گزینه‌های ترامپ در مورد توافق اتمی با ایران

حسین موسویان
پژوهشگر دانشگاه پرینستون

درحالی‌که وزارت خارجه دولت دونالد ترامپ دو بار تاکنون تایید کرده که ایران به مفاد قرارداد اتمی تیرماه ۱۳۹۴ پایبند بوده است، شواهدی به چشم می‌خورد که ترامپ قصد دارد دستاورد چشمگیر سلف خود را در سیاست خارجی، از میان بردارد. مع‌الوصف، مساله بغرنج برای کاخ سفید و متحدانش این است که خروج از برجام در شرایطی که ایران طبق گفته تمامی ناظران بی‌طرف کاملا به تعهدات خود پایبند بوده است، موجب انزوای ایالات‌متحده خواهد شد. باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنا و یکی از منتقدان مشهور برجام گفته است: «نقض این توافق باید از سوی ایران باشد نه اینکه بر دوش ایالات‌متحده بیفتد. زیرا می‌خواهیم متحدان‌مان با ما همراه باشند.»

ترامپ اکنون یک تیم را در کاخ سفید موظف کرده برای او گزینه‌هایی را فراهم کنند که بتواند در گزارش بعدی‌اش در ماه سپتامبر، از تایید پایبندی ایران به توافق، سر باز زند. او گفته است که «شخصا» بر این باور است که ایران «عدم پایبند» به برجام شناخته خواهد شد.

یک منبع آگاه در واشنگتن که نخواست نامش فاش شود، به نویسنده گفت که دراین مورد کاخ سفید راه‌های زیر را در دست بررسی دارد:

الف) ایران را به عدم التزام فنی و نقض محدودیت‌های مواد هسته‌ای پیش‌بینی شده در توافق متهم کند.

ب) به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای دسترسی به تاسیسات نظامی حساس در ایران فشار آورد تا خودداری ایران را دستمایه خروج از توافق قرار دهد.

پ) مذاکره مجددی را پیرامون توافق آغاز کند تا پیشرفت غنی‌سازی در ایران کاملا متوقف و محدودیت‌های موقت برنامه هسته‌ای پیش‌بینی شده در برجام، دائمی شوند.

ت) برای اعتباربخشیدن به یک گزارش دستگاه اطلاعاتی آلمان تلاش کند؛ گزارشی که مدعی بود ایران به «فعالیت‌های مرتبط با تدارک برای تکثیر غیرقانونی سلاح‌ هسته‌ای» ادامه می‌دهد. چنین کاری به‌رغم آن صورت می‌گیرد که گزارش مذکور قبلا از سوی دولت اوباما و کارشناسان مستقل، ردشده است.

برای زمینه‌چینی‌های لازم، متحدان منطقه‌ای ایالات‌متحده، به رهبری عربستان سعودی و امارات متحده عربی، اخیرا لابی ‌با کنگره را آغاز کرده‌ و خواسته‌اند که حق غنی‌سازی برای آنان به رسمیت شناخته شود. زیرا برجام به «ایران» اجازه داده تا چنین کاری را بکند. سناتور کورکر نیز با اشاره به این موضوع گفته است که «ما باید در نهایت به جایی برسیم که مذاکرات دیگری را بر سر این توافق انجام دهیم تا آنان هرگز حق غنی‌سازی نداشته باشند.» در همین حال، یک مقام ارشد ایالات‌متحده تایید کرد که دولت ترامپ درصدد تلاش برای انجام بازرسی از تاسیسات نظامی ایران است.

ترامپ در جریان نشست گروه بیست در هامبورگ نیز بر خلاف نص برجام که هرگونه اقدام ضدروابط عادی اقتصادی با ایران از سوی سایر کشورها را ممنوع می‌کند، از رهبران کشورهای خارجی خواست تا تجارت با ایران را متوقف کنند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، اظهارات ترامپ را نقض «نه تنها روح، بلکه متن» برجام خواند و افزود که ایران گزینه‌هایی «آماده» دارد تا در صورت «نقض فاحش» توافق از سوی ایالات‌متحده، از برجام خارج شود.

بنابراین کاخ سفید ترامپ در آستانه اقدامی (استراتژی جدید درمورد ایران) است که نتیجه آن عواقبی جدی برای صلح و ثبات خاورمیانه و جغرافیایی فراتر از آن خواهد داشت. درعین حال ترامپ چندگزینه می‌تواند داشته باشد. مشکل دولت ترامپ با ایران، به اختلافات آمریکا و ایران در مسائل منطقه‌ای بازمی‌گردد. در این مورد کاخ سفید باید درک کند که برجام اولا: یک توافق چندجانبه است که پنج قدرت دیگر جهانی نیز در آن دخیل هستند و نه توافق دوجانبه بین ایران و آمریکا؛ ثانیا توافقی است که تنها درمورد اختلاف هسته‌ای صورت گرفته ضمن اینکه کف مطالبات طرفین را دربردارد و نه سقف خواسته‌های دوطرف را. فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در یک نشست خبری مشترک با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفت: «ما از این موضوع اطمینان حاصل خواهیم کرد که تعامل با ایران ادامه یابد و توافق در تمامی جزئیاتش از سوی تمامی طرفین اجرا شود. این شامل بخش هسته‌ای و همچنین سایر بخش‌های توافق مانند برداشته‌شدن تحریم‌ها و بازگشت تدریجی تعامل در تمامی بخش‌ها است.» از این منظر، گزینه معقول برای دولت ترامپ این خواهد بود که به اجرای کامل و دقیق برجام متعهد باشد تا هم اعتبار آمریکا را حفظ کند و هم قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل را اجرا کرده باشد. همزمان نیز برای یافتن راهی جهت حل اختلافات منطقه‌ای با ایران از طریق دیپلماسی واقع‌بینانه تلاش کند.

دلیل اصلی ستیز آمریکا با ایران، به‌خاطر حقوق بشر و تروریسم نیست، تروریسمی که امروزه عراق، افغانستان، سوریه و لیبی را به آتش کشیده و حتی بی‌گناهان بسیاری را نیز در غرب کشته است. واضح است که در مورد حقوق بشر، ایران چند سال‌ نوری از برخی متحدان نزدیک آمریکا در منطقه، از جمله عربستان سعودی، جلوتر است. مضاف بر این، هم هیلاری کلینتون و هم پرزیدنت ترامپ، قبلا عربستان سعودی را به‌عنوان بزرگ‌ترین حامی مالی تروریسم، نکوهش کردند. مع‌الوصف، برخی حقایق قابل کتمان نیستند: نخست، ایالات‌متحده و ایران در منطقه تضاد منافع جدی دارند. درحالی‌که ایالات‌متحده نفوذ منطقه‌ای ایران را عامل بی‌ثباتی می‌بیند، ایران نیز حمایت آمریکا را از دیکتاتورهای منطقه‌ای و جنگ‌های آمریکا در افغانستان، عراق، لیبی و همدستی در تجاوز سعودی به یمن را، دلیل اصلی بی‌ثباتی و عامل گسترش تروریسم می‌داند. دوم، سیاست ایالات‌متحده در خاورمیانه، با سایر قدرت‌های جهانی، مانند روسیه، چین و حتی برخی از متحدان اروپایی‌اش، در تقابل است. سوم، ایالات‌متحده در حال حاضر حتی با برخی از متحدان سنتی خود در بین کشورهای عرب خلیج فارس و همچنین ترکیه، اختلاف‌هایی جدی دارد.

اگر ترامپ به سیاست‌هایش مبنی بر تغییر رژیم و تقابل همه‌جانبه با ایران، افزایش حضور نظامی آمریکا در افغانستان، حمایت از عربستان سعودی در جنگ خونین علیه یمن و فروش صدها میلیارد دلار سلاح‌های آمریکایی ادامه دهد، نه تنها هیزمی بیشتر بر آتش بحران‌های منطقه افکنده بلکه دیر یا زود صدمات مهلکی به امنیت آمریکا نیز وارد خواهد کرد. افزون بر این به این نکته باید توجه داشت که دیپلماسی بین‌المللی تنها موفق شده است تا منازعه اتمی ایران را صلح‌آمیز حل کند و در مورد سایر بحران‌ها همچون سوریه، لیبی، یمن و فلسطین شکست خورده است.به همین دلیل، ترامپ پیش از اجرای سیاست‌هایش در قبال ایران، باید نگاهی جامع به عواقب سیاست‌های گذشته آمریکا در منطقه بیندازد و سپس درباره یک استراتژی فراگیر واقع‌بینانه در منطقه، تصمیم بگیرد. دولت او باید شکست‌های گذشته، به‌ویژه در عراق، افغانستان و لیبی را مد نظر داشته باشد، درس‌هایش را در این باره بیاموزد و اصلاحات مناسبی را در جهت عدم تکرار آن اشتبا‌هات انجام دهد. اگر چنین اتفاقی روی دهد، ترامپ در قبال ایران نیز سیاست‌های غیرسازنده دهه‌های گذشته را تکرار نخواهد کرد.

منبع: المانیتور