نیوزویک تحلیل کرد
تنش تهران-واشنگتن از لنز توکیو
تاکنون نیز درخواست‌های مستقیم و غیرمستقیم آمریکایی‌ها برای دیدار و مذاکره با همین خط مشی رد شده است. با این‌حال نشریه نیوزویک در گزارشی استدلال می‌کند که باتوجه به سیگنال‌های مثبت اخیر نظیر تبادل زندانیان، نیاز ژاپن به نفت ایران و امنیت انرژی و برگزاری انتخابات در ایران و آمریکا، ممکن است دیدار روحانی و آبه این‌بار میوه‌ای داشته باشد.
به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، نشریه نیوزویک در گزارشی به بررسی ابعاد سفر حسن روحانی به توکیو برای دیدار و گفتوگو با همتای ژاپنی خود پرداخت و نوشت: دیدار‌های عالی‌رتبه و کم‌سابقه‌ای برای دومین‌بار در سال‌جاری میان سران ایران و ژاپن برگزار شده و این درحالی است که تنش‌ها در خاورمیانه با فراز و نشیب‌هایی مواجه بود و البته سیگنال‌هایی را می‌توان از تمایل احتمالی ایران و آمریکا برای آمدن به پای میز مذاکره دید.
روز جمعه حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران به توکیو سفر کرد تا پس از ۱۹ سال سران ایران و ژاپن با یکدیگر دیدار وگفت‌و‌گو کنند. این سفر به‌دنبال حضور تاریخی شینزو آبه در تهران انجام شده که او نیز در دیدار پیشین خود با روحانی تلاش کرد تا در رابطه با کاهش اختلافات میان ایران و آمریکا و همچنین تنش در خلیج‌فارس اقدام کند. سینا طوسی، تحلیلگر مسائل سیاسی به نیوزویک می‌گوید: «چارچوب سفر حسن روحانی به توکیو در ادامه تلاش‌های آبه برای کاهش تنش بین تهران و واشنگتن و تعدیل شرایط خطرناک در خلیج‌فارس است. ژاپن یکی از وارد‌کنندگان عمده نفت ایران بوده است و از این جهت امنیت تامین انرژی آن به حفظ ثبات در خلیج‌فارس بستگی دارد.»
او معتقد است حتی پس از بن‌بستی که میان ایران و آمریکا به‌دنبال از دست رفتن فرصت‌های سفر آبه به تهران و حضور روحانی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل ایجاد شد، اما در این موقعیت می‌توان به سفر روحانی امید بیشتری داشت. توکیو طی ماه‌های اخیر تلاش کرده است که خود را بین دو دشمن قدیمی میانجی قرار دهد؛ دشمنی‌ای که بار دیگر پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران به اوج رسید. با این‌حال تلاش آبه در تهران برای میانجی‌گری با آمریکا مورد قبول مقامات ایران قرار نگرفت و ترامپ نیز در توییتی نوشت: «درحالی‌که از نخست‌وزیر آبه برای سفر به تهران و گفتوگو با رهبری ایران تشکر می‌کنم اما فکر می‌کنم که هنوز حتی برای فکر کردن به یک توافق زود است و ایرانی‌ها آماده نیستند.»
فرصت بعدی زمانی بود که در ماه سپتامبر و در حاشیه مجمع عمومی سازمان‌ملل متحد ایجاد شد. فرصتی نادر در نیویورک که روحانی و ترامپ در آن حضور داشتند. درحالی‌که تنها چند روز قبل از آن تاسیسات نفتی آرامکو عربستان مورد حملات پهپادی و موشکی قرار گرفته بود، و به‌رغم اینکه حوثی‌ها مسوولیت آن را عهده‌دار شدند، واشنگتن و ریاض، ایران را مقصر دانستند و از این‌رو فضا برای گفتوگو میان روحانی و ترامپ بیش از حد سمی بود. باتوجه به اینکه پس از این شرایط، روحانی در سخنانی از آمادگی ایران برای گفتوگو درصورت بازگشت ترامپ به برجام خبر داد، آبه همچنان در تلاش است تا پیغام‌هایی را میان روحانی و ترامپ رد و بدل کند. نیویورک‌تایمز پیش‌تر گزارش کرد که امانوئل مکرون در ماه‌های اخیر تلاش کرده است تا یک تماس سه‌طرفه تلفنی را بین خود، ترامپ و روحانی برقرار کند اما رئیس‌جمهور ایران این درخواست را رد کرده است.
سه عامل موثر بر معادلات تهران-واشنگتن
اگرچه هیچ پیشرفت ملموسی در روابط بین ایران و آمریکا صورت نگرفته است اما مثبت‌نگری محتاطانه‌ای ایجاد شده که ممکن است این‌بار صحبت‌های روحانی و آبه نتیجه‌بخش باشد. طوسی می‌گوید: «روحانی و ترامپ می‌توانند هر دو از نیل به یک توافق محدود و شاید در چارچوب تعلیق برخی از تحریم‌ها به ازای دیدار دوطرف با یکدیگر بهره‌مند شوند. دلایل دیگری نیز وجود دارد که می‌توان نسبت به آغاز دیپلماسی میان تهران و واشنگتن پس از سفر روحانی به توکیو امیدوار بود.»
دو رئیس‌جمهور انتخاباتی را در کشور خود پیش‌رو دارند. روحانی با انتخابات پارلمانی در اسفندماه روبه‌رو است و ترامپ نیز باید بار دیگر برای ماندن در کاخ‌سفید در نوامبر ۲۰۲۰ خود را در معرض رای مردم قرار دهد و این درحالی است که هر دو رئیس‌جمهور نیز خود را توانمند برای توافق معرفی می‌کنند. علاوه بر این، روزنامه ژاپن‌تایمز به نقل از منابع آگاه در اوایل ماه جاری خبر داد که واشنگتن به توکیو چراغ‌سبز داده تا حتی پیش از اعلام رسمی این سفر، از روحانی میزبانی کند. در همین حال روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در ایران هم این گمانه‌زنی را مطرح کرد که ژاپن احتمالا به‌دنبال دریافت معافیت تحریم صادرات نفتی ایران است تا گام نخست برای آغاز مذاکرات برداشته شود. این تحولات پس از آن رخ دادند که آمریکا و ایران در اقدامی نادر بین دولت‌های دو کشور، زندانیانی را تبادل کردند. در عصر همان روزی که روحانی به توکیو سفر کرده بود، کلی کرافت سفیر آمریکا در سازمان‌ملل به مجید تخت‌روانچی، همتای ایرانی خود به‌دلیل جان باختن کودکان مبتلا به بیماری خاص تسلیت گفت. کودکانی که تخت‌روانچی در جلسه شورای امنیت آنها را قربانی تحریم‌های آمریکا دانست.
طوسی در ادامه صحبت‌های خود یادآور می‌شود: «مشخص است که در هر دو طرف نیروهای سیاسی وجود دارند و به‌دنبال بازسازی اعتماد مشترک هستند. در همین حال تندروهایی در ایران و آمریکا تلاش می‌کنند تا چشم‌انداز مذاکره تهران و واشنگتن را مخدوش کنند. زمان‌بندی اعلام تحریم‌های جدید توسط مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا در هنگام سفر روحانی به توکیو را باید از همین لنز دید.»
دیدار سه ساعته روحانی-آبه به کجا رسید؟
یک مقام ژاپنی درخصوص جزئیات دیدار روحانی و آبه به نیوزویک گفت: «دو طرف دیداری سه ساعته را برگزار کردند که از یکسو نشان‌دهنده فشردگی و اهمیت بالای موضوعات است و از طرف دیگر سطح اعتماد میان دو کشور را نشان می‌دهد.» حسن روحانی که با حضور نیروهای خارجی و آمریکایی در نزدیکی تنگه هرمز مخالفت کرده است در واکنش به طرح استقرار نظامیان ژاپن در تنگه هرمز گفت که نگرانی‌های توکیو را نسبت به حفظ امنیت و ثبات منطقه از طریق ابتکار خود، درک و به همین دلیل از همتای ژاپنی خود برای بیان صریح پیشنهادش قدردانی می‌کند.
دو طرف قرار است گفت‌و‌گوهای خود را ادامه دهند اما همان‌طور که یک مقام ژاپنی به نیوزویک خبر داد در این دیدار، هیچ میانجی‌گری رسمی توسط ژاپن بین ایران و آمریکا انجام نشده است. مقامات ایرانی پیش‌تر هرگونه حل اختلافات با واشنگتن را در نتیجه سفر روحانی به ژاپن رد کرده بودند و در نشست خبری مشترکی که در پایان بین روحانی و آبه برگزار شد هم هیچ اسمی از آمریکا برده نشد. ظریف دیدار دو طرف را «اساسی، دوستانه و صریح» ارزیابی کرد و افزود که دو طرف به ارتقای همکاری‌‌های منطقه‌ای و جهانی ادامه می‌دهند. حسن روحانی نیز روز جمعه در یک پیام توییتری نوشت: «ایران از هر طرحی که بتواند تبادلات اقتصادی به‌ویژه در بخش انرژی را تقویت کند و صادرات نفت ایران را افزایش دهد، استقبال می‌کند.» او افزود: «ایران از هیچ توافق یا مذاکره‌ای که در راستای منافع ملی‌اش باشد، دریغ نمی‌کند.»
