استدلال روحانی برای ماندن در برجام
راه بینابین را در برجام انتخاب کردیم
عكس: president.ir
رئیس‌جمهور با اشاره به توافق هسته‌ای با ۶ کشور و قدرت دنیا و خروج آمریکا از برجام ادامه داد: «شیوه‌های مختلفی پیش‌رو داشتیم که عده‌ای می‌گفتند از توافق خارج شوید، برخی گفتند در توافق بمانید و برخی نیز مسیر میانه‌ای را پیشنهاد کردند که در تجربه متوجه شدیم راه میانه، به نفع ما است.» به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری، روحانی در سخنانی در جمع مردم رفسنجان با اعلام اینکه با ادامه برجام در سال آینده به یک هدف بزرگ سیاسی، امنیتی و دفاعی دست می‌یابیم، تاکید کرد: «سال‌ها خرید سلاح از سوی ایران طبق قطعنامه سازمان ملل ممنوع بود و همچنین نمی‌توانستیم سلاحی بفروشیم و اگر طبق قطعنامه ۲۲۳۱ برجام را حفظ کنیم، سال آینده تحریم تسلیحاتی ایران برداشته خواهد شد و به راحتی می‌توانیم سلاح لازم را بخریم یا صادر کنیم که این از آثار مهم برجام است.» همچنین پیشتر رئیس‌جمهور در تاریخ ۱۰ مرداد ماه در سخنانی گفته بود که طبق توافق برجام اگر این توافق تا سال آینده باقی بماند، تمام تحریم تسلیحاتی ایران براساس آن برداشته می‌شود و می‌توانیم هر سلاحی که نیاز داریم را خریداری یا به فروش برسانیم و البته مقدمات این کار را هم آماده کرده‌ایم.
راه بینابین
در ادامه سخنان روز گذشته در بین مردم رفسنجان، رئیس‌جمهور با بیان اینکه اگر از برجام خارج شویم ثمرات آن در سال آینده پیش‌رو نخواهد بود و قطعنامه‌های شورای‌امنیت باز خواهند گشت، افزود: «ما باید فکر کنیم و ببینیم منافع کشور در کجاست. حالا که منافع ما در ماندن است آیا اینکه طرف‌های مقابل دست روی دست بگذارند و به این توافق عمل نکنند و ما یکجانبه صددرصد عمل کنیم، درست است؟ قطعا درست نیست. پس ما یک راه بینابین را انتخاب کردیم.»
روحانی تصریح کرد: «جمهوری اسلامی ایران مسیر بینابینی را انتخاب کرد مبنی بر اینکه برجام را حفظ کنیم اما در عین حال آنچه را در این توافق قرار گذاشته بودیم پله پله کاهش دهیم.» رئیس‌جمهور ایران هفته گذشته همزمان با صدور دستور به سازمان انرژی اتمی برای اجرای گام چهارم گفت: «هر زمانی آنها به تعهدات کاملشان برگشتند ما هم به تعهدات کاملا برمی‌گردیم. طبق برجام بیش از هزار سانتریفیوژ (۱۰۴۴) در فردو داریم. در برجام قرار بود این سانتریفیوژها بچرخند، اما گاز به آنها تزریق نکنیم که بنده در دستوری به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از چهارشنبه(۱۵ آبان) گازدهی را در فردو آغاز کنیم. هر وقت آنها به تعهداتش عمل کردند ما دو مرتبه گاز را قطع می‌کنیم، پس قابل بازگشت است، اما در عین حال نمی‌توانیم یکجانبه تحمل کنیم که ما به تعهداتمان کامل عمل کنیم و آنها بخواهند به تعهداتشان عمل نکنند.»
خشم پمپئو
در شرایطی که رئیس‌جمهور ایران منقضی شدن تحریم‌های تسلیحاتی را یک دستاورد بزرگ برای کشور عنوان می‌کند اما آمریکا به‌شدت نسبت به این مساله نگران است. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا روز دوشنبه ضمن خشمگین بودن از بی‌فایده بودن خروج آمریکا از برجام در توییتی مدعی شد که خرید و فروش تسلیحات یکی از دلایل ایران برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای (برجام) است. به گزارش «ایسنا» مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا روز دوشنبه در توییتی با فاجعه‌آمیز خواندن برجام نوشت، بهترین استدلالی که حسن روحانی برای ماندن در توافق هسته‌ای با ایران دارد این است که بتوانند به خرید و فروش پهپاد، موشک، تانک، جت و... بپردازند. روحانی به خواسته خود میرسد مگر آنکه شورای امنیت سازمان ملل تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را پیش از هجدهم اکتبر سال ۲۰۲۰ تمدید کند. پیشتر نیز مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا درباره منقضی شدن تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران و پیامدهای پایان این تحریم‌ها به متحدان اروپایی‌اش هشدار داده بود. پمپئو اواخر مرداد ماه در حساب کاربری خود در توییتر ساعتی را منتشر کرد که براساس آن از آن تاریخ یعنی ۲۲ مرداد ماه، ۱۵ ماه و ۸ روز و ۱۱ ساعت به پایان زمان باقی‌مانده از تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران مانده بود.
مطابق آنچه وزیرخارجه آمریکا به آن اشاره کرده است زمان انقضای مهلت تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷ مهرماه ۱۳۹۹) خواهد بود. او در همین راستا در یک پیام توییتری نوشت: «ساعت درحال تیک‌تاک کردن است، زمان باقی مانده پیش از آنکه تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به پایان برسد و ممنوعیت سفر «قاسم سلیمانی» (فرمانده نیروی قدس سپاه) برداشته شود، به پایان نزدیک می‌شود.» به گزارش خبرگزاری فارس، پمپئو در ادامه نوشت: «ما از متحدان و شرکای خود می‌خواهیم فشارها علیه ایران را افزایش دهند تا رفتارهای بی‌ثبات‌کننده خود را متوقف کند.»
اشاره وزیرخارجه آمریکا به محدودیت‌های تسلیحاتی است که در قطعنامه ۲۲۳۱ به آن اشاره شده است. قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۹۴ یک هفته پس از امضای توافق هسته‌ای میان اعضای گروه ۱+۵، در شورای امنیت سازمان ملل با اکثریت قاطع (۱۵ رای مثبت از ۱۵ عضو) به تصویب رسید. همچنین پیشتر برایان هوک، رئیس گروه اقدام علیه ایران در نشستی که روز چهارشنبه ۲۴ مهرماه برای بررسی «سیاست آمریکا در قبال ایران» برگزار شد، مدعی شده بود: «زمانی که برجام در حال اجرا بود، ایران درحال گسترش فعالیت‌های موشکی خود در عراق و لبنان بود و انتقال تجهیزات موشکی را به گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به این کشور افزایش داده بود.» وی با اشاره به اینکه وزیرخارجه آمریکا چند‌بار در شورای امنیت صحبت کرده است و مساله پایان یافتن تحریم‌های تسلیحاتی ایران را که تا یک‌سال دیگر به پایان میرسد، دنبال می‌کند، گفت: «ما می‌خواهیم این تحریم‌ها دوباره تمدید شوند.» اشاره رئیس گروه اقدام علیه ایران به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که هنگام دستیابی به توافق هسته‌ای بین ایران و ۶ قدرت جهانی در تیرماه ۱۳۹۴ تصویب شد و براساس آن، تحریم‌های تسلیحاتی ایران پس از پنج سال ملغی خواهد شد.
مخالفت روسیه و چین
برایان هوک در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل گفت: «ایران پس از پایان تحریم‌های تسلیحاتی خود می‌تواند موشک بفروشد. وزیرخارجه آمریکا با مقام‌های روسیه و چین گفت‌و‌گوهای زیادی درباره مشکلات خاورمیانه از جمله برنامه موشکی و حمله به تاسیسات نفتی عربستان داشته‌اند.» رئیس گروه اقدام ایران با مطرح کردن این ادعا که برنامه موشکی ایران باعث مشکلات زیادی شده و حتی این تجهیزات را به گروه‌های نیابتی رسانده است، ادامه داد: «ما فکر می‌کنیم هیچ دلیلی وجود ندارد که روسیه و چین با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران مخالفت کنند.»
ازسرگیری تحریم‌های اتحادیه اروپا؟
همزمان با آغاز گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران، برخی مقامات اروپایی واکنش‌هایی در این رابطه نشان دادند و همچنان نیز این واکنش‌ها ادامه دارد. در این‌باره هایکو ماس، وزیرخارجه آلمان، روز گذشته جمهوری اسلامی را تهدید کرد که اتحادیه اروپا ممکن است تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را به‌خاطر نقض برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از سوی این کشور از سرگیرد. او روز دوشنبه ۲۰ آبان (۱۱ نوامبر) در حاشیه نشست وزیران خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در بروکسل همچنین تصریح کرد: «ما می‌خواهیم برجام را حفظ کنیم، اما ایران هم باید آن را حفظ کند و به سر تعهدات خود در قبال برجام بازگردد.» ماس افزود که در غیر این صورت اتحادیه اروپا این حق را به خود می‌دهد که در صورت صلاحدید تمامی مکانیزم‌های وضع‌شده در برنامه جامع اقدام مشترک را به کار بندد. به گزارش خبرگزاری آلمان منظور ماس از مکانیزم‌های ممکن ظاهرا بند ۳۶ در برنامه جامع اقدام مشترک است.
این بند بر «سازوکار حل‌وفصل اختلافات» میان طرفین نظارت دارد. در صورتی که این اختلافات رفع نشود و نتیجه‌بخش نباشد، تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه جمهوری اسلامی از سر گرفته خواهند شد. وزیرخارجه آلمان در حاشیه نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا همچنین گفت که با همتایان فرانسوی و بریتانیایی خود دیدار و درباره مواضع و اقدامات آتی در این راستا رایزنی خواهد کرد. دستور کار وزرای خارجه سه کشور، بررسی اقدامات جدید ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای براساس توافق برجام است.
موضع‌گیری موگرینی
همزمان فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا از اقدام ایران در زمینه تاسیسات فردو «به شدت» ابراز نگرانی کرد. به گزارش «ایسنا» نورمن لارنس، خبرنگار وال‌استریت ژورنال به نقل از مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا نوشت که وی پس از نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا از اقدام ایران در زمینه تاسیسات فردو به شدت ابراز نگرانی کرده است. موگرینی همچنین اعلام کرده است: «منتظر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران هستیم. پس از بررسی این گزارش موضع خود را اعلام خواهیم کرد.»
واکنش واشنگتن
این درحالی است که آمریکا که خود ابتدا اقدام به خروج یکجانبه از برجام و نقض تعهداتش کرده بود نیز به اقدامات ایران واکنش نشان داد. در این راستا ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، با توجه به از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم در ایران به جمهوری اسلامی هشدار داد و گفت آمریکا تصمیم گرفته درحال‌حاضر دست به اقدام نظامی نزند، اما توانایی آن را دارد. رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، روز یکشنبه ۱۹ آبان گفت: «ما تردیدی نسبت به تلاش‌های دیپلماتیک نداریم و با این حال، همزمان اطمینان حاصل خواهیم کرد که به قدر کافی ظرفیت‌های نظامی را در منطقه حفظ کنیم تا در صورت لزوم از منافع آمریکا دفاع کنیم.»
نگرانی اروپا
همزمان با اعلام گام چهارم ایران، اتحادیه اروپا از آغاز این گام ذیل برجام ابراز نگرانی کرد. به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از رویترز، یک سخنگوی اتحادیه اروپا ساعاتی پس از اعلام رسمی آغاز گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران ذیل برجام در واکنش به این اقدام ایران گفت: «اعلام رئیس‌جمهور روحانی مبنی بر کاهش مجدد تعهدات هسته‌ای ایران ذیل برجام باعث نگرانی ما شده است. ما از ایران می‌خواهیم که همه اقداماتی را که با تعهداتش در برجام منافات دارند به عقب بازگرداند. در این شرایط حفظ برجام بسیار دشوارتر شده است.» علاوه بر اتحادیه اروپا، فرانسه نیز در واکنشی جداگانه به گام چهارم ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای، نسبت به فروپاشی برجام هشدار داد و خواستار تجدیدنظر جمهوری اسلامی در تصمیم اخیرش شد. فرانسه تصمیم اخیر ایران را نقض توافق هسته‌ای ارزیابی و اعلام کرده است که منتظر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این خصوص خواهد ماند.
انتشار گزارش آژانس
این در حالی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر روز گذشته در گزارشی اعلام کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده و درصد غنای ایران بالاتر از حد مجاز تعیین شده در برجام است. به گزارش «ایسنا» به نقل از رویترز، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی ضمن تایید غنی‌سازی ایران در سایت فردو اعلام کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده و درصد غنای ایران بالاتر از حد مجاز تعیین شده در برجام است. همچنین در این گزارش آمده که ایران در حال غنی‌سازی با سانتریفیوژهای پیشرفته‌تری است. همزمان کاظم غریب‌آبادی، نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین گفت: «گزارش جدید آژانس اذعان کرده که آژانس به اماکن مورد نیاز دسترسی دارد، ایران به اجرای داوطلبانه و موقت پروتکل الحاقی ادامه می‌دهد و راستی‌آزمایی عدم انحراف مواد و فعالیت‌های اظهارشده در ایران ادامه دارد.»
به گزارش «ایسنا» غریب آبادی افزود: «برابر این گزارش، فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس درباره برجام از ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ تاکنون ادامه دارد. این گزارش همچنین می‌افزاید که ایران غنی‌سازی UF۶ را در فردو آغاز کرده و سطح غنی‌سازی ایران نیز به ۵/ ۴ درصد رسیده است. میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نیز تا تاریخ ۳ نوامبر ۳/ ۳۷۲ کیلوگرم اعلام شده است.» سفیر کشورمان ادامه داد: گزارش آژانس همچنین اذعان می‌دارد که ایران سانتریفیوژهای جدید را نیز برابر اعلام اخیر خود نصب کرده است.
کاهش گام‌به‌گام تعهدات
سازمان انرژی اتمی ایران روز سه‌شنبه ۱۴ آبان ماه غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات زیرزمینی فردو را از طریق گازرسانی به سانتریفیوژهای پیشرفته در این تاسیسات آغاز کرد. این اقدام جمهوری اسلامی چهارمین گام ایران در کاهش تعهداتش در چارچوب توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی است. پس از آنکه ایالات‌متحده آمریکا به‌طور یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شد و اتحادیه اروپا نیز نتوانست طی یک سال به هیچ کدام از تعهداتش جامه‌عمل بپوشاند، ایران اردیبهشت سال‌جاری اعلام کرد که گام به گام از تعهدات برجامی خود خواهد کاست.
جمهوری اسلامی مرحله اول کاهش تعهدات خود را در ماه مه ۲۰۱۹ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸) و در نخستین سالگرد خروج ایالات‌متحده آمریکا از برجام انجام داد. ایران در این گام اعلام کرده بود که فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف می‌کند. دو ماه بعد (۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۸) دولت ایران گام دوم را برداشت و اعلام کرد از میزان ۶۷/ ۳ درصد غنی‌سازی اورانیوم که در برجام تعیین شده عبور خواهد کرد. گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران از روز جمعه ۱۵ شهریور برداشته شد. در این چارچوب ایران محدودیت‌های منظور شده در برجام را کنار گذاشت و تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژها و نیز سانتریفیوژهای جدید را آغاز کرد.
