چرایی تعیین سفیر فوق‌العاده قطر در ایران
عكس: آرشیو
در همین ارتباط، خبرگزاری دولتی قطر روز سه‌شنبه اعلام کرد که تمیم بن‌حمد امیر این کشور با صدور دو فرمان، «محمد سعد الفهید الهاجری» را به‌عنوان سفیر «فوق‌العاده» این کشور در ایران و «علی السلیطی» را به‌عنوان سفیر «فوق‌العاده» در جمهوری پرو انتخاب کرده است. سفیر فوق‌العاده بالاترین درجه یک سفیر از لحاظ دیپلماتیک است که به آن فرستاده ویژه نیز می‌گویند.
عربستان، امارات، بحرین و مصر از ۵ ژوئن ۲۰۱۷ (۱۵ خرداد ۹۶) با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم روابط خود را با این کشور قطع کردند و مرزهای زمینی، دریایی و هوایی خود را به روی این کشور بستند. این تنش در پی بیان اظهاراتی منتسب به مقامات قطر در حمایت از ایران افزایش یافت و از آن زمان به بعد رو به وخامت گذاشت و از همین‌رو، انتظار می‌رفت تنش میان قطر و عربستان به اوج خود برسد. این کشورها ۱۳ شرط را برای از سرگیری روابط با قطر تعیین کردند اما قطر تاکنون که یک سال از این محاصره می‌گذرد به هیچ‌یک از این شروط تن نداده است. دوحه می‌گوید: انجام این شروط به معنای نقض حاکمیت ملی است و تحریم‌کنندگان برای اثبات ادعای خود مدارک قابل استنادی در اختیار ندارند.در چرایی این اقدام باید به سه عامل اشاره کرد:
نگرانی از تداوم تنش
با وجود گذشت یکسال از وقوع تنش در روابط قطر با دولت‌های عربی با محوریت عربستان سعودی، همچنان بهبودی ولو نسبی در این معادله به‌وجود نیامده است. حتی شواهد نشان می‌دهد مجددا تنش در روابط در حال افزایش است. شاهد مثال آنکه روزنامه فرانسوی لوموند اوایل هفته جاری خبر داد که ملک سلمان پادشاه عربستان با ارسال نامه‌ای به امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه به او اعلام کرده است؛ در صورتی که قطر سامانه دفاع موشکی اس – ۴۰۰ را از روسیه دریافت کند، به این کشور حمله خواهد کرد.
مجتهد کاربر و فعال سیاسی مشهور سعودی نیز در صفحه شخصی خود از برخی تحرکات نظامی عربستان در مرز با قطر خبر داد. مجتهد در توییتر نوشت: «این تحرکات شامل تلاش برای نفوذ به قطر از راه دریا و هوا و همچنین تجمع نظامیان در مرز زمینی است.» او می‌نویسد: «درحالی‌که دولت سعودی می‌داند امکان اقدام نظامی علیه قطر ندارد و از خطرات و عواقب آن هم اطلاع دارد، علت این تحرکات معلوم نیست.»
در چنین فضایی، مقامات قطر با درک تهدیدآمیز از چنین روندی و با عنایت به رویکرد تهاجمی عربستان، دریافته است که باید روابط با ایران را با تعیین یک سفیر ویژه ارتقا دهند. سفیری که بتواند با اختیارات تام، نقش پل رابط بین دو کشور به‌خصوص در مواقع بحرانی را ایفا کند. این موضوع به قطر امکان می‌دهد تا در صورت احتمال حمله نظامی علیه آن، از فضای حیاتی ایران تنفس کند.
ارتقای روابط دوجانبه
امیر قطر در پی قطع روابط دیپلماتیک چهار کشور عربی مصر، عربستان، امارات و بحرین با دوحه، بر «تقویت همکاری با تهران» تاکید دارد و با توجه به موقعیت جغرافیایی قطر، با بسته شدن مرزهای عربستان، امارات، بحرین و مصر به روی این کشور، دوحه به نوعی در محاصره زمینی، هوایی و دریایی قرار گرفت و در این میان تنها راه ارتباطی باقیمانده آن از طریق ایران بود. در مقطع کنونی نیز مقامات قطر تمایل دارند که با تعیین سفیر ویژه رابطه با ایران به‌خصوص در ابعاد اقتصادی را ارتقا دهند. در یکسال گذشته و پس از وقوع تنش بین قطر و دولت‌های عربی، حجم روابط تجاری دوحه و تهران افزایش پیدا کرد و نسبت به سال ۹۵ با افزایش مواجه شد. با وجودی که به نظر می‌رسید در یک سال گذشته و به دنبال اعمال تحریم‌ها علیه قطر، روابط اقتصادی تهران با دوحه افزایش یابد، اما توسعه روابط اقتصادی کمتر از توقع بود. در واقع روابط اقتصادی دو کشور همپای روابط سیاسی رشد نکرده است.
حجم مبادلات اقتصادی ایران و قطر به‌صورت سنتی ۷۰ تا ۸۰ میلیون دلار در سال بوده، اما این میزان با تلاش‌های دو کشور در پایان سال ۱۳۹۶ به کمی بیش از ۲۶۰ میلیون دلار رسیده است. یک وزیر قطری در این زمینه می‌گوید، ما قبل از تحریم سه میلیارد دلار میوه و صیفی از کشورهای همسایه مانند عربستان و امارات وارد می‌کردیم و انتظار داریم اکنون ایران حداقل یک سوم این میزان را عهده‌دار شود. اینکه این روابط در حال ارتقای سیاسی و اقتصادی بتواند به سطح توافق نظامی-امنیتی بین تهران و دوحه برسد، نیاز به گذشت زمان و افزایش سطح تهدید برای قطر دارد. اگرچه در اسفند ۱۳۸۸ دو کشور قرارداد همکاری‌های امنیتی در ۱۲ ماده امضا کردند که براساس آن همکاری‌ها در زمینه‌های مبارزه با مواد مخدر، قاچاق کالا، مبارزه با جعل اوراق بهادار و اسناد مسافرتی، مقابله با پولشویی و فعالیت‌های غیر قانونی، مبارزه با جرایم سازمان یافته فرا ملی و همچنین همکاری‌های مرزی گسترش یافت، اما تا رسیدن به یک توافق امنیتی دوجانبه راه درازی در پیش است.
شکل‌دهی به ائتلاف منطقه‌ای
سومین انگیزه قطر از تعیین سفیر فوق‌العاده در تهران، تمایل برای شکل‌دهی به یک ائتلاف محدود و موثر منطقه‌ای با حضور ایران، روسیه و ترکیه است. موضوعی که ایران نیز به آن تمایل داشته و آن را نوعی ایجاد موازنه در خلیج‌فارس ارزیابی می‌کند. آنکارا و دوحه نیز قرارداد همکاری نظامی مشترکی را امضا کرده‌اند که مستقر شدن نیروهای مسلح ترکیه در قطر را پیش‌بینی می‌کند. پیش‌تر نیز روسیه و قطر سال گذشته موافقت‌نامه دولتی همکاری‌های فنی -نظامی امضا کردند. سفیر قطر در روسیه پیش‌تر اعلام کرده بود که دوحه با مسکو درباره امکان خرید سامانه پدافند موشکی اس-۴۰۰ مذاکره کرده است. آلکسی کوندراتیف معاون کمیسیون دفاعی و امنیت شورای فدراسیون روسیه در واکنش به این توافق نامه در گفت‌وگو با ریانووستی یادآورشد: روسیه با فروش اس-۴۰۰ به قطر منافع خود را دنبال و کسب درآمد می‌کند. این نماینده مجلس روسیه تهدید پادشاه عربستان را تحریک دیگر طرف‌ها خواند و گفت: بدیهی است که ریاض در میان کشورهای عربی نقش برتر را دارد و تقویت نیروهای مسلح قطر با خرید تسلیحات اس-۴۰۰، به این کشور برتری می‌دهد، بنابراین ما دلیل نگرانی و تشویش مقام‌های سعودی را درک می‌کنیم.»
هفته گذشته نیز با سفر محمد بن‌زاید ولیعهد ابوظبی به جده و دیدار با محمد بن‌سلمان همتای سعودی خود که نوعی توافق دوجانبه در روند شکاف میان اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس است، مقامات دوحه نیز تمایل دارند با شکل‌دهی به ائتلاف با ایران، روسیه و ترکیه، ضمن تخفیف دادن آثار بحران و تنش، نوعی موازنه را در محیط پیرامونی خود ایجاد کنند. اگرچه این ائتلاف بیشتر جنبه ضربه‌گیر دارد و قطر همچنان و با وجود اختلافات با دولت‌های عربی، خود را در این مجموعه تعریف می‌کند.
ارسال نظر