تاثیرات خروج ترامپ از برجام - ۲۵ شهریور ۹۶

سیدحسین موسویان
پژوهشگر دانشگاه پرینستون

‎در میان همه بحران‌های جهانی، از تست‌های موشکی کره‌شمالی تا جنگ علیه داعش، به‌نظر می‌رسد بیش از همه چیز، یک هدف سیاسی ذهن ترامپ را به‌خود مشغول کرده که آن هم نابودی برجام است، توافقی که تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را در مقابل برخی محدودیت‌های برنامه هسته‌ای‌اش، مرتفع کرده است.

‎درحالی‌که ترامپ ناسازگاری خود با توافق چند جانبه بین‌المللی هسته‌ای ایران را آشکار ساخته، ‎سفیرش در سازمان ملل در هفته گذشته با جعل دروغ‌هایی، طرح خروج احتمالی آمریکا از برجام را مطرح ساخت. طرح مذکور که یک «خودزنی» است، مسوولیت خرابکاری را به گردن کنگره آمریکا می‌اندازد. اگر آمریکا موفق به غرق کردن برجام شود، عواقب جدی آن تنها به تخریب اعتبار جهانی آمریکا و تضعیف روند عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای محدود نخواهد شد، بلکه می‌تواند سیاست خارجی ایران را نیز دستخوش تغییر کند. ‎سیاست خارجی ایران همیشه در مورد عادی‌سازی رابطه با غرب و تشنج‌زدایی با آمریکا با چالش‌های داخلی مواجه بوده است. طرز تفکر غالب در ایران معتقد است سیاست آمریکا بر پایه زورگویی است و بنابراین هرگونه انعطاف ایران، موجب فشار بیشتر آمریکا خواهد شد. درعین حال در دوره ریاست‌جمهوری روحانی سیاست خارجی مصالحه‌جویانه‌تری اعمال شد که توجیه آن عمدتا به‌خاطر حل مسالمت‌آمیز بحران هسته‌ای و برداشته شدن تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای است. بنابراین در تهران، توافق هسته‌ای به معیار قضاوت درمورد اعتماد یا عدم اعتماد به غرب به‌ویژه آمریکا تبدیل شده است.

‎حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر عالی جمهوری اسلامی در آوریل 2015 فرمودند: «حالا این مذاکرات هسته‌ای یک تجربه جدید است. اگر آن طرف رفتار نامعقول خود را کنار بگذارد، این می‌تواند تجربه جدیدی برای ما باشد که بتوان در مورد سایر موضوعات نیز مذاکره کرد.» اکنون که ترامپ برجام را به مخاطره انداخته است، در تهران اساسا اعتبار تعامل دیپلماتیک با غرب زیرسوال است. اگر ترامپ زیر برجام بزند، در تهران اجماع حاصل خواهد شد که در هیچ موضوع دیگری نیز نباید با آمریکا مذاکره یا همکاری یا اعتماد کرد.

‎در عین حال سیاستمداران در تهران نظاره خواهند کرد که آیا اروپا در هدف نابودی برجام، ترامپ را همراهی خواهد کرد یا خیر. اگر رهبران اروپایی پای برجام قاطعانه بایستند، تهران روی «رابطه با غرب منهای آمریکا» حساب باز کرده و در مورد سایر بحران‌های منطقه‌ای از جمله مبارزه علیه داعش با اروپا همکاری خواهد کرد. متقابلا چنانچه به‌رغم اجرای تعهدات ایران، اروپا تسلیم ترامپ شود، آنگاه دلیل مشروعی خواهد بود که تهران به ملاحظات امنیتی خود، همچون تقویت بیشتر توان موشکی و تقویت شبکه متحدان منطقه‌ای، اولویت بخشد.

‎تاثیر بعدی اقدام ترامپ در تخریب برجام را باید در روابط ایران با قدرت‌های بلوک شرق همچون روسیه و چین و هند مشاهده کرد. در دوران اوباما، قدرت‌های بلوک شرق، به تحریم‌ها علیه ایران پیوستند. این امر رئیس‌جمهوری وقت، آقای احمدی‌نژاد، را شوکه کرد زیرا او سیاست «نگاه به شرق» را دنبال می‌کرد. اگر در ماجرای برجام، قدرت‌های بلوک شرق بتوانند از برجام دفاع کرده و اقدامات تخریبی ترامپ و پیوستن احتمالی اروپا به آمریکا را بی‌اثر کنند، آنگاه، در جهان چند قطبی جدید، جهت‌یابی ژئوپلیتیک ایران به‌طور قابل موثری به سمت توسعه گسترده همکاری‌های تجاری -امنیتی - سیاسی و بین‌المللی با قدرت‌های بلوک شرق گرایش پیدا خواهد کرد. ‎درحالی‌که ترامپ درحال وزن کردن اقدام بعدی در مورد برجام است، باید بداند که خروج آمریکا از برجام، ایران و جهان را به شرایط قبل (اجماع جهانی علیه ایران) باز نخواهد گرداند. اگر او از انجام تعهدات برجامی دوران اوباما سرباز زند، شرایط آمریکا در منطقه وخیم‌تر خواهد شد زیرا بعد از این ایران روی آمریکا هیچ حسابی نکرده درحالی‌که با دیگر قدرت‌های جهانی مشارکت و همکاری خواهد کرد.

منبع: لس‌آنجلس تایمز