با حضور روحانی، پوتین و اردوغان در آنکارا صورت گرفت
طرح چهار وجهی ایران برای سوریه
نشست بعدی سران در تهران
عكس: president.ir
همچنین سه دولت عزم خود را برای ادامه همکاری فعال درباره سوریه نشان دادند و بر آتش‌بس فراگیر، راهکار سیاسی، کنگره گفت‌وگوی ملی سوریه، مبارزه موثر با تروریسم و بازسازی سوریه نیز تاکید ویژه کردند. همچنین قرار شد تهران میزبان دور بعدی نشست سران سه کشور باشد. این نشست از جهاتی ادامه نشست‌های آستانه است که ۹ دور آن در ۱۴ ماه گذشته با هدف حل‌وفصل بحران سوریه برگزار شده است و به ایجاد مناطق کاهش تنش یا عاری از درگیری در چهار منطقه مهم سوریه از جمله ادلب انجامید. برگزاری نشست آنکارا که وعده برگزاری زودهنگام آن در نشست سران سوچی هم داده شده بود، برای حل مساله سوریه بدون مشارکت قدرت‌های فرامنطقه‌ای که حضوری غیرقانونی در سوریه دارند، حائز اهمیت بوده و نشان‌دهنده تشکیل ائتلاف و ترکیب جدیدی در معادلات منطقه است. در واقع این همکاری‌ها در دوره‌ای که آمریکا با هر سه کشور ایران، ترکیه و روسیه اختلاف و تنش جدی دارد، حائز اهمیت و دارای پیام مهم است.
نشست سران و تحولات سوریه
نشست سران سه کشور در شرایطی برگزار می‌شود که درگیری‌های مهم دولت سوریه با تروریست‌های مستقر در غوطه شرقی دمشق که همواره پایتخت سوریه را هدف حملات خود قرار می‌دادند، با شکست تروریست‌ها و خروج جمع کثیری از آنها از منطقه، به نقطه تعیین‌کننده‌ای رسیده و پس از این، فرآیند مذاکرات بر کنترل درگیری‌ها و نظارت بر مناطق کاهش تنش و پیگیری مذاکرات سیاسی گروه‌های موافق و مخالف دولت قانونی سوریه متمرکز خواهد شد. غوطه شرقی (حومه دمشق) از ابتدای بحران سوریه در هفت سال گذشته تاکنون، کانون ایجاد بحران‌های امنیتی و نظامی برای پایتخت سوریه بوده و سیطره گروه‌های تروریستی در این منطقه همواره امنیت پایتخت را مورد تهدید قرار داده است.
دور جدید درگیری‌ها در غوطه شرقی که از اوایل بهمن ماه سال گذشته آغاز شده بود، با اضمحلال گروه‌های تروریستی به سرانجام تعیین‌کننده‌ای رسیده است. تشدید تحرکات گروه‌های تروریستی در غوطه، نشان داد که نقشه کلی بحران سوریه همچنان درحال دگرگونی است و این گروه‌ها دچار نوعی بحران وجودی شده‌اند که آنها را دچار فرسایش می‌کند، به‌ویژه اینکه چتر حمایت سیاسی کشورهای حامی آنها نیز، دیگر مانند گذشته وجود ندارد. در شرایط کنونی تنها نگرانی جدی ایفای نقش و کارشکنی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در کاهش درگیری و پیگیری فرآیند سیاسی است که این نگرانی از جانب کشورهایی مانند عربستان و آمریکا بیشتر احساس می‌شود.
اهداف نشست سه‌جانبه
هدف اصلی ایران، ترکیه و روسیه در نشست سه‌جانبه، تمرکز بر فرآیند حل سیاسی مساله جنگ داخلی در سوریه است، ولی این هدف، خود دارای پیچیدگی‌های خاص بوده و نحوه پیگیری و تعامل این سه کشور به اضافه نحوه و میزان مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای و همچنین، چگونگی گردهمایی گروه‌های مختلف طرفدار و مخالف دولت قانونی سوریه در به نتیجه رسیدن آن اثرگذار خواهد بود.
«سی‌ان‌ان» نیز در گزارشی این دیدار را راه‌حل ایران، روسیه و ترکیه برای مسائل حل نشده کلیدی در سوریه خوانده است. روسای‌جمهوری ایران، ترکیه و روسیه در دور پیش نشست سوچی بر ضرورت خروج نیروهای بیگانه از سوریه تاکید کردند، اما به‌رغم این، آمریکا نیروهای خود را در منطقه به‌خصوص در شمال و شمال شرقی سوریه و در شهرهای منبج، دیرالزور و حسکه تقویت کرد و وارد ائتلافی با گروه‌های کردی از جمله یگان‌های مدافع خلق سوریه (ی.پ.گ) و حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (پ.ی.د) شد. هفته گذشته دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد که به علت هزینه‌بر بودن حضور کشورش در خاورمیانه، نیروهایش را از سوریه خارج می‌کند. هرچند برخی این موضع ترامپ را تاکتیکی برای مقابله با تهدید آنکارا برای حمله به منبج و کاهش فشار ترکیه برای حمله نظامی علیه گروه‌های کرد در شمال سوریه قلمداد کردند، ولی برخی هم با جدی خواندن موضوع، خروج احتمالی آمریکا از سوریه را اقدامی مهم در تعیین سرنوشت سوریه عنوان کردند. با توجه به روند همکاری‌های سه کشور ایران، روسیه و ترکیه، قدرت‌های فرامنطقه‌ای از جمله آمریکا و فرانسه درصدد بر هم زدن این همگرایی هستند و به همین علت، تلاش دارند با تقویت نیروهایی که از طرف ترکیه تروریست محسوب می‌شوند، در این ائتلاف سه‌جانبه شکل گرفته شکاف ایجاد کنند. در این ارتباط، سفیر ایران در روسیه، درخصوص برگزاری همزمان اجلاس سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در آنکارا و اجلاس امنیتی مسکو با حضور وزیر دفاع ایران گفت: برگزاری همزمان اجلاس سران ایران، روسیه و ترکیه در آنکارا و اجلاس امنیتی مسکو می‌تواند نتایج موثری را برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه داشته باشد.
برنامه‌های نشست سران
رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که در برنامه نشست آنکارا، علاوه بر برگزاری مذاکرات کارشناسان ارشد و وزرای امور خارجه سه کشور، دیدار و سخنرانی سران در روز چهارشنبه پیش‌بینی شده است. به گزارش «ایرنا»، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه با حسن روحانی و ولادیمیر پوتین روسای‌جمهوری ایران و روسیه در حاشیه نشست، دیداری دوجانبه هم خواهد داشت. رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه روز قبل از اجلاس سران سه کشور در آنکارا، با هم دیداری دوجانبه داشتند که در آن روابط دوجانبه مورد بررسی دوباره قرار گرفت. همچنین در حاشیه این نشست، دیدار دوجانبه‌ای نیز بین حسن روحانی و اردوغان صورت گرفت که در جریان آن، روابط دوجانبه و مسائل بین‌المللی مورد مذاکره قرار گرفت. حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران که به دعوت رسمی همتای ترکیه‌ای خود و برای شرکت در دور جدید مذاکرات سه‌جانبه درباره سوریه، روز سه‌شنبه به آنکارا سفر کرد، علاوه بر اردوغان با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه نیز دیداری دوجانبه داشت که طی آن مسائل مربوط به روابط دوجانبه و همچنین همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفت.
مبانی مشترک مطرح شده از سوی ایران
رئیس‌جمهوری اسلامی ایران روند مذاکرات آستانه و نقش ایران، ترکیه و روسیه در حل بحران سوریه را کلیدی و حائز اهمیت برشمرد و تاکید کرد: تلاش واقعی برای پایان بحران سوریه و ایجاد بسترهای لازم برای بازسازی این کشور و فراهم کردن زمینه‌های بازگشت آوارگان به محل زندگی خود باید مورد اهتمام سه کشور و جامعه جهانی قرار گیرد. حسن روحانی در سخنان خود در این نشست بر گسترش هماهنگی‌ها میان سه کشور براساس چهار مبنای مشترک تاکید کرد. این چهار مبنای مشترک عبارتند از:
۱- بحران سوریه راه‌حل نظامی یا تحمیل شده از خارج ندارد و آینده سوریه تنها از طریق انتخاب دموکراتیک مردم سوریه رقم خواهد خورد. کنگره گفت‌وگوی ملی سوریه، زمینه مناسبی را برای آغاز فرآیند حل‌وفصل مسالمت‌آمیز بحران سوریه فراهم آورده است.
۲- وضعیت انسانی در سراسر سوریه اسفناک بوده و جامعه بین‌المللی موظف است نسبت به ارائه کمک‌های انسانی به همه نقاط سوریه تلاش کند. در عین حال تلاش واقعی برای پایان بحران سوریه و ایجاد بسترهای لازم برای بازسازی این کشور و فراهم کردن زمینه‌های بازگشت آوارگان به محل زندگی خود باید مورد اهتمام ما و جامعه جهانی قرار گیرد. جمهوری اسلامی ایران آماده حضور موثر در بازسازی سوریه است.
۳- حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و وحدت و استقلال سوریه باید در همه شرایط محترم شمرده شود. حضور نیروهای بیگانه در سوریه بدون موافقت دولت آن کشور غیرقانونی بوده و باید متوقف و پایان داده شود.
۴. ضروری است مبارزه با تروریسم در سوریه تا ریشه‌کن شدن همه گروه‌های تروریستی ادامه یابد.
بیانیه پایانی بر مبنای چارچوب آستانه
در پایان این نشست، روسای‌جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه در بیانیه‌ای مشترک، با اشاره به اینکه چارچوب آستانه، تنها ابتکار بین‌المللی موثری بوده است که به کاهش خشونت در سراسر سوریه کمک کرده و در برقراری صلح و ثبات در این کشور نقش داشته است، بر عزم خود مبنی بر ادامه همکاری فعال درباره سوریه تاکید کردند. این بیانیه مشترک روز چهارشنبه و در پایان اجلاس آنکارا، به امضای حسن روحانی، ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان رسید.
در متن بیانیه مشترک، روسای‌جمهور رضایت خود از نتایج نخستین سال نشست‌های آستانه که از ژانویه ۲۰۱۷ برگزار شد را ابراز و بر عزم خود مبنی بر ادامه همکاری فعال خود درباره سوریه به منظور دستیابی به آتش‌بس پایدار میان طرف‌های درگیر و پیشبرد فرآیند سیاسی طبق آنچه در قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل ترسیم شده است، تاکید کردند. همچنین بر پایبندی مستمر و قوی خود به حاکمیت، استقلال، وحدت، تمامیت ارضی و ماهیت غیرقومی سوریه تاکید ورزیدند. آنها تاکید کردند که هیچ اقدامی، صرف‌نظر از اینکه چه کسی آن را انجام دهد، نباید ناقض این اصولی باشد که به تایید قطعنامه‌های مربوط سازمان ملل و نیز خواست نمایندگان همه بخش‌های جامعه سوری رسیده است.
سران این باور خود را ابراز داشتند که «کنگره گفت‌وگوی ملی سوریه»، که در تاریخ ۳۰ ژانویه ۲۰۱۸ در سوچی برگزار شد، نقطه عطف مهمی در فراهم کردن زمینه برای فرآیند سیاسی به‌شمار می‌آید؛ به پایبندی خود به پیگیری نتایج این کنگره که منعکس‌کننده اراده نمایندگان همه بخش‌های جامعه سوری است، به‌ویژه توافق بر سر تشکیل یک کمیته قانون اساسی مورد حمایت دبیرکل سازمان ملل و جامعه بین‌المللی، تصریح کردند. سه دولت همچنین از نمایندگان دولت جمهوری عربی سوریه و معارضه متعهد به حاکمیت، استقلال، وحدت، تمامیت ارضی و ماهیت غیرقومی سوریه و از جامعه بین‌المللی خواستند از نتایج کنگره گفت‌وگوی ملی سوریه حمایت کنند.
از سوی دیگر، روحانی، پوتین و اردوغان بر این باور خود تصریح کردند که مناقشه سوریه هیچ راه‌حل نظامی نداشته، تنها از راه یک فرآیند سیاسی همراه با مذاکره می‌توان به آن پایان داد. آنها بر ضرورت کمک به سوری‌ها برای بازگرداندن وحدت کشورشان و دستیابی به راه‌حلی سیاسی برای مناقشه کنونی از طریق فرآیندی فراگیر، آزاد، عادلانه و شفاف با مدیریت و راهبری سوری و مبتنی بر اراده آزاد مردم سوریه که منجر به تدوین قانون اساسی برخوردار از پشتیبانی مردم سوریه و انتخابات آزاد و عادلانه با مشارکت همه سوری‌های واجد شرایط و تحت نظارت درست سازمان ملل باشد، تاکید ورزیدند. بر عزم خود مبنی بر ادامه همکاری برای نابودی نهایی داعش، جبهه‌النصره و همه دیگر افراد، گروه‌ها، تشکل‌ها و موجودیت‌های وابسته به القاعده یا داعش در سوریه که از سوی شورای امنیت سازمان ملل شناسایی شده‌اند، تصریح کردند و بر موفقیت تلاش‌های جمعی خود در راستای مبارزه با تروریسم بین‌الملل تاکید ورزیدند.
تاکید کردند که در مبارزه با تروریسم، تمایز میان گروه‌های تروریستی مذکور و گروه‌های معارض مسلحی که به رژیم آتش‌بس پیوسته بوده‌اند یا خواهند پیوست از لحاظ جلوگیری از تلفات غیرنظامیان حائز بیشترین اهمیت است. از قطعنامه ۲۴۰۱ شورای امنیت سازمان ملل در واکنش به وضعیت وخیم انسانی در سراسر سوریه، از جمله در غوطه شرقی، یرموک، فوعه و کفریا، استان ادلب، شمال استان حماه، رکبان و رقه استقبال کردند؛ از طرف‌های درگیر قویاً خواستند به مفاد قطعنامه مذکور پایبند باشند، از جمله اینکه از نقض آتش‌بس اجتناب ورزند. از جامعه بین‌الملل، به‌ویژه سازمان ملل و سازمان‌های بشردوستانه آن، خواستند از طریق ارسال کمک‌های بشردوستانه بیشتر، تسهیل مین‌زدایی بشردوستانه، احیای امکانات زیرساختی بنیادی، از جمله امکانات اقتصادی و اجتماعی و حفظ میراث تاریخی، کمک‌های خود به سوریه را افزایش دهند. همچنین تصمیم گرفتند نشست بعدی خود را در جمهوری اسلامی ایران و به دعوت رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، آقای حسن روحانی، برگزار کنند.
تکمیل مذاکرات ایران و اتحادیه اوراسیا
همزمان با این تحولات، دستیار رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد، ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مذاکرات آماده‌سازی توافق‌نامه ایجاد منطقه آزاد تجاری را به پایان رساندند. به گزارش «ایسنا» یوری اوشاکف، دستیار رئیس‌جمهور روسیه در آستانه دیدار روسای‌جمهور روسیه و ایران در ۴ آوریل در آنکارا گفت: «ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مذاکرات تدوین توافق‌نامه موقتی ایجاد منطقه آزاد تجاری را به پایان رساندند و در ماه‌های آینده نزدیک این توافق‌نامه به امضا خواهد رسید.» اوشاکف همچنین در بخشی دیگر از صحبت‌های خود در جمع خبرنگاران افزود: «بلوک اول نیروگاه بوشهر به‌طور ثابت کار می‌کند و سال گذشته روند احداث نیروگاه بوشهر -۲ آغاز شد.» همزمان مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه نیز با اشاره به این اتحادیه گفت: «این مذاکرات از دو سال پیش آغاز شد و اکنون جدولی از کالاهایی که قرار است شامل کاهش یا حذف تعرفه شود، تهیه شده و طرفین با رایزنی فراوان، نهایتا به توافق رسیدند. در واقع اکنون می‌توان گفت مذاکره‌های کارشناسی مربوط به قرارداد موقت تجارت آزاد (تعرفه ترجیحی) به اتمام رسیده و آماده امضا است.»
نشست پیشین سران در سوچی
دور اول نشست سه‌جانبه سران ترکیه، روسیه و ایران درباره بحران سوریه موسوم به نشست سوچی، چهارشنبه ۲۲ نوامبر (یکم آذر ۹۶) در شهر سوچی روسیه برگزار شد که نتایج مثبتی در عرصه میدانی و همگرایی سه کشور درباره بحران سوریه داشت. نشست سوچی همچنین عزم این سه کشور را برای ادامه همکاری در آینده سیاسی سوریه نشان داد و در واقع برگزاری دور دوم این نشست در آنکارا در کمتر از چهار و نیم ماه نشان‌دهنده عزم طرفین برای حل منطقی یک بحران از طریق گفت‌وگو و تفاهم چندجانبه است. ایران، روسیه و ترکیه در بیانیه پایانی نشست روسای‌جمهوری در سوچی بر ضرورت آغاز واقعی و جدی روند سیاسی تاکید و اعلام کردند که تهران، مسکو و آنکارا تاکنون در چارچوب روند آستانه، نقش مهمی در جهت دادن به تحولات میدانی سوریه و تسهیل روند شکست تروریسم در این کشور داشته‌اند.
در دور قبل مذاکرات سران، روسیه برنامه خود را برای برگزاری یک کنگره سراسری با مشارکت گروه‌های مختلف طرفدار و مخالف حکومت سوریه در سوچی به منظور تدوین قانون اساسی جدید این کشور اعلام کرد و این امر ابتدا با استقبال مواجه نشد؛ ولی با رایزنی‌های انجام شده، این نشست تحت عنوان «کنگره مذاکرات ملی سوریه» در شهر سوچی با حضور بیش از یکهزار و ۶۰۰ نفر از افراد موثر در تحولات سوریه در ۱۰ و ۱۱ بهمن سال ۱۳۹۶ برگزار شد.
چشم‌انداز پیش‌رو
با اضمحلال گروه تروریستی داعش و با تغییر میدانی در جنگ داخلی سوریه، به‌نظر می‌رسد فرآیند سیاسی که در قالب مذاکرات آستانه و نشست سران سه کشور ایران، ترکیه و روسیه که ضامن صلح در سوریه هستند، نتایج مثبتی داشته و به‌رغم برخی کارشکنی‌ها، در این دوره، گام‌های جدی این سه کشور برای حل مساله سوریه ثمربخش‌تر از گذشته خواهد بود. هر چند دولت ترکیه با انجام عملیات شاخه زیتون و اشغال شهر عفرین و دو هزار کیلومتر مربع از خاک مناطق شمالی به همراهی عناصر شبه‌نظامی ارتش آزاد سوریه، مقداری تحولات میدانی را برای حل مساله جنگ داخلی سوریه پیچیده‌تر کرده است و به خوبی می‌داند که نمی‌تواند در نیمه راه عملیات شاخه زیتون را رها کند، سوال در این شرایط این است که روسیه و ایران چه موضعی در نشست آنکارا درخصوص رویکرد نظامی ترکیه در عفرین که نقض تمامیت ارضی سوریه است و در بیانیه پایانی بر آن تاکید شده، اتخاذ کرده‌اند؟
ارسال نظر