سیاستمدار کریکت‌باز پاکستانی به تهران نزدیک می‌شود؟
پاس سیاسی «عمران‌خان» به ایران
عكس: تلگراف - عمران خان مامور تشکیل کابینه پاکستان شده است
عمران‌خان که از او به‌عنوان «سیاستمدار مدرن» یاد می‌شود، در اولین کنفرانس خبری‌اش بعد از پیروزی حزبش در انتخابات در مورد سیاست خارجی پاکستان گفت: «مرزهای ما با افغانستان باید باز باشد، ارتباط ما با آمریکا باید تغییر کند و تبدیل به روابطی شود که دوطرف از آن منفعت ببرند، نه فقط آمریکا! باید ارتباطمان با ایران قوی‌تر و بهتر شود و با عربستان نیز باید ارتباطمان خوب باشد، ما تلاش خواهیم کرد جنگ‌ها را به صلح تبدیل کنیم، نه اینکه خود در جنگ‌ها شرکت کنیم.»
این سیاستمدار پاکستانی در اولین موضع‌گیری‌اش بعد از پیروزی در انتخابات درخصوص ایران از تمایلش برای افزایش همکاری‌ها و بهبود روابط با ایران سخن گفت. این درحالی است که پیش از این نیز عمران‌خان در مورد ایران موضع نسبتا متعادل و خوبی داشت. همچنان‌که سال گذشته و پس از برگزاری نشست ریاض، عمران‌خان، رهبر حزب تحریک انصاف از موضع بی‌طرفانه نواز شریف نخست‌وزیر وقت به‌شدت انتقاد کرد و گفت که وی باید در این نشست از ایران حمایت می‌کرد. خرداد ماه سال گذشته پس از سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان سعودی و ۳ نشستی که رژیم سعودی در «ریاض» برگزار کرد در پایان نشست سوم که با حضور نمایندگان ۵۵ کشور عربی- اسلامی برگزار شده بود، سعودی‌ها بیانیه‌ای را صادر کرده، در آن بیانیه ایران را به برهم زدن امنیت و ثبات منطقه و جهان و حمایت از تروریسم و تندروی متهم کردند. از جمله شرکت‌کنندگان در این نشست نیز نواز شریف، نخست‌وزیر وقت پاکستان بود.
در همان زمان عمران‌خان درخصوص موضع بی‌طرفانه نواز شریف در این نشست گفته بود که پاکستان باید نقش میانجی‌گر بین ایران و عربستان را داشته باشد، زیرا شرکت در جنگ دیگران به‌ویژه کشورهای اسلامی به نفع این کشور نیست. به گزارش خبرگزاری فارس او از جمله منتقدان سیاست خارجی پاکستان در آن زمان بود و حتی خواهان استعفای نواز شریف شده بود. حسین الدیرانی، نویسنده و تحلیلگر لبنانی در صفحه شخصی خود در توییتر درباره پیروزی عمران‌خان نوشت: «پیروزی عمران‌خان در انتخابات پارلمانی پاکستان شکست بزرگی برای متحد عربستان و آمریکا یعنی نوازشریف بود.»
پیش‌تر روزنامه پاکستانی اوصاف به نقل از منابع آگاه نوشته بود: «خاندان سلطنتی عربستان ۱۷ سال پیش نواز شریف، نخست‌وزیر سابق پاکستان را از خطرات و پرونده‌های مختلف نجات داد و او را به قدرت رساند، اما این‌بار آنها تلاش می‌کنند با کنار زدن نواز شریف، برادر کوچک وی شهباز شریف را به قدرت برسانند.»
نقطه عطف در سپهر سیاسی پاکستان
محمدرضا عسگری‌مورودی، کارشناس مسائل شبه‌قاره در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص پیروزی عمران‌خان می‌گوید: «همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد در انتخابات پارلمانی پاکستان، حزب تحریک انصاف به رهبری عمران‌خان توانست از سایر رقبای خود پیشی بگیرد و پیروز انتخابات شود. اگرچه با توجه به تعداد کرسی‌هایی که حزب تحریک انصاف کسب کرده این حزب برای تشکیل دولت حتما باید با احزاب کوچک‌تری که کرسی‌های پارلمانی را به‌دست آوردند ائتلاف کند اما پیروزی حزب تحریک انصاف می‌تواند یک نقطه عطف در سپهر سیاسی پاکستان محسوب شود.»
به گفته این کارشناس، ورود جریان سومی به نام حزب تحریک انصاف در روند جابه‌جایی‌های قدرت در پاکستان تقریبا برای اولین‌بار است که در تاریخ سیاسی این کشور اتفاق می‌افتد. به‌طور معمول در فضای سیاسی پاکستان معمولا قدرت بین حزب مردم و حزب مسلم لیگ با شاخه‌های مختلف آن جابه‌جا شده است.
کاهش تنش با همسایگان
عسگری مورودی همچنین به نشست خبری رهبر حزب تحریک انصاف اشاره کرد و گفت: «عمران‌خان در نشست خبری که بعد از پیروزی در انتخابات برگزار کرد نکات قابل‌توجهی بیان کرد؛ تاکید عمران‌خان بر توسعه مناسبات پاکستان و تهران در دولت آینده اسلامآباد، نشان‌دهنده این است که اساسا وی با توجه به چالش‌هایی که در دهه‌ها و سال‌های اخیر در سیاست خارجی پاکستان وجود داشته، به سمت کاهش تنش در روابط با همسایگان حرکت خواهد کرد.»
او ادامه داد: «صحبت‌های عمران‌خان درخصوص توسعه مناسبات با ایران در شرایطی اتفاق افتاده که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا قرار است دور جدیدی از تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران را بعد از خروج از برجام اعمال کند و حتی از برخی کشورهای منطقه نیز خواسته که در این مسیر با کاخ سفید همراهی کنند. گزارش برخی از رسانه‌ها نشان می‌دهد که مقامات پاکستان با این درخواست آمریکایی‌ها مخالفت کرده‌اند.»
این کارشناس مسائل جنوب آسیا به جایگاه جمهوری اسلامی ایران در منطقه اشاره کرد و افزود: «به هر حال جایگاه ایران در سطح منطقه از یک‌سو به‌عنوان کشوری که به تامین امنیت و برقراری ثبات کمک می‌کند و از سوی دیگر کشوری که امنیت پایدار کشورهای نیازمند به انرژی را تامین می‌کند برای پاکستان قابل‌توجه است.» به گفته عسگری مورودی همین امر سبب شده که عمران‌خان نقش و جایگاه جمهوری اسلامی ایران را در اولین نشست خبری خود مورد توجه قرار دهد و از تمایل خود برای گسترش همکاری‌ها و مراودات به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی با تهران تاکید کند.
تاثیر متغیرهای غیرمنطقه‌ای بر مناسبات تهران-اسلامآباد
مورودی همچنین به تاثیر متغیرهای غیرمنطقه بر مناسبات ایران و پاکستان اشاره کرد و گفت: «یکی از موضوعاتی که باید در رهگذر تاکید عمران‌خان در توسعه مناسبات با ایران در نظر گرفت، این است که عمران‌خان تقریبا در یک دهه گذشته که به‌طور جدی وارد فضای پاکستان شده به این نتیجه رسیده که اساسا چالش‌های موجود در روابط تهران-اسلامآباد طی سال‌های اخیر و حتی ورود متغیرهای غیرمنطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به حوزه مناسبات دو کشور سبب شده که منافع ملی پاکستان تحت‌تاثیر این شرایط قرار بگیرد.» این کارشناس مسائل پاکستان به مساله خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان موسوم به آی‌پی و مشکلاتی که بر سر راه اجرا و تداوم این توافق‌نامه قرار گرفته، اشاره کرد و گفت: «با توجه به نیاز جدی پاکستان به انرژی و برخورد صادقانه ایران در قالب توافق‌نامه‌ای که میان ایران و پاکستان در خط موسوم به «آی‌پی» برای انتقال گاز ایران به پاکستان 13 سال پیش منعقد شده، می‌توان گفت که ایران در این مسیر همکاری‌های شفافی داشته است. اجرایی شدن خطوط انتقال گاز ایران به پاکستان تا مرزهای این کشور از سوی ایران بیانگر آن است که تهران در مسیر اجرایی شدن این توافق‌نامه اهتمام جدی دارد اما فشارهای آمریکا طی سال‌های اخیر سبب شد تا پاکستان تاحدودی این پروژه بزرگ را متوقف کند. البته امید می‌رود در دوره‌ای که عمران‌خان با احزاب کوچک‌تر دولت ائتلافی را در پاکستان تشکیل می‌دهد بتواند دور جدیدی از مناسبات ایران و پاکستان را تنظیم کند، به‌گونه‌ای‌که از یک‌سو منافع هر دو کشور حفظ شود و از سوی دیگر دخالت متغیرهای فراتر از منطقه مانند آمریکا بتواند شرایطی را در مناسبات تهران-اسلامآباد رقم بزند که این شرایط منافع حداکثری پاکستان را تامین کند.»
خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان موسوم به خط لوله آی‌پی، خط لوله‌ای است که گاز میادین پارس جنوبی را به پاکستان و پس از آن به هند می‌رساند. توافق بر سر این خط لوله ابتدا در سال ۲۰۰۸ میان این ۳ کشور امضا شد. البته پیش از آن در سال ۱۹۹۸ قراردادی گازی بین تهران و اسلامآباد به امضا رسید که براساس آن، گاز پارس‌جنوبی به بندر کراچی در پاکستان منتقل می‌شد. ایران در سال ۱۹۹۹ به این فکر افتاد که با توسعه این خط لوله بتواند گاز مورد نیاز هند را نیز تامین کند که در نهایت در سال ۲۰۰۸ این توافق سه جانبه امضا شد. پروژه خط لوله ۵/ ۷ میلیارد دلاری انتقال گاز ایران به پاکستان و هند امکان صادرات روزانه ۵/ ۲۱ میلیون مترمکعب گاز(۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز) ایران به پاکستان را فراهم می‌کرد. از ابتدای گفت‌وگوها برای احداث این خط لوله، آمریکا مخالفت خود را با آن اعلام کرد و حتی خط لوله «تاپی» (خط لوله ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) را برای رقابت با این خط لوله عَلَم کرد.
نقش اسلامآباد در ایجاد توازن میان تهران و ریاض
همچنین دیگر کارشناس مطرح حوزه شبه‌قاره، پیرمحمد ملازهی نیز در گفت‌وگویی درخصوص تاثیر پیروزی عمران‌خان بر روابط تهران- اسلامآباد گفته است: «اکنون سیاست خارجی اعلامی عمران‌خان با حزب «مردم» و حزب «مسلم لیگ شاخه‌نواز» تفاوت بسیاری دارد. این تفاوت رفتار در دیپلماسی نه فقط درخصوص ایران که در کل سیاست خارجی پاکستان شکل خواهد گرفت. البته این مساله به معنای تغییرات بنیادین و اساسی در سیاست خارجی پاکستان نیست. اما اسلامآباد در آینده نگاه متفاوت‌تری به مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت. اکنون در سایه رقابت تهران و ریاض عمران‌خان سعی دارد نوعی توازن را میان دو کشور ایجاد کند لذا دولت آتی پاکستان به سمت نگاه مثبت‌تر و سازنده‌تری نسبت به حزب مسلم لیگ نواز با ایران گام بر‌خواهد داشت.»
ملازهی در گفت‌وگو با پایگاه خبری «دیپلماسی ایرانی» درباره سمت و سوی سیاست خارجی پاکستان در دوره نخست‌وزیری عمران‌خان و نقش ارتش در این حوزه توضیح داد: «یک واقعیت را باید در نظر داشت، اینکه ساختار ارتش پاکستان غربی است. در این راستا حتی سلاح‌های مورد استفاده هم غربی است. این مساله به خودی خود تاثیرگذار خواهد بود. منتهی حقیقت این است که اکنون سیاست ایالات‌متحده درباره مذاکره مستقیم با طالبان افغانستان سبب شده تا ارتش پاکستان به یک ارزیابی کلی و نهایی درخصوص ادامه همکاری با واشنگتن دست بزند. اگر سیاست مذاکره ترامپ با طالبان به نتیجه برسد، یقینا ارتش پاکستان تغییرات جدی را در دستور کار قرار خواهد داد.
او به آغاز روابط ارتش پاکستان با روسیه و چین اشاره کرد و گفت از آنجا که دولت مورد حمایت ارتش یعنی عمران‌خان و حزب انصاف اکنون قدرت گرفته‌اند، آنها نگاه جدی به نزدیکی با ایران، چین و روسیه خواهند داشت. ملازهی ادامه داد: «از این رو اگر ترامپ به‌دنبال مذاکره باشد و به موازاتش فشارهای خود را بر ارتش پاکستان تداوم بخشد و در ادامه هم میان هند و پاکستان انتخاب کاخ‌سفید، دهلی‌نو باشد، مطمئنا روابط واشنگتن و اسلامآباد به نقطه حساس و شکننده‌ای نزدیک خواهد شد. در نتیجه به نظر می‌رسد اسلامآباد در آینده تهران، پکن و مسکو را جایگزین واشنگتن خواهد کرد.»
ارسال نظر