بررسی آمار چک‌های مبادله‌ای نشان می‌دهد
رشد تقاضای معاملاتی پول
در نتیجه سرعت رشد ارزشی سریع‌تر از سرعت رشد تعدادی بوده و این نشان می‌دهد که مبالغ سرانه چک‌ها در ماه گذشته به سمت اعداد سنگین‌تر جهش کرده است. با توجه به اثر تورم روی اعتبار لازم برای «ثبت‌سفارش‌ها» در برهه‌های تورمی، این افزایش از طریق افزایش شاخص قیمت در ماه‌های اخیر قابل‌توجیه است. مقایسه ارزش چک‌های مبادله‌ای با «سپرده‌های دیداری» نشان می‌دهد حدود ۵۶ درصد از کل سپرده‌های دیداری موجود در ترازنامه بانک‌ها صرف پوشش مبادلات آحاد اقتصادی شده است. این نسبت نشان می‌دهد سهم «تقاضای مبادلاتی» از کل تقاضای پول حداقل ۵۶ درصد و سهم تقاضای «سوداگری و احتیاطی» حداکثر حدود ۴۴ درصد بوده است. به‌علاوه، بررسی گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد سهم چک‌های برگشتی از کل چک‌ها حدود ۴/ ۱۶ درصد بوده که نسبت به ماه قبل از آن حدود ۵/ ۵ درصد افزایش یافته است.
جایگاه چک در اقتصاد
بانک مرکزی گزارش خود مبنی‌بر جزئیات آمار چک‌های مبادله‌ای را برای چهارمین ماه سال منتشر کرد. این گزارش آمار مربوط به «چک‌های مبادله‌ای»، «چک‌های برگشتی» و «چک‌های وصولی» را به صورت ماهانه ارائه می‌دهد. به‌علاوه این گزارش آمار مذکور را به تفکیک استان‌ها به همراه دلایل برگشت چک‌ها ارائه می‌دهد. چک به‌عنوان یک ابزار مهم نظام پرداخت کشور همواره نقش قابل‌توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان اقتصاد داشته است. گزارش‌های مربوط به جزئیات چک از سه حیث حائز اهمیت است. اول اینکه ارزش مبادلات صورت گرفته از طریق چک آن نسبتی از نقدینگی را نشان می‌دهد که با وجود سایر ابزار مدرن‌تر مبادله‌ای، از کانال چک عبور می‌کنند؛ بنابراین مقایسه ارزش چک‌های مبادله‌ای مقبولیت این ابزار در قیاس با سایر ابزار‌های آلترناتیو را روایت می‌کند؛ بنابراین هرچه این نسبت افزایش یابد به این معناست که ضریب تکاثر نقدینگی افزایش یافته و پایه پولی با سرعت بیشتری به بسط نقدینگی کمک می‌کند. ارائه جزئیات مربوط به چک در گام دوم از این جهت مهم است که با مقایسه حجم چک‌های برگشتی و وصولی، می‌توان سیگنالی از رونق و رکود در سطح فعالیت‌های اقتصادی دریافت کرد؛ به‌طوری‌که در یک جامعه‌ای که در گذر زمان نگرش آحاد جامعه به تعهد بازپرداخت بدهی خود ثابت باشد، انتظار می‌رود در زمان‌های رونق نسبت چک‌های برگشتی کمتر و در برهه‌های رکود این نسبت بیشتر باشد. سومین دلیل اهمیت گزارش‌های مربوط به چک، روایت ارزش پول داخلی است؛ به‌طوری‌که هرچه در یک دوره تورم بیشتر بوده، انتظار می‌رود ارزش سرانه هر چک در آن دوره نیز افزایش یابد. با وجود تورم بالا به‌منظور مبادله یک فعالیت ثابت، نیاز به اعتبار بیشتری است.
سهم تقاضای مبادلاتی پول
بانک مرکزی آمار مربوط به چک‌ها را بر اساس دو مقیاس «تعداد» و «ارزش» چک منتشر می‌کند. بر مبنای گزارش این نهاد مرجع، در تیرماه سال‌جاری در کل کشور از حیث تعداد حدود ۵/ ۹ میلیون فقره چک مبادله شده که ارزشی معادل تقریبی ۸۷ هزار میلیارد تومان داشته‌اند. در مقایسه با حجم کل نقدینگی موجود در اقتصاد، نسبت ارزش مبادلاتی که از طریق چک صورت گرفته، حدود
۵/ ۵ درصد از کل نقدینگی بوده است. اما از آنجایی که مبادلات اعتباری صورت‌گرفته از طریق چک، نه با استفاده از کل نقدینگی بلکه از جانب «سپرده‌های دیداری» انجام می‌گیرند مقایسه با این سپرده‌ها می‌تواند تحلیل دقیق‌تری از جنس مبادلات را به تصویر بکشد. نقدینگی به دو جزء «پول» و «شبه‌پول» تقسیم می‌شود که جزء شبه پول در کوتاه مدت قابلیت پوشش مبادلات را ندارد. از طرفی جزء پول خود به دو زیرگروه «اسکناس و مسکوک» و «سپرده‌های دیداری» تقسیم شده که تنها زیرگروه دوم قابلیت پوشش مبادلات مربوط به چک را خواهد داشت. بر اساس گزارش‌های بانک مرکزی کل سپرده‌های دیداری در پایان خردادماه سال‌جاری حدود ۱۵۵ هزار میلیارد تومان بوده است. ارزش ۸۷ هزار میلیاردی چک‌های مبادله‌ای نشان می‌دهد که ارزش مبادلات صورت گرفته به وسیله چک در خردادماه حدود ۵۶ درصد از کل سپرده‌های دیداری در ترازنامه بانک‌ها بوده است. به تعبیری دیگر، می‌توان گفت ۵۶ درصد از کل سپرده‌های دیداری و قابل‌معامله نزد بانک‌ها در جریان پوشش معاملات قرار گرفته است. در یک دسته‌بندی، کل سپرده‌های دیداری موجود در اقتصاد را می‌توان به سه دسته تقاضای «معاملاتی»، «احتیاطی» و «سوداگری» تقسیم کرد که توسط خانوارها یا صاحبان کسب و کار به اهداف مختلف سپرده‌گذاری می‌شوند. بنابراین نسبت مذکور نشان می‌دهد خانوارها و مبادله‌گران، حداقل حدود ۵۶ درصد از سپرده‌های دیداری خود را به‌منظور پوشش مبادلات خود (تقاضای مبادلاتی)، تقاضا می‌کنند. البته بخشی از سپرده‌های دیداری نیز به‌منظور تقاضای مبادلاتی سپرده‌گذاری شده که در معرض مبادلات چک نشده و از طریق دستگاه پوز بانکی مبادلات را پوشش می‌دهند، که به همین دلیل می‌توان گفت سهم تقاضای مبادلاتی از کل تقاضای پول بیشتر از ۵۶ درصد خواهد بود. ۴۴ درصد دیگر سپرده‌های دیداری را خانوارها یا به‌منظور ورود به بازارهای سرمایه‌گذاری در آینده (تقاضای سوداگری) نگهداری کرده یا به‌دلیل پوشش مالی حوادث غیرقابل پیش‌بینی (تقاضای احتیاطی) نگهداری می‌کنند.
اثر تورم در ارزش سرانه چک‌ها
بررسی‌ها نشان می‌دهد در چهارمین ماه سال‌جاری، چک‌های مبادله‌ای هم از حیث تعداد و هم از حیث ارزش نسبت به آخرین ماه بهار رشد مثبت داشته‌اند. رشد تعدادی چک‌های مبادله‌ای در تیرماه نسبت به خردادماه حدود ۴/ ۴ درصد و رشد ارزشی آن حدود ۱۱ درصد بوده است؛ بنابراین رشد بیشتر چک‌های مبادله‌ای در مقیاس ارزشی نسبت به مقیاس تعدادی نشان می‌دهد که ارزش سرانه چک‌های مبادله‌ای در تیرماه نسبت به خردادماه افزایش یافته است. این افزایش از طریق رشد شاخص قیمت در ماه‌های اخیر قابل‌توجیه است. در برهه‌های افزایشی شاخص قیمت، ارزش فیزیکی کالاها در یک ماه نسبت به ماه قبل افزایش می‌یابد به همین دلیل ثبت یک سفارش ثابت، در وضعیت تورمی با گذشت زمان نیاز به اعتبار معاملاتی بیشتری دارد. به همین دلیل انتظار می‌رود سطح سرانه ارزش چک‌ها در برهه‌های تورمی افزایش یابد. این واقعیت با مقایسه رشد چک‌های مبادله‌ای در مقیاس تعداد و ارزش قابل‌مشاهده است. از اردیبهشت‌ماه سال‌جاری تا ماه قبل که شاخص قیمت سوار بر ریل صعودی شد، همواره رشد ارزشی چک‌های مبادله‌ای بیشتر از رشد تعدادی آنها بوده است. در اردیبهشت در حالی که رشد ارزشی چک‌های مبادله‌ای ۷۰ درصد بوده، رشد تعدادی چک‌ها حدود ۴۸ درصد بوده است. در خرداد نیز چنین روندی تکرار شده است. تکرار روند مذکور در تیرماه نیز حکایت از اثر تورم در انبساط ارزش سرانه چک‌ها دارد.
وصولی و بازگشتی
بررسی گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد از کل ۸۷ هزار میلیارد تومان چک مبادله‌شده حدود ۵/ ۷۲ هزار میلیارد تومان آن وصولی و مابقی برگشت‌خورده است. به این معنی که در مقیاس ارزش، نسبت چک‌های وصولی ۶/ ۸۳ درصد و نسبت چک‌های برگشتی حدود ۴/ ۱۶ درصد بوده است. افزون بر این از حیث تعداد، نسبت تعداد چک‌های وصولی و برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ای به ترتیب معادل ۸۶ و ۱۴ درصد بوده است. با توجه به اینکه نسبت چک‌های برگشتی در مقیاس بیشتر از نظر ارزش بوده، می‌توان نتیجه گرفت سهم بیشتری از چک‌های برگشتی، چک‌های دارای ارزش بالاتر از میانگین بوده است. چک‌های برگشتی از حیث ارزش در تیرماه سال‌جاری نسبت به ماه قبل از آن حدد ۵/ ۵ درصد و رشد چک‌های وصولی حدود ۱۲ درصد بوده است. با توجه به رشد ۱۱ درصدی کل چک‌های مبادله‌ای در تیر ماه، از آنجایی که رشد چک‌های وصولی بیشتر و رشد چک‌های برگشتی کمتر از رشد کل چک‌ها بوده، می‌توان گفت چک‌های برگشتی بالنسبه در اولین ماه تابستان رشد کمی داشته است.
ارسال نظر