چشم‌انداز روابط تهران - پاریس از 4 دوربین

سعیده‌سادات فهری: محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در سومین و آخرین مقصد از سفر اروپایی خود روز پنج‌شنبه وارد فرانسه شد و با امانوئل ماکرون رئیس‌جمهوری، ژان ایوز لو دریان، وزیر امورخارجه و ژرار لارشه، رئیس مجلس سنای فرانسه دیدار و گفت‌وگو کرد. رئیس دستگاه دیپلماسی طی این دیدارها بر اهمیت توسعه مناسبات و همکاری‌های دوجانبه به‌ویژه در بخش اقتصادی تاکید کرد.

سفر ظریف به فرانسه در شرایطی صورت گرفت که بعد از روی کار آمدن امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری جوان فرانسه که خود را متعلق به هیچ‌یک از جناح‌های چپ و راست نمی‌داند و همچنین پیروزی مجدد حسن روحانی در انتخابات ایران، گمانه‌زنی‌ها درخصوص تقویت بیش از پیش روابط تهران-پاریس قوت گرفته بود. امانوئل ماکرون بعد از پیروزی روحانی علاوه بر تبریک و بیانیه رسمی، از معدود دیپلمات‌های اروپایی بود که با روحانی تماس تلفنی گرفت و بر گسترش روابط سیاسی-اقتصادی با ایران تاکید کرد. این مسائل بیانگر آن است که دولت جدید فرانسه تمایل به گسترش روابط با ایران دارد. البته پیش از روی کار آمدن ماکرون، در دوره نخست ریاست‌جمهوری حسن روحانی و در دوران ریاست‌جمهوری فرانسوا اولاند نیز شاهد گام‌های مثبتی در روابط دو کشور بودیم. همچنان‌که در حاشیه شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد که در مهر ۱۳۹۲ در نیویورک برگزار شد، حسن روحانی و فرانسوا اولاند، دیدار رودررویی با یکدیگر برگزار کردند. این نخستین دیدار مقامات عالی‌رتبه دو کشور از سال ۲۰۰۵ تا این تاریخ بود. در این میان در برهه فعلی، مواضع و سیاست‌های غیراصولی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا نیز بیش از گذشته مسیر گسترش روابط ایران با کشورهای اروپایی را فراهم کرده است. محمدجواد ظریف در آخرین ایستگاه سفر پنج روزه‌اش، روز پنج‌شنبه رم را به مقصد پاریس ترک و با مقام‌های ارشد فرانسوی دیدار و گفت‌وگو کرد. ظریف پیش از رم، به آلمان رفته بود و با مقام‌های دولتی و بخش‌خصوصی آلمان نیز گفت‌وگو و مذاکره کرد. بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه در تشریح اهمیت سفر اروپایی ظریف می‌گوید که رایزنی با کشورهای مستقل اروپایی در شرایطی که دولت آمریکا تمامی هنجارهای متعارف جهانی را به هم ریخته می‌تواند در گذر از این دوران سخت و تامین امنیت جهان کارآمد باشد.

بهبود روابط

بهبود و گسترش روابط ایران و فرانسه از زمان اجرایی شدن برجام کلید خورد و بعد از توافق هسته‌ای دو کشور تصمیم گرفتند دوران تازه‌ای را آغاز کنند. همچنان‌که بعد از امضای برجام شرکت‌های فرانسوی بزرگی مثل پژو، رنو، ایرباس و... با ایران قراردادهای بزرگی بستند. ۶۸ روز بعد از توافق هسته‌ای ژنو، بزرگ‌ترین هیات اقتصادی خارجی بعد از انقلاب اسلامی ایران که متشکل از کارفرمایان و فعالان اقتصادی بخش‌خصوصی فرانسه در زمینه‌های صنعت نفت، خودروسازی، انرژی، پزشکی و... بود، در روز ۱۴ بهمن ۱۳۹۲ وارد ایران شد. این هیات متشکل از ۱۴۰ نفر بود که هرکدام نماینده یکی از شرکت‌های فرانسوی در زمینه‌های مختلف صنعتی و تجاری بودند. این هیات هدف خود را مذاکره در مورد راه‌های گسترش همکاری با ایران در زمینه‌های مختلف تجاری و صنعتی عنوان کرد. از سوی دیگر لوران فابیوس وزیر خارجه وقت فرانسه نیز روز ۷ مرداد ۱۳۹۴ سفری به تهران داشت؛ سفر او در راس یک هیات بلندپایه سیاسی به دعوت همتای ایرانی او محمدجواد ظریف صورت گرفت. فابیوس در این سفر یک روزه با حسن روحانی رئیس‌جمهوری، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و برخی مقامات دیگر دیدار کرد. همچنین فرانسوا اولاند رئیس‌جمهوری فرانسه از حسن روحانی برای سفر به این کشور در آبان ماه ۱۳۹۴ دعوت به عمل آورد و رئیس‌جمهوری ایران در ۷ بهمن ۱۳۹۴، عازم پاریس شد و مورد استقبال اولاند قرار گرفت. طی این سفر، روحانی با روسای شرکت نفت و گاز فرانسه، توتال و شرکت هواپیماسازی اروپایی، ایرباس، دیدار کرده و قراردادهایی بین ایران و شرکت‌های مذکور در جهت تبادل نفت و گاز و خرید هواپیما منعقد شد. بنابراین در شرایطی که گسترش روابط تهران-پاریس در دوره نخست ریاست‌جمهوری حسن روحانی پی‌ریزی شده بود با روی کار آمدن ماکرون و انتخاب مجدد روحانی سرعت بیشتری به خود گرفته است. در این میان به نظر می‌رسد ایران و فرانسه در چندین محور می‌توانند روابط‌شان را تعریف کرده و به آن جهت بدهند که از جمله می‌توان به برجام،‌ مساله سوریه، تاثیر ترامپ بر روابط دوجانبه و بحث مبارزه با تروریسم اشاره کرد.

1- برجام: یکی از مهم‌ترین عواملی که طی سال‌های اخیر بر روابط تهران با دیگر کشورها اثر گذاشته، توافق برجام است. از آنجا که «برجام» نقطه آغاز گشایش اقتصادی ایران در عرصه بین‌الملل محسوب می‌شود، به‌دنبال امضای این توافق شاهد روانه شدن سرمایه‌گذاران خارجی به ویژه اروپایی به سمت ایران و منعقد کردن قراردادهای کلان تجاری و اقتصادی بوده و هستیم. در این میان فرانسه نیز با سرعت بالا اصلا از رقبای اروپایی خود عقب نماند و هیات‌های بزرگی را راهی ایران کرد. هرچند فرانسه ابتدا مانع‌تراشی‌هایی در روند به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای می‌‌کرد اما بعد از امضای برجام از آن حمایت کرد و حتی با وجود مانع‌تراشی‌های دونالد ترامپ، ماکرون از آن حمایت می‌کند. فرانسه به‌عنوان دومین قدرت اقتصادی اتحادیه اروپا تلاش دارد از تمام ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری ایران که می‌تواند گشایشی در اقتصاد فرانسه داشته باشد، استفاده کند.

یکی از بزرگ‌ترین توافق‌ها نیز توافق با شرکت ایرباس و مقدمات قرارداد با توتال فرانسه است. ازسوی دیگر در پی روی کار آمدن ماکرون به نظر می‌رسد تعاملات اقتصادی بین تهران و پاریس با شدت و حدت بیشتری دنبال شود. چراکه ماکرون خود نیز سابقه اقتصادی دارد و وزیر اقتصاد بوده است. بنابراین آشنایی او با اقتصاد بیش از روسای جمهوری پیشین فرانسه است و طبیعتا به این مقوله توجه خاص و ویژه‌ای دارد. همچنین باتوجه به چالش‌های اقتصادی که فرانسه با آن مواجه است به شدت نیازمند طرح‎های اشتغال‌زایی، نیازسنجی و سرمایه‌گذاری برای افزایش اشتغال و صادرات است. درواقع به‌نظر می‌رسد که سیاست ماکرون گسترش رابطه با ایران و به‌دست آوردن سهمی هر چه بزرگ‌تر از اقتصاد ایران باشد. او با باقی‌ماندن فرانسه در اتحادیه اروپا کاملا موافق است و این در مسیر توسعه روابط اقتصادی ایران و اتحادیه اروپا خیلی موثر خواهد بود. ازهمین‌رو تحلیلگران تصور می‌کنند که سیاست متوازن و رو به بهبودی با ایران در پیش‌خواهد گرفت.

2- سوریه: شاید یکی از نقاط افتراق میان ایران و فرانسه مساله سوریه است. زیرا فرانسه که در گذشته سوریه را اشغال کرده و به یکی از مستعمرات خود تبدیل کرده بود، هنوز چشمداشتی به این کشور دارد و پیش از بحران سوریه در چارچوب سابقه استعماری به دنبال آن بودند که از بحث نفوذ در لبنان و سوریه بهره ببرند. بنابراین امروز نیز فرانسه نمی‌خواهد ایران نقش اثرگذاری در سوریه و لبنان داشته باشد. بنابراین باوجود گشایش‌هایی که برجام در روابط طرفین ایجاد کرده است اما همچنان درخصوص سوریه اختلاف نظرهایی میان مقامات تهران و پاریس وجود دارد. در مورد سوریه می‌توان گفت که سیاست‌های فرانسه همسو با آمریکا است و ماکرون از تهدیدات ترامپ علیه سوریه حمایت کرده است. بنابراین پاریس یک سیاست دو ستونه را دنبال می‌کند یعنی از یکسو دنبال سیاست مستقل تری در قبال آمریکا است و می‌خواهد روابط با ایران را جدای از مواضع آمریکا، تقویت کند و از سوی دیگر در مورد سوریه، از مواضع و اقدامات واشنگتن حمایت می‌کند. این در حالی است که تاثیر روابط شان با اسرائیل را در این منظومه نباید نادیده گرفت. به‌طور سنتی لابی یهودیان در فرانسه بسیار قوی است و جمعیت ۶۰۰ هزار نفری یهودیان فرانسه یک لابی با نفوذ محسوب می‌شود که در ارکان اقتصادی و سیاسی فرانسه نفوذ جدی دارند. این مساله باید در نوع مناسبات فرانسه با ایران و خاورمیانه مدنظر قرار گیرد.

3. ترامپ: در این میان تنش آفرینی ترامپ در منطقه و صحبت‌هایش علیه ایران و مقاومت فرانسه در برابر این ادعاها نشان می‌دهد که برخلاف گذشته، کشورهای اروپایی با تمامی‌ سیاست‌ها و مواضع آمریکا درباره خاورمیانه و ایران همراهی نمی‌کنند. کشورهای اروپایی وضعیت بحرانی منطقه را به خوبی درک می‌کنند و می‌دانند رویکرد آمریکا می‌تواند منجر به گسترش افراط گرایی و تروریسم شود. اروپا تلاش دارد با ایران ستیزی و ایران‌هراسی که ترامپ به راه انداخته مقابله کند و به نوعی از این فضای تنش آفرین بکاهند. به بیان دیگر می‌توان گفت که سیاست‌های ضدایرانی ترامپ انگیزه اروپایی‌ها را برای گسترش روابط با تهران جدی‌تر می‌کند. سیاست‌ها و مواضع ترامپ در قبال ایران شکاف میان اروپا و آمریکا را بیشتر کرده است. البته شکاف میان دو طرف در بحث ناتو و پیمان پاریس ایجاد شده بود و در مساله ایران شدت گرفت. در نتیجه اروپا تلاش دارد سیاست مستقل‌تری را در مورد ایران و خاورمیانه در پیش بگیرد و تهران نیز باید از این فرصت استفاده کند.

٤. داعش: یکی دیگر از عناصر تعیین‌کننده روابط ایران با کشورهای اروپایی بحث مبارزه با تروریسم و در راس آن داعش است. به‌دنبال حملات تروریستی داعش در شهرهای مختلف اروپایی و ناکارآمدی ائتلافی که آمریکا برای مبارزه با داعش شکل داده، پایتخت‌های اروپایی بیش از پیش به نقش ایران در منطقه برای مبارزه با تروریسم پی برده‌اند. از آنجا که فرانسه یکی از کشورهایی است که تا به امروز چندین بار هدف حملات تروریستی داعش قرار گرفته انگیزه سیاسی و امنیتی بالایی برای همکاری با ایران جهت مبارزه با داعش دارد. فرانسه و دیگر پایتخت‌های اروپایی به این نتیجه رسید‌ه‌اند که ایران نقش اثرگذاری در مبارزه با تروریسم در منطقه دارد و بنابراین پاریس می‌خواهد با گسترش مناسبات روابط سیاسی و امنیتی با ایران در این خصوص جدی‌تر و عملی‌تر اقدام کند.