در هر بشکه نسبت به برنت کمتر می‌شود و در نتیجه قیمت هر بشکه نفت‌خام متوسط عرب ۲۴ دلار در هر بشکه برآورد می‌شود که کمترین میزان از ژانویه ۲۰۱۵ است زمانی که قیمت برنت ۲۹ دلار در هر بشکه بود. عربستان سعودی در بودجه امسال خود برای نفت‌خام متوسط قیمت ۹/۴۹ دلار در هر بشکه را در نظر گرفته است(تولید ۸/۹ میلیون بشکه در روز با قیمت ۵۵ دلار در هر بشکه برای نفت‌خام سبک عرب). براساس بررسی‌های MEES اگر ریاض در سال ۲۰۲۰ معادل ۵/۱۱ میلیون بشکه در روز نفت تولید کند و متوسط قیمت هم ۳۵ دلار در هر بشکه باشد درآمد نفتی عربستان از ۱۳۷ دلار پیش‌بینی شده در بودجه به ۱۰۲ میلیارد دلار می‌رسد و این کشور با کسری بودجه ۸۵ میلیارد دلاری مواجه خواهد بود. از سویی ارزش سهام آرامکوی عربستان برای اولین بار به کمتر از عرضه اولیه آن در بورس رسید. سهام این شرکت ۹/۳ درصد در ریاض سقوط کرد و ۷/۳۱ ریال عربستان معامله شد یعنی کمتر از ۳۲ ریالی که در عرضه اولیه آن در ماه دسامبر فروخته شده بود. شاخص بازار بورس اوراق بهادار عربستان، تداول، ۵/۶ درصد پایین آمده است. البته این کاهش قیمت سهام فقط به‌دلیل کاهش قیمت‌های نفت نیست. سهام اکثر کشورهای جهان تحت‌تاثیر شیوع کرونا کاهش قیمت چشمگیری داشته است. شرایط برای عراق حتی سخت‌تر است. در ماه فوریه عراق ۲/۹۸ میلیون بشکه معادل ۳۹/۳ میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده است. متوسط قیمت هر بشکه نفت عراق در این دوره ۴/۵۱ دلار در هر بشکه بوده که کمترین مقدار از سپتامبر سال ۲۰۱۷ بوده است. این قیمت نفت ۵۲۵/۵ میلیارد دلار برای عراق درآمد ایجاد کرده است صادرات نفت عراق اخیرا به ۵/۳ میلیون بشکه در روز رسید. اگر قیمت نفت به‌طور متوسط ۳۵ دلار در هر بشکه باشد درآمد ماهانه این کشور در ماه آوریل ۷/۳ میلیارد دلار می‌شود که کمتر از بودجه موردنیاز دولت عراق برای اداره کشور است. یکی از مشاوران اقتصادی نخست‌وزیر عراق در این باره گفت: فروپاشی قیمت نفت به معنای دو برابر شدن کسری بودجه است و تنها گزینه‌ای که برای عراق باقی می‌ماند توسل به استقراض بین‌المللی است.. در آن‌سو نیز الکساندر نواک وزیر نفت روسیه اعلام کرده که روسیه به‌زودی تولید خود را ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش می‌دهد. کرملین تاکید کرده که بودجه امسال خود را با نفت ۴۰ دلار در هر بشکه تنظیم کرده ولی این کشور مقادیر زیادی مواد خام صادراتی دیگر داشته و از حجم بالای ذخایر ارزی برای گذشتن از این بحران برخوردار است و ترکیبی از کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمدها از زمان سقوط قیمت نفت در ۲۰۱۵ ادامه داشته و قیمت سر به سر برای بودجه روسیه را تا ۵۱ دلار در هر بشکه پایین آورده است. ارزش روبل در سال‌جاری میلادی ۱۰ درصد کاهش یافته درحالی‌که قیمت نفت برنت ۳۰ درصد سقوط کرده است. بنابراین ارز روسیه هنوز هم ارزش بالاتری دارد. کرملین در گذشته سعی داشت ارز روسیه را پایین نگه دارد تا درآمد صادرکنندگان کالا که پیش‌برنده اقتصاد این کشور هستند افزایش یابد.
تحت پیمان فعلی اوپک‌پلاس که در اول آوریل به پایان می‌رسد، سهم تولید نفت روسیه ۳۲۸/ ۱۰ میلیون بشکه در روز بوده و طبق برآورد پلاتس، این کشور در فوریه ۳۸/ ۱۱ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرد. با وجود اختلاف با اوپک، روسیه با همکاری موثر با گروه اوپک‌پلاس طی سه سال گذشته ۱۰ تریلیون روبل معادل ۹/ ۱۳۸ میلیارد دلار درآمد به‌دست آورده است. البته هنوز بسیار زود است تاثیر واقعی کاهش قیمت‌های نفت بر اقتصاد روسیه کاملا مشخص شود اما آنچه مسلم است این است که ادامه این همکاری می‌توانست برای روسیه منافع به مراتب بیشتری را به همراه داشته باشد. کاهش قیمت‌های نفت می‌تواند ضربه جبران‌ناپذیری را به تولیدکنندگان شیل در آمریکا بزند. نکته‌ای که می‌تواند باعث خوشنودی اوپک و روسیه باشد. با ادامه کاهش قیمت نفت در بحبوحه جنگ قیمت و شیوع ویروس کرونا، تولیدکنندگان نفت آمریکا اعلام کردند هزینه‌های سرمایه‌ای و سود آنها پایین آمده و قادر به ادامه بسیاری از فعالیت‌های خود با نفت ۳۰ دلار در هر بشکه نیستند. ریستاد انرژی هشدار داده اکثر چاه‌های نفت شیل که در آمریکا حفاری شده‌اند با قیمت فعلی نفت هیچ سود دهی ندارند. شرکت‌های نفتی که اخیرا طرح‌های هزینه‌ای سال ۲۰۲۰ خود را براساس نفت ۵۵ تا ۶۵ دلار تنظیم کرده بودند، این هفته و پس از آغاز جنگ قیمت میان روسیه و عربستان که موجب افت قیمت نفت به زیر ۳۵ دلار شد با وضعیت ویژه‌ای روبه‌رو شده‌اند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرد تولید نفت این کشور در نتیجه افت شدید قیمت‌ها و کاهش هزینه تولیدکنندگان و تعدیل فعالیت حفاری، در سال میلادی آینده کاهش پیدا خواهد کرد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارش جدیدی پیش‌بینی کرد: میانگین تولید نفت آمریکا در سال ۲۰۲۱ به ۷/ ۱۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید که در مقایسه با ۱۳ میلیون بشکه در روز پیش‌بینی شده برای سال ۲۰۲۰ کاهش نشان می‌دهد و نخستین کاهش سالانه تولید نفت آمریکا از سال ۲۰۱۶ به این طرف خواهد بود. فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی همچنین اظهار کرد سقوط قیمت نفت به پایین ۲۵ دلار، باعث توقف رشد جدید صنعت نفت شیل آمریکا خواهد شد. در مجموع در شرایطی که عرضه و تقاضای بازارهای نفت با بحران مواجه است، جنگ قیمتی می‌تواند به وخیم‌تر شدن اوضاع منجر شود. کاهش قیمت‌های نفت به نفع هیچ کدام از بازیگران نفت نیست. جنگ قیمتی در گذشته نیز آزمون خود را پس داده و مردود شده است. به‌نظر می‌رسد که آغاز گفت‌وگو‌ها بین اعضای اوپک و غیراوپک (حتی با تعداد بیشتری از بازیگران غیراوپک) بتواند بستر بهتری را برای پیدا کردن راه‌حل‌های موثر جهت ایجاد توازن در بازارهای نفت فراهم آورد.
